«Ευτυχώς, απ’ ό,τι φαίνεται, η Ελλάδα θα είναι η πρώτη χώρα που ο εθνολαϊκισμός που θριάμβευσε το 2015, θα υποστεί μια συντριπτική ήττα». (Εικονογράφηση: Vladimir Radibratovic)

-Έχετε ταυτιστεί όσο κανείς άλλος ακαδημαϊκός τα τελευταία χρόνια με τη μελέτη αλλά και τη διάδοση των φιλελεύθερων ιδεών στη χώρα μας. Γνωρίζουμε ότι στο ελληνικό πανεπιστήμιο κυριαρχούν οι μαρξιστικές ιδέες. Το ερώτημα είναι διπλό: Πρώτον, κατηγορηθήκατε ή και πολεμηθήκατε ποτέ για τις ιδέες σας; Δεύτερον, είναι μια πρόκληση ή και διασκέδαση να πηγαίνετε κόντρα στο ρεύμα;
Είμαι φιλελεύθερος και οι ιδέες που εκφράζω είναι φιλελεύθερες. Έχω εισπράξει σκληρή κριτική (δίκαιη και άδικη) αλλά και πολεμική, προσωπικές επιθέσεις ακόμα και απειλές. Αλλά αυτό είναι συνηθισμένο για κάποιον που κινείται τόσο πολύ στη δημόσια σφαίρα και μάλιστα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Όμως ποτέ δεν αισθάνθηκα κάποιον περιορισμό στο πανεπιστήμιο. Κανείς δεν μου απαγόρευσε τίποτα και κανείς δεν επιχείρησε να με εμποδίσει. Αυτό οφείλεται ίσως στο γεγονός ότι εργάζομαι σε ένα τμήμα που σέβεται την ακαδημαϊκή ελευθερία και υπηρετεί την αριστεία. Από την αρχή εξέφραζα ελεύθερα τις απόψεις μου και ένιωθα ταυτόχρονα ελεύθερος να το κάνω. Φυσικά συνάντησα δυσπιστία, καχυποψία ίσως και κάτι παραπάνω όλα αυτά τα χρόνια. Αλλά κυρίως εκτός του Πανεπιστημίου, σπάνια εντός.

Στο πανεπιστήμιο δεν θα έλεγα ότι κυριαρχούν οι μαρξιστικές ιδέες. Ούτε ανάμεσα στο διδακτικό προσωπικό και σίγουρα όχι ανάμεσα στους φοιτητές. Υπάρχουν βέβαια ισχυροί πυρήνες ακραίων αριστεριστών (με τη γνωστή ιδεολογία-σούπα του εθνολαϊκισμού) που επιβάλλονται σε πολλές περιπτώσεις με τη βία. Αλλά η δράση τους και η επιρροή τους είναι περιθωριακή.

Στο πανεπιστήμιο δεν θα έλεγα ότι κυριαρχούν οι μαρξιστικές ιδέες. Ούτε ανάμεσα στο διδακτικό προσωπικό και σίγουρα όχι ανάμεσα στους φοιτητές.

Αυτό που μ’ ενδιαφέρει περισσότερο είναι οι φοιτήτριες και οι φοιτητές μου. Επιδιώκω να έχω προσωπική σχέση μαζί τους – με τη καθεμιά και τον καθένα ξεχωριστά, όσο αυτό είναι δυνατό. Προφανώς ελάχιστες/οι ανάμεσά τους βρίσκονται κοντά στις φιλελεύθερες ιδέες. Όμως με αντιμετωπίζουν πάντα με σεβασμό και νομίζω ενδιαφέρον. Θέλουν να ακούσουν τι θα πω και ακόμα κι αν διαφωνούν έντονα συνεχίζουν να με παρακολουθούν. Τώρα, αν με ρωτήσετε πώς ανέχονται κάποιον τόσο ανοικτά φιλελεύθερο θα σας απαντήσω ότι για να αποκτήσεις την εμπιστοσύνη τους και να κερδίσεις τον σεβασμό τους θα πρέπει να είσαι ειλικρινής μαζί τους και να δημιουργείς ένα κλίμα ανοικτότητας, διαλόγου και αμοιβαίας εμπιστοσύνης. Αυτό τουλάχιστον προσπαθώ να πετύχω. Οι φοιτήτριες και οι φοιτητές μου γνωρίζουν ότι μπορούν να εκφραστούν ελεύθερα στις τάξεις μου, ότι αξιολογείται θετικά το δομημένο επιχείρημα και η κριτική σκέψη. Έτσι όχι μόνο είμαι ανοικτός στην κριτική αλλά τους αναθέτω συγκεκριμένες εργασίες όπου θα πρέπει να ασκήσουν κριτική στις απόψεις που εκφράζω (και γενικά στις φιλελεύθερες ιδέες). Όλο αυτό που περιγράφω είναι και πρόκληση και διασκέδαση. Μπαίνεις σε μια τάξη και απευθύνεσαι σε φρέσκα μυαλά που διψάνε να ακούσουν κάτι διαφορετικό αλλά και πειστικό. Ο μοναδικός στόχος είναι να τους μάθεις να είναι ανεκτικοί και ταυτόχρονα ανοικτοί σε νέες ιδέες.

Μάλιστα αυτό το εξάμηνο διδάσκω για πρώτη φορά ένα μάθημα με τίτλο «Σύγχρονη Φιλελεύθερη Πολιτική Θεωρία». Μπορείτε να δείτε το περιεχόμενο του μαθήματος εδώ. Επειδή υπάρχουν πολλά παιδιά που παρακολουθούν τα μαθήματά μου συστηματικά, περίμενα βέβαια να υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον, το πολύ όμως γύρω στα 60-70 άτομα – ένας μεγάλος αριθμός για μάθημα επιλογής στο μικρό τμήμα μου. Αλλά αυτό που συνέβη με εξέπληξε ευχάριστα από τη μια, από την άλλη με άγχωσε αρκετά: δήλωσαν το μάθημα πάνω από 200 άτομα, κάτι πρωτοφανές. Επειδή δεν υπάρχει τόσο μεγάλη αίθουσα στο τμήμα αποφάσισα να διδάσκω το ίδιο μάθημα δύο φορές την εβδομάδα. Καταλαβαίνετε λοιπόν πόσο μεγάλη είναι η ευθύνη μου. Να παρουσιάσω σωστά αλλά και κριτικά τις φιλελεύθερες ιδέες, να τις παρουσιάσω με ενδιαφέροντα τρόπο, να αποφύγω τον δογματισμό και κυρίως να δικαιώσω το μεγάλο ενδιαφέρον και τις προσδοκίες.

Θα είναι δύσκολο βέβαια αλλά θα είναι οπωσδήποτε απολαυστικό.

-Το νέο σας βιβλίο Φιλελευθερισμός είναι μια συνοπτική εισαγωγή σε αυτή τη σχολή σκέψης. Τι άλλο πρέπει να γίνει στον εκδοτικό, στον ακαδημαϊκό και στο δημοσιογραφικό χώρο για να αποδαιμονοποιηθεί αυτή η σχολή σκέψης;
Ο Φιλελευθερισμός είναι μόνο μια αρχή. Είναι μια σύντομη εισαγωγή σε βασικές έννοιες αλλά ταυτόχρονα και μια εισαγωγή στα σημαντικότερα ζητήματα (ελευθερία, θεσμοί, οικονομική ανισότητα, καπιταλισμός, φιλελεύθερη δημοκρατία, κλπ.). Χαίρομαι πολύ που το βιβλίο φαίνεται να έχει επιτυχία. Σχεδιάζω ήδη το επόμενο, ένα μεγαλύτερο βιβλίο που θα κυκλοφορήσει μέχρι τα τέλη του χρόνου με συλλογή από κείμενά μου, ένα είδος «εφαρμοσμένου φιλελευθερισμού». Πώς εφαρμόζονται οι φιλελεύθερες αρχές σε ζητήματα όπως η ελευθερία του λόγου, η ευθανασία ή ο γάμος των ομόφυλων ζευγαριών; Πώς βλέπει ένας φιλελεύθερος το μνημόνιο ή τις σχέσεις Ελλάδας-Τουρκίας;

Το βιβλίο «Φιλελευθερισμός» του Αριστείδη Χατζή κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος.

Από εκεί και πέρα δεν έχω παράπονο. Υπάρχει τα τελευταία χρόνια μια έντονη εκδοτική δραστηριότητα. Υπάρχουν ιδρύματα που εκδίδουν συστηματικά φιλελεύθερα βιβλία και κείμενα (Κέντρο Φιλελεύθερων Μελετών, Ίδρυμα Φρίντριχ Νάουμαν κ.α.). Υπάρχουν εκδότες που το κάνουν συστηματικά. Για παράδειγμα ο εκδότης μου (Εκδόσεις Παπαδόπουλος) έχει ήδη μεταφράσει πολλά σημαντικά βιβλία (των Friedman, Hayek, Mises, Hazlitt, Verhofstadt κ.α.) και ετοιμάζεται για άλλα (Norberg). Στον ακαδημαϊκό χώρο υπάρχουν αρκετοί φιλελεύθεροι συνάδελφοι (με μεγαλύτερη ή μικρότερη δημόσια παρουσία) και πολλοί περισσότεροι με ενδιαφέρον για τη φιλελεύθερη οπτική. Τέλος δεν θυμάμαι ποτέ στον δημοσιογραφικό χώρο να υπάρχουν τόσες πολλές και με επιρροή φιλελεύθερες φωνές. Υπάρχει μεγάλη ζήτηση για φιλελεύθερες ιδέες. Αν κρίνω από τις πολλές προσκλήσεις που λαμβάνω για να τις εκφράσω προφορικά ή γραπτά, συμπεραίνω ότι ο κόσμος θέλει να ακούσει τη φιλελεύθερη άποψη. Ακόμα κι αν την αντιμετωπίζει με δυσπιστία.

Η δαιμονοποίηση, όταν υπάρχει, συνδέεται κυρίως με την άγνοια. Ακούω πολλές φορές διάφορες θεωρίες, από αστείες έως παρανοϊκές. Αλλά δεν έχεις πάντα χρόνο να τις ανασκευάσεις. Κάνεις ό,τι μπορείς και ελπίζεις να πιάσει ο σπόρος της κριτικής σκέψης. Αλλά πολλά άτομα βρίσκουν απλούστερες και σαφώς πιο ανακουφιστικές τις θεωρίες συνωμοσίας – οι φιλελεύθερες ιδέες αντίθετα είναι απαιτητικές. Όχι μόνο η κριτική σκέψη αλλά και η αναλυτική σκέψη είναι απαραίτητες για την κατανόησή τους. Δεν είναι ποτέ απλοϊκές. Αυτό δυσκολεύει πολλούς ανθρώπους να τις προσεγγίσουν.

Φυσικά υπάρχουν και αρκετοί που επιχειρούν να διαστρεβλώσουν τις φιλελεύθερες ιδέες συστηματικά και με σαφή κίνητρα: γιατί τις φοβούνται. Ανεμίζουν το σκιάχτρο του «νεοφιλελευθερισμού» προσπαθώντας να εμποδίσουν με κάθε τρόπο τη διάδοση των φιλελεύθερων ιδεών. Προφανώς πείθουν ευκολότερα τους λιγότερο διαβασμένους και τους ευεπίφορους στην εξαπάτηση ή τους κακόπιστους και τους δογματικούς. Αλλά μακροπρόθεσμα η προσπάθειά τους είναι έωλη. Η εικόνα για τον Φιλελευθερισμό σήμερα δεν έχει καμία σχέση με εκείνη που υπήρχε στην Ελλάδα μεταπολιτευτικά.

Οι Έλληνες δημιουργούν εύκολα μικρά κοινωνικά δίκτυα με άτομα που ανήκουν στις ίδιες κοινότητες μ’ αυτούς (bonding), αλλά δύσκολα δημιουργούν γέφυρες (bridging) με άλλες κοινότητες.

-Υπήρξαν στο παρελθόν σημαντικοί φιλελεύθεροι στοχαστές στη χώρα μας;
Ναι, υπήρχαν σημαντικοί φιλελεύθεροι διανοούμενοι κυρίως στις αρχές του 19ου αιώνα στην Ελλάδα αλλά και αργότερα. Από τον Αναστάσιο Πολυζωίδη μέχρι τον Παύλο Καλλιγά, είχαμε σημαντικές φιλελεύθερες προσωπικότητες που έπαιξαν και μεγάλο πολιτικό ρόλο. Βέβαια οι φιλελεύθερες ιδέες περιθωριοποιήθηκαν εξαιτίας της απόλυτης επικράτησης της Μεγάλης Ιδέας. Ο εθνικισμός δεν άφηνε περιθώρια για ανταγωνιστικές ιδεολογίες. Ακόμα και οι σοσιαλιστικές ιδέες άργησαν να κυκλοφορήσουν ευρέως στην Ελλάδα. Η χειρότερη περίοδος για τον ελληνικό φιλελευθερισμό είναι εκείνη που αρχίζει μετά την οικονομική κρίση του 1929 και φτάνει μέχρι τη μεταπολίτευση. Οι φιλελεύθεροι διανοούμενοι ήταν ελάχιστοι και με ασήμαντη επιρροή. Μετά το 1974 όμως εμφανίστηκε μια νέα γενιά φιλελεύθερων διανοούμενων που συνάντησαν τις φιλελεύθερες ιδέες στις σπουδές τους στο εξωτερικό και τις μετέφεραν στην Ελλάδα. Εγώ ανήκω στη δεύτερη γενιά που ακολούθησε και επηρεάστηκε από αυτούς. Πολλά μέλη της δικής μου γενιάς είναι σήμερα καθηγητές στο Πανεπιστήμιο και δημοσιογράφοι με επιρροή. Η τρίτη γενιά όμως, η γενιά των 20άρηδων και των 30άρηδων που μπήκαν τα τελευταία χρόνια στον φιλελεύθερο χώρο (ανάμεσά τους πολλές φοιτήτριες και πολλοί φοιτητές μου) είναι ταυτόχρονα η πιο δυναμική και η πιο διαβασμένη μέχρι σήμερα. Τους παρακολουθώ με μεγάλο ενδιαφέρον και βοηθάω όσο μπορώ.

-Ποιες είναι οι ρίζες του νεότερου και σύγχρονου φιλελευθερισμού στις οποίες θα άξιζε να ανατρέξει κανείς;
Οι ρίζες του φιλελευθερισμού είναι πολλές. Είναι η δημοκρατία της αρχαίας Αθήνας, είναι η Αναγέννηση, είναι η θρησκευτική Μεταρρύθμιση αλλά και η καθολική Σχολή της Σαλαμάνκας και βέβαια ο Διαφωτισμός. Στο βιβλίο μου θα διαβάσετε μια σύντομη ιστορική εισαγωγή και θα βρείτε έναν κατάλογο των σημαντικότερων φιλελεύθερων έργων από το 1644 έως το 2016. Ελπίζω να μπορέσω στα επόμενα χρόνια να γράψω στα ελληνικά μια ιστορική εισαγωγή στις φιλελεύθερες ιδέες. Στο τέλος του βιβλίου έχω προσθέσει έναν χρηστικό βιβλιογραφικό οδηγό. Από εκεί μπορεί ο αναγνώστης να ξεκινήσει μια μελέτη σε βάθος των θεωριών, των θεωρητικών και των σχολών.

Οι δύο ήρωες όμως στο βιβλίο μου είναι ο James Madison και ο John Stuart Mill. Το γιατί θα το μάθετε αν διαβάστε το βιβλίο.


Διαβάστε ακόμα – Φίλιππος Δραγούμης: Γιατί Φιλελευθερισμός και όχι Νεοφιλελευθερισμός


-Η ελληνική επανάσταση ήταν ταυτόχρονα εθνική ενάντια στους Τούρκους, ταξική ενάντια στους προύχοντες και φιλελεύθερη εκ μέρους των διαφωτιστών διανοούμενων και των εμπόρων της διασποράς που θέλησαν να ξυπνήσουν τους Έλληνες από το ραγιαδισμό και να τους χαρίσουν φιλελεύθερο Σύνταγμα και θεσμούς; Μήπως σε αυτό το θεμελιακό, υπαρξιακό πολιτικό τρίπολο κρύβεται η μόνιμη μας σύγχυση σκοπών και εννοιών;

Καταρχάς θέλω να προσκαλέσω τις αναγνώστριες και τους αναγνώστες που ενδιαφέρονται για το θέμα σε μια διάλεξη που θα δώσω, με την ευκαιρία της εθνικής επετείου, στις 26 Μαρτίου στο Ναύπλιο (11.30 π.μ. στο κτίριο του Βουλευτικού). Η διάλεξη έχει τίτλο «Η Φιλελεύθερη Επανάσταση» και τη συνδιοργανώνουν ο Δήμος Ναυπλιέων, το Πνευματικό Ίδρυμα «Ιωάννης Καποδίστριας», ο Προοδευτικός Σύλλογος Ναυπλιέων «Παλαμήδης» και ο Σύνδεσμος Φιλολόγων Αργολίδας. Όπως καταλαβαίνετε είναι μεγάλη η τιμή που μου γίνεται και ελπίζω αυτό που θα παρουσιάσω (και που θα βασίζεται σε υλικό που συγκεντρώνω για ένα βιβλίο που ετοιμάζω για να το δημοσιεύσω στα αγγλικά το 2018) να έχει ενδιαφέρον και να είναι επιστημονικά στέρεο και τεκμηριωμένο. Πιστεύω λοιπόν (και αυτό θα είναι το θέμα της διάλεξης), ότι η Ελληνική Επανάσταση δεν ήταν απλώς ένας αγώνας εθνικής ανεξαρτησίας αλλά μια προοδευτική, δημοκρατική και φιλελεύθερη επανάσταση. Από το 1822 έως το 1827 οι επαναστατημένοι Έλληνες ψήφισαν τρία δημοκρατικά συντάγματα, το τρίτο εκ των οποίων ήταν ίσως το περισσότερο δημοκρατικό και φιλελεύθερο συνταγματικό κείμενο της εποχής του. Δυστυχώς οι εσωτερικές έριδες που οδήγησαν στους εμφυλίους πολέμους και οι συγκρούσεις στο στρατόπεδο των εκσυγχρονιστών οδήγησαν στο τέλος της 1ης Ελληνικής Δημοκρατίας. Άφησαν όμως μια θεσμική παρακαταθήκη που οδήγησε στο Σύνταγμα του 1843 και στον εκλογικό νόμο του 1844 (που καθιέρωσε για πρώτη φορά παγκοσμίως την καθολική ψηφοφορία των ανδρών) και αργότερα (1864-1875) σε μια από τις πρώτες φιλελεύθερες συνταγματικές δημοκρατίες της Ευρώπης. Στην ίδια θεσμική παρακαταθήκη οφείλεται και το γεγονός ότι η νεότερη και σύγχρονη Ελλάδα έχει τον μεγαλύτερο αναλογικά δημοκρατικό βίο σε σχέση με τις χώρες με τις οποίες μοιράζεται κοινά χαρακτηριστικά (Βαλκάνια, Μεσόγειος, Λατινική Αμερική).

Φυσικά οι φιλελεύθερες ιδέες αλλά και γενικά οι δυτικότροπες ευρωπαϊκές ιδέες συναντούσαν πάντα έντονη αντίσταση. Όμως αν δούμε την ιστορία της νεότερης και σύγχρονης Ελλάδας θα διαπιστώσουμε ότι επικράτησαν. Οι αντίρροπες τάσεις περιορίστηκαν στο να δημιουργούν στρεβλώσεις. Αλλά μέχρι εκεί. Η Ελλάδα ανήκει στη Δύση, είναι μέρος της Ευρώπης, είναι μέλος όλων των ισχυρών οργανισμών και βρέθηκε πάντα στη σωστή πλευρά της ιστορίας που πάντα ήταν και νικηφόρα (βαλκανικοί πόλεμοι, παγκόσμιοι πόλεμοι, ψυχρός πόλεμος).

-Ο Έλληνας δεν είναι υπόδειγμα συνεργατικότητας ενώ ταυτόχρονα διψά για απεριόριστη ελευθερία. Επίσης έχει αποδείξει ότι προσαρμόζεται εύκολα και γρήγορα στους κανόνες, όταν ζει ή επιχειρεί στο εξωτερικό. Γιατί λοιπόν ενώ διαθέτει ένα ας το πούμε φιλελεύθερο DNA, στο πνεύμα του Οδυσσέα, θέλγεται από μανιχαϊστικά παραμύθια θρησκευτικής, πολιτικής ή ακόμα και ποδοσφαιρικής φύσεως, και μένει καθηλωμένος στην ηττοπάθεια και στη μετριότητα εντός των τειχών;

Αυτό είναι ένα σοβαρό ερώτημα που δεν μπορεί να απαντηθεί μέσα στο πλαίσιο μιας σύντομης συνέντευξης. Οι Έλληνες και οι Ελληνίδες είναι πράγματι ατομικιστές (συχνά και ατομιστές/εγωιστές) και καλοί στο bonding όχι το bridging (για να χρησιμοποιήσω έννοιες του πολιτικού επιστήμονα Robert Putnam). Δημιουργούν εύκολα μικρά κοινωνικά δίκτυα με συνεκτικούς δεσμούς με άτομα που ανήκουν στις ίδιες κοινότητες μ’ αυτούς (bonding), συνήθως συγγενείς και φίλους αλλά δύσκολα δημιουργούν γέφυρες (bridging) με άλλες κοινότητες. Αυτό οδηγεί σε φαινόμενα όπως οι χαμηλοί δείκτες εθελοντισμού και φιλανθρωπίας, ο εντυπωσιακά χαμηλός δείκτης εμπιστοσύνης (trust) και βέβαια το σοβαρό πρόβλημα συλλογικής δράσης που αντιμετωπίζουμε ως κοινωνία: οι καιροσκόποι και οι «λαθρεπιβάτες» (free-riders) αφθονούν. Θα έλεγε κανείς ότι έχει επιβιώσει η λογική των κλεφτών και αρματολών, ειδικά σε σχέση με το κράτος (είτε είμαστε μέρος του πελατειακού συστήματος είτε όχι, δεν το εμπιστευόμαστε και προσπαθούμε να το απομυζήσουμε ή να το εξαπατήσουμε). Και όλα αυτά μέσα σε μια διάχυτη κουλτούρα «αδικημένου» (underdog). Είναι πολλοί οι υπεύθυνοι γι’ αυτή τη νοοτροπία. Αλλά ο σημαντικότερος είναι η «εθνική μας ιδεολογία» που αναπαράγεται μέσω της εκπαίδευσης και από μεγάλο μέρος των δημόσιων διανοούμενων και των καλλιτεχνών.

Αυτή η ιδεολογία είναι βαθιά αντιδραστική: ανορθολογισμός, αντιδιαφωτισμός, αντιδυτικισμός, μισαλλοδοξία, ξενοφοβία, εθνικισμός, ρατσισμός, σεξισμός, σχετικοποίηση της βίας, απέχθεια και φόβος απέναντι στην ανοικτή κοινωνία, την ελεύθερη αγορά, τον ανταγωνισμό, τον εκσυγχρονισμό και τις μεταρρυθμίσεις, τεχνοφοβία, πατερναλισμός, ηθικισμός και συνωμοσιολογία. Αυτή η εθνική ιδεολογία έχει υιοθετηθεί επιλεκτικά από όλα τα πολιτικά κόμματα, δεξιά και αριστερά.

Θα μου πείτε πώς συμβιβάζεται με τη φιλελεύθερη και εκσυγχρονιστική παράδοση. Μα αυτό έχει μεγάλο ενδιαφέρον. Οι δύο παραδόσεις έχουν μια συμβιωτική σχέση. Κάτι που είναι φυσικά ταυτόχρονα και σχιζοφρενικό…

Το να χαρακτηρίσεις έναν φιλελεύθερο ως «δεξιό» προδίδει συχνά άγνοια ή κακή πίστη.

-Συμφωνείτε ότι βρισκόμαστε πια σε μια νέα εποχή διεθνώς, όπου τα στρατόπεδα έχουν διασταυρωθεί και δεν χωρίζονται πια σε αριστερό και δεξιό αλλά σε ιθαγενές/προστατευτικό από τη μία, και σε διεθνιστικό/φιλελεύθερο από την άλλη; Τί σημαίνει αυτό για την κοινωνία του αύριο; Μπορεί η τελική του έκβαση να είναι ο πόλεμος;
Πράγματι βρισκόμαστε σε μια νέα εποχή. Αλλά από εδώ και πέρα οι «εποχές» θα αλλάζουν με ιλιγγιώδη ταχύτητα. Ας ονομάσουμε την πολύ πρόσφατη εποχή: η άνοδος του λαϊκισμού. Πώς θα πρέπει να αντιδράσουμε στην απειλή; Θεωρώ λοιπόν ότι ενώ οι λεπτές ιδεολογικές διαφοροποιήσεις συνεχίζουν να έχουν σημασία και οι θεωρητικές συζητήσεις ενδιαφέρον θα πρέπει να καταλάβουμε ότι οι πολιτικοί διαχωρισμοί στο εκσυγχρονιστικό στρατόπεδο είναι αυτήν τη στιγμή πολυτέλεια. Αυτό που προέχει είναι να αντιμετωπίσουμε πρώτα την απειλή του εθνολαϊκισμού (αριστερού και δεξιού) και να υπερασπίσουμε τη φιλελεύθερη συνταγματική δημοκρατία από αυτούς που προσπαθούν να την υπονομεύσουν. Αλλά και το ευρωπαϊκό όραμα, τον κοσμοπολιτισμό, το ελεύθερο εμπόριο και κυρίως την ανοικτή κοινωνία.

Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει την ιστορία. Ελπίζω όμως ότι ο πόλεμος δεν θα επανέλθει στην Ευρώπη με τον τρόπο που σχεδόν την εξόντωσε στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα. Ελπίζω ότι η ανθρωπότητα θυμάται ακόμα το μάθημα που έλαβε τότε.

-Στη χώρα μας βλέπουμε να αποκρυσταλλώνεται σταδιακά μια οριζόντια συμμαχία στο πρώτο στρατόπεδο του κρατικού και εθνικού λαϊκίστικου πατερναλισμού. Με ποιες προϋποθέσεις μπορεί να συμπηχθεί μια πλατιά συμμαχία των μεταρρυθμιστικών και φιλελεύθερων δυνάμεων από την άλλη;
Όπως είπα η συντριβή του εθνολαϊκισμού προέχει. Άρα η συμμαχία των μεταρρυθμιστικών δυνάμεων, τουλάχιστον σε επίπεδο διακυβέρνησης είναι απαραίτητη. Ευτυχώς, απ’ ό,τι φαίνεται, η Ελλάδα θα είναι η πρώτη χώρα που ο εθνολαϊκισμός που θριάμβευσε το 2015, θα υποστεί μια συντριπτική ήττα. Το στοίχημα όμως έχει να κάνει κυρίως με τον τρόπο που θα χειριστεί το εκσυγχρονιστικό στρατόπεδο την επόμενη ημέρα. Θα υπάρξει πραγματική συνεργασία των εκσυγχρονιστών για να ξεφύγει η χώρα από το τέλμα; Θα αποκολληθούν οι μεταρρυθμιστές από τα βαρίδια του πολυκομματισμού και του πελατειακού συστήματος; Θα δράσει η νέα κυβέρνηση με ταχύτητα, τόλμη και αποφασιστικότητα; Αν η απάντηση στα ερωτήματα είναι «όχι», ο εθνολαϊκισμός θα επιστρέψει σύντομα αλλά με πολύ πιο άσχημο πρόσωπο.

-Γιατί στην Αμερική οι φιλελεύθεροι είναι περισσότερο αριστεροί, στη Μεγ. Βρεταννία ως επί το πλείστον κεντρώοι και στην Ελλάδα θεωρούνται αναφανδόν δεξιοί;
Αυτό έχει να κάνει με την ιστορία του φιλελευθερισμού σε κάθε χώρα/ήπειρο. Ο ευρωπαϊκός φιλελευθερισμός είναι πιο κοινωνικά ευαίσθητος από τον παραδοσιακό libertarianism των Η.Π.Α. Όμως κι εκεί, στις Η.Π.Α., το ρεύμα του λεγόμενου σύγχρονου φιλελευθερισμού τοποθετείται ανάμεσα στη ευρωπαϊκή φιλελεύθερη και την ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατική παράδοση. Οι Βρετανοί φιλελεύθεροι δεν βρίσκονται μακριά από αυτήν την ηπειρωτική παράδοση ενός μετριοπαθούς φιλελευθερισμού που αποδέχεται το κράτος πρόνοιας και θεωρεί απαραίτητη την περιορισμένη κρατική ρύθμιση και την περιορισμένη κρατική εποπτεία για να προστατευθεί ο ανταγωνισμός και να μειωθεί η οικονομική ανισότητα. Βέβαια υπάρχει και η ισχυρή παράδοση (κυρίως στις Η.Π.Α.) των libertarians, των πιο δογματικών ή αδιάλλακτων φιλελεύθερων. Οι πιο ενδιαφέρουσες ιδέες σήμερα προέρχονται από αυτόν τον χώρο. Αλλά από εκεί προέρχονται και αρκετές ανεδαφικές ή απλά λανθασμένες.

Το να χαρακτηρίσεις έναν φιλελεύθερο ως «δεξιό» προδίδει συχνά άγνοια ή κακή πίστη. Αλλά σ’ αυτό συμβάλλει και η λανθασμένη εντύπωση που έχουν πολλοί δεξιοί ότι είναι φιλελεύθεροι γιατί υποστηρίζουν την ελεύθερη αγορά. Αλλά δεν είναι φιλελεύθεροι εφόσον απορρίπτουν ολικά ή μερικά τον πολιτικό φιλελευθερισμό. Αυτοί οι άνθρωποι αποτελούν μεγάλο βαρίδι για τον φιλελευθερισμό.

Οι φιλελεύθεροι σχηματισμοί στην Ελλάδα είτε είναι εξαιρετικά αδύναμοι, είτε έχουν απορροφηθεί από μεγαλύτερα κόμματα. Ελπίζω στο μέλλον να υπάρχει ένα ισχυρό και γνήσια φιλελεύθερο κόμμα στην πολιτική σκηνή.

-Μπορεί να υπάρξει «αριστερός φιλελευθερισμός» με περιορισμούς στην οικονομική ελευθερία; Μπορεί να υπάρξει «δεξιός φιλελευθερισμός» με πλήρη οικονομική ελευθερία αλλά με κρατικούς περιορισμούς στα ατομικά δικαιώματα;
Προφανώς όχι. Ο Φιλελευθερισμός είναι ενιαίος και έχει δύο θεμέλια. Δεν μπορείς να είσαι μόνο «πολιτικά φιλελεύθερος» ή μόνο «οικονομικά φιλελεύθερος». Για να χαρακτηριστείς φιλελεύθερος θα πρέπει να αναγνωρίζεις τα ατομικά δικαιώματα και το κεκτημένο της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Δεν αρκεί να θεωρείς χρήσιμες τις ελεύθερες αγορές επειδή δημιουργούν πλούτο. Για να χαρακτηριστείς φιλελεύθερος θα πρέπει να αναγνωρίζεις την αξία της οικονομικής ελευθερίας και να αντιλαμβάνεσαι το πόσο συνυφασμένη είναι αυτή με την προσωπικότητα, την αξιοπρέπεια αλλά και την αυτονομία του ατόμου.

-Εν τέλει, γιατί στην Ελλάδα συνηθίζουμε να ονομάζουμε νεοφιλελεύθερο οτιδήποτε το μεταρρυθμιστικό;
Ό,τι μας ξεβολεύει είναι επικίνδυνο, ό,τι δεν γνωρίζουμε είναι ύποπτο. Ένας τρόπος να το ξορκίσουμε είναι να κατασκευάσουμε ένα σκιάχτρο. Αυτό είναι ο «νεοφιλελευθερισμός», ένα κακοφτιαγμένο σκιάχτρο. Αλλά ένα σκιάχτρο δεν μπορεί να σε κάνει να σταματήσεις να βλέπεις την πραγματικότητα. Αργά ή γρήγορα θα ξεφτίσει. Αυτό συμβαίνει και στην Ελλάδα σήμερα. Οι λέξεις της ξύλινης γλώσσας έχουν αρχίσει να χάνουν τη δύναμή τους. Μαζί με το ξήλωμα του εθνολαϊκισμού, ελπίζω να έλθει και το ξήλωμα του λεξιλογίου του.

-Πιστεύετε ότι φιλελεύθεροι σχηματισμοί θα πρωταγωνιστήσουν κάποτε στην ελληνική πολιτική σκηνή; 
Δεν ξέρω τι θα γίνει στο μέλλον αλλά αυτή τη στιγμή οι φιλελεύθεροι σχηματισμοί είτε είναι εξαιρετικά αδύναμοι, είτε έχουν απορροφηθεί από μεγαλύτερα κόμματα. Ελπίζω στο μέλλον να υπάρχει ένα ισχυρό και γνήσια φιλελεύθερο κόμμα στην πολιτική σκηνή. Για να υπάρξει όμως τέτοιο κόμμα θα πρέπει να υπάρχει ζήτηση για φιλελεύθερες πολιτικές θέσεις. Εμένα με απασχολεί περισσότερο η ζήτηση και λιγότερο η προσφορά. Θέλω να δημιουργήσω ενδιαφέρον για τις ιδέες αυτές. Αν υπάρξει ενδιαφέρον τότε όλα τα κόμματα θα υιοθετούν φιλελεύθερες ιδέες και πολιτικές.

-Εσείς προσωπικά, έχετε πολιτικές φιλοδοξίες;
Η απάντηση είναι απλή: όχι, δεν έχω καμία πολιτική φιλοδοξία. Οι φιλοδοξίες μου είναι όλες ακαδημαϊκές: τι θα διδάξω, τι θα γράψω, τι θα μάθω.

 

Διαβάστε ακόμα – Βασίλης Σταματίου: Γιατί οι Φιλελεύθεροι, παρότι είναι μειοψηφία στην Ελλάδα, βρίσκονται μόνιμα στο στόχαστρο των αριστερών; 

 

 

 

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook

Button to top