teheran_us_embassy_propaganda_statue_of_liberty

Κομβικό σημείο-σταθμός για την έξαρση και γενίκευση του αμερικανισμού στην Ελλάδα αποτέλεσε η επταετία της χούντας και η εθνική τραγωδία της Κύπρου που επέτρεψαν τη διάχυση αυτού του λόγου εκτός από την αριστερά στον χώρο του κέντρου και της δεξιάς. (Φωτογραφία: Wikimedia)

Τι ήταν, και τι είναι σήμερα ο αντιαμερικανισμός; Ήταν μια «δικαιολογημένη αντίδραση», μια «προκατάληψη» εναντίον των ΗΠΑ ή μια «διαστρέβλωσή» τους; Μήπως αφορούσε την εναντίωση σε συγκεκριμένες πολιτικές των ΗΠΑ, και άρα μια εναντίωση με συγκυριακό χαρακτήρα; Ή μήπως πρόκειται για μια συνολική εναντίωση σε αυτά που εκπροσωπεί το λεγόμενο αμερικανικό μοντέλο;

Η Λιαλιούτη, στο συγκεκριμένο βιβλίο θέτει τα παραπάνω ερωτήματα για τον αντιαμερικανισμό, επιχειρώντας παράλληλα μια γενεαλογία του φαινομένου στην Ελλάδα. Η περίοδος που διανύει η έρευνα, από το 1947 έως το 1989, διακρίνεται σε πέντε φάσεις: τη γενετική (1947-1954), τη φάση ανάπτυξης (1954-1965), τη ριζοσπαστικοποίηση (1965-1974), τη φάση του γενικευμένου αντιαμερικανισμού (1974-1985) και τη λανθάνουσα φάση (1985-δεκαετία 1990), φτάνοντας σχεδόν μέχρι τη σημερινή ελληνική κρίση. Κατά τη συγγραφέα, η ανθεκτικότητα του φαινομένου στην Ελλάδα σε αυτό το χρονικό διάστημα οφειλόταν στο γεγονός ότι ο αντιαμερικανισμός συνίστατο σε μια παρακαταθήκη αναπαραστάσεων, μύθων και στερεοτύπων σε ένα σύνολο βαθιά ριζωμένων ιδεών, εικόνων και μεταφορών.

Όπως μας παρουσιάζει όμως, κομβικό σημείο-σταθμός για την έξαρση και γενίκευση του φαινομένου αποτέλεσε η επταετία της χούντας και η εθνική τραγωδία της Κύπρου που επέτρεψαν τη διάχυση αυτού του λόγου εκτός από την αριστερά στον χώρο του κέντρου και της δεξιάς. Το 1974 το αντιαμερικανικό μένος αποδόθηκε από την Απογευματινή ως «ένα τεράστιο κύμα αγανακτήσεως» που εκπορεύθηκε από «τα κατάβαθα της λαϊκής ψυχής» και μεταμόρφωνε τον ελληνικό λαό «σε μια μαζική οντότητα που κινείται με τη δύναμη χιονοστιβάδας και με κίνητρα την εκδίκηση». Οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ εμφανίζονταν ως συνώνυμα της ανηθικότητας, ενώ ακόμη και η ελληνική Εκκλησία υιοθέτησε τις κατηγορίες της προδοσίας και της συνωμοσίας.

Σε εκείνη την περίοδο και ειδικά στον μεταπολιτευτικό δημόσιο λόγο κατασκευάστηκε η έννοια του αμερικανού εχθρού και παρατηρήθηκε όχι μόνο η διάχυση του αντιαμερικανικού λόγου αλλά και η εργαλειοποίησή του από τον κομματικό λόγο, κυρίως του ΠΑΣΟΚ, συμβάλλοντας στη διαμόρφωση της μεταπολιτευτικής πολιτικής κουλτούρας. Στις αρχές της δεκαετίας του 1980 η έννοια του αμερικανού εχθρού εμπλουτίστηκε από το διεθνές ψυχροπολεμικό κλίμα, ενώ η έννοια φορτίστηκε επιπλέον ιδεολογικά από την αρνητική στάση απέναντι στον νεοφιλελευθερισμό και στην οικονομική πολιτική των ΗΠΑ, που θεωρήθηκε ως μέσο για την επιβολή της αμερικανικής ηγεμονίας σε παγκόσμιο επίπεδο.

2154428539_bd5afae062_o

Στα μέσα της δεκαετίας του ’70 κατασκευάστηκε η έννοια του αμερικανού εχθρού και παρατηρήθηκε όχι μόνο η διάχυση του αντιαμερικανικού λόγου αλλά και η εργαλειοποίησή του από τον κομματικό λόγο, κυρίως του ΠΑΣΟΚ. (Φωτογραφία από τον χρήστη του Flickr jinjian liang)

Πέρα από τον πολιτικό χαρακτήρα του φαινομένου, το βιβλίο φωτίζει και την πολιτισμική του διάσταση· ο θεωρούμενος παρακμιακός τρόπος ζωής των Αμερικανών που ζούσαν στην Ελλάδα, η επίδραση των νυχτερινών κέντρων διασκέδασης αμερικανικού τύπου, η χρήση και διακίνηση «νέων» χημικών ναρκωτικών, η γενικότερη ροπή προς τον καταναλωτισμό, το στερεότυπο του ακαλλιέργητου Αμερικανού που αποτιμά τα πάντα στη βάση της εμπορικής τους αξίας, ο αντιπνευματικός χαρακτήρας ορισμένων προϊόντων της αμερικανικής κουλτούρας (ταινίες, μουσική κ.α.), η άνοδος της εγκληματικότητας και η γενίκευση της διαφθοράς ήταν ορισμένα από τα γνωρίσματα που αποδόθηκαν, καλώς ή κακώς, στην πολιτισμική επίδραση της Αμερικής στην Ελλάδα. Παράλληλα, η υλική ευμάρεια και η τεχνολογική πρόοδος εξακολουθούσαν να θεωρούνται ως κατεξοχήν εκφράσεις του αμερικανισμού, αλλά στερούνταν τελικά το θετικό τους πρόσημο, καθώς υποστηρίζονταν ότι σε αυτές ακριβώς οφειλόταν το μέγεθος της αλλοτρίωσης και το έλλειμμα ανθρωπισμού που χαρακτήριζε, για τους επικριτές του, το αμερικανικό σύστημα.

Καταλήγοντας, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ανάμεσα στις δύο όψεις της Αμερικής, στις δύο εκδοχές του αμερικανισμού, αυτή που τελικά κυριάρχησε ήταν η απομυθοποιημένη εικόνα του αμερικανικού ονείρου με έμφαση στις αλλοτριωτικές επιδράσεις και τη σκληρότητα του αμερικανικού κοινωνικοοικονομικού συστήματος. Και ταυτόχρονα, όπως όμως όλοι ξέρουμε, από τη δεκαετία του 1990 μέχρι σήμερα το φαινόμενο το βλέπουμε κυρίως στο πλαίσιο της αντικαπιταλιστικής ρητορικής και στον λόγο κατά της παγκοσμιοποίησης. Η τελευταία εκλογική νίκη του Ντόναλντ Τραμπ, όχι μόνο ενισχύει τα παραπάνω, αλλά και θέτει στη συζήτηση για τον αντιαμερικανισμό νέα ζητήματα, τα οποία σίγουρα θα αντιμετωπίσουμε τους επόμενους μήνες.

//Το νέο βιβλίο Ο αντιαμερικανισμός στην Ελλάδα, 1947-1989 κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ασίνη.

 

Διαβάστε ακόμα: Νίκη Trump – Bad news για την Ελλάδα

 

 

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook

Button to top