Εκστρατεία στη Σικελία 415 π.Χ.- 413 π.Χ.

Η δημοκρατία είναι ένα δίκαιο πολίτευμα, αλλά ας μην ξεχνάμε πως δικαίωμά της είναι να κάνει λάθη: Με δημοκρατικές διαδικασίες, οι αρχαίοι Αθηναίοι, στον Πελοποννησιακό Πόλεμο, αποφάσισαν να κάνουν την εκστρατεία στη Σικελία (415- 413 π.Χ.), απόφαση που αποτέλεσε και τη σφραγίδα της τελικής καταστροφής τους.

Το τελευταίο διάστημα, όλοι μιλούν για Δημοκρατία, αλλά μοιάζει από τη μια να έχουμε ξεχάσει τι πραγματικά απαιτεί αυτό το πολίτευμα και από την άλλη τη χρησιμοποιούμε ως πρόσχημα, προκειμένου να κάνουμε κριτική στον άλλον, αλλά όχι στον εαυτό μας, διότι οι όποιοι “εμείς” έχουμε έναν ανώτερο στόχο που (πιστεύουμε) μας δικαιώνει.

Η Δημοκρατία είναι ένα δίκαιο πολίτευμα, ίσως το μόνο που νομιμοποιείται να λαμβάνει συλλογικές αποφάσεις, αλλά ας μην ξεχνάμε πως δικαίωμά της είναι να κάνει λάθη, διότι ουδείς αλάθητος. Με δημοκρατικές διαδικασίες, οι αρχαίοι Αθηναίοι, στον Πελοποννησιακό Πόλεμο, αποφάσισαν να κάνουν την εκστρατεία στη Σικελία, απόφαση που αποτέλεσε και τη σφραγίδα της τελικής καταστροφής τους. Θα έπρεπε να είχαν μετά από αυτό αμφισβητήσει το πολίτευμά τους; Θα έπρεπε να είχαν βάλει κάποια άλλη αξία πάνω από τη Δημοκρατία; (το πολίτευμα όντως αμφισβητήθηκε, μέχρι και από τον Πλάτωνα, επανήλθε όμως, ώσπου καταλύθηκε με την κατάκτηση της Αθήνας από τους Μακεδόνες). Σήμερα, παρότι η Δημοκρατία είναι πλέον αντιπροσωπευτική και όχι άμεση, όλος ο σημερινός Δυτικός Κόσμος τη θεωρεί θεμέλιό του και υπέρτατη αξία, με αποτέλεσμα να κρίνει τρίτες χώρες ως μη επαρκώς δημοκρατικές. Η Δημοκρατία είναι βέβαια προϋπόθεση εισόδου στην ΕΕ, άρα βρίσκεται στη ρίζα της. Πρέπει, όμως, η Ευρώπη να αυτοεξεταστεί βαθιά και ως σύνολο για τη δημοκρατικότητά της, προτού κρίνει τους άλλους.

Δυστυχώς, τα τελευταία χρόνια είναι εμφανές πως όχι μόνο η Δημοκρατία στη γηραιά ήπειρο δεν λειτουργεί σωστά, αλλά και άλλες “αξίες;” (σε εισαγωγικά και με ερωτηματικό) βρίσκονται πάνω από αυτή, ιδεολογίες ή δόγματα θεωρητικά ισχύοντα υποτίθεται για το “καλό” μας, τα οποία όμως την κρατούν δέσμια και της αφαιρούν ζωτικό χώρο, με αποτέλεσμα να αμφισβητούμε οι περισσότεροι, αλλά ο καθένας από την πλευρά του, τη νομιμότητα των αποφάσεών της σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Επίσης, έχουμε ξεχάσει πως η Δημοκρατία υπάρχει όχι μόνο επειδή διαφωνούμε (οι ομοφωνίες είναι εξαιρετικά σπάνιες στατιστικά), αλλά για να μπορούμε να διαφωνούμε, ακόμη και να έχουμε διαμετρικά αντίθετες θέσεις. Χωρίς Δημοκρατία, οι διαφωνίες είναι αδύνατες: οι διαφωνούντες είναι αυτομάτως εχθροί των κρατούντων.

Έχουμε ξεχάσει πως η Δημοκρατία υπάρχει όχι μόνο επειδή διαφωνούμε (οι ομοφωνίες είναι εξαιρετικά σπάνιες στατιστικά) αλλά για να μπορούμε να διαφωνούμε, ακόμη και να έχουμε διαμετρικά αντίθετες θέσεις.

Η Δημοκρατία στην Ευρώπη πάσχει από δύο ταυτόχρονες και πάρα πολύ σοβαρές ασθένειες. Η πρώτη ασθένεια αφορά στο ερώτημα “ποιος” και η δεύτερη στο ερώτημα “τι”. Αρχίζουμε με την πρώτη, η οποία εκφράζεται θαυμάσια μέσω της απορίας του Σούλτς,  χαρακτηριστικό παράδειγμα της σαλάτας που έχει γίνει αυτή η έννοια στην Ευρώπη σήμερα. Τι θα γινόταν αν κι άλλες χώρες έκαναν δημοψήφισμα με θέμα την Ελλάδα; “Ναι”: η Ελλάδα να μείνει στο Ευρώ, “Όχι” : η Ελλάδα να φύγει. Είναι άραγε μια εύλογη απορία, δίκαιη, εφόσον η ευκαιρία που δόθηκε στην Ελλάδα πρέπει εξίσου να δοθεί σε άλλες χώρες ή είναι ενδεικτικό μιας τρομερής δυσλειτουργίας;

Αμέσως τίθεται ένα ερώτημα, παρατηρώντας τον τρόπο που έχει λειτουργήσει η Ευρωζώνη: Ποιο είναι το σώμα που αποφασίζει δημοκρατικά πίσω από τον κοινό σκοπό που είναι η κοινή μας οικονομία μέσω του κοινού μας νομίσματος;

Η απάντηση που έχει δοθεί μέχρι τώρα ξεγελάει (ή αφηνόμαστε σκοπίμως να ξεγελιόμαστε από την επικάλυψη). Εμφανίζεται μια επίφαση δημοκρατικότητας: το σώμα -συνάγεται από την μέχρι τώρα πρακτική- είναι το σύνολο των δημοκρατιών που συμμετέχουν δια των εκπροσώπων τους στις συνόδους και το Eurogroup. Ωραία: αφού η καθεμιά είναι μια Δημοκρατίαμ όλες μαζί μας κάνουν μια μεγαλύτερη Δημοκρατία. Έτσι δεν είναι;

img_00133-1

“Τι θα γινόταν αν κι άλλες χώρες έκαναν δημοψήφισμα με θέμα την Ελλάδα; ” αναρρωτήθηκε ο Πρόεδρος του Ευρωκοινοβουλίου Μάρτιν Σουλτς.

Δυστυχώς, πέρα από το γεγονός πως το άτυπο αυτό σώμα που έχει εμφανώς εκπρόσωπους πρώτης θέσης, δεύτερης και καταστρώματος, δεν έχει λειτουργήσει και τόσο διάφανα και ανοιχτά (δεν χρειάζεται νομίζω να δώσω πολλά παραδείγματα, αλλά το γεγονός πως δεν υπάρχουν επίσημα πρακτικά των συνεδριάσεων αρκεί για να δείξει πόσο σκότος επικρατεί) είναι εύλογο το ερώτημα (το οποίο άμεσα σχετίζεται με την απορία του Σούλτς) τίθεται άμεσα ένα μαθηματικό πρόβλημα: έστω Δ μία δημοκρατία μιας χώρας και Δ1 μιας άλλης μέχρι και Δ19 (όσες οι χώρες της Ευρωζώνης), τότε:

Δ1+Δ2+Δ3…..Δ19= ;

Η απάντηση δεν είναι μία Δημοκρατία, είναι 19 διαφορετικές Δημοκρατίες. Όταν η Ελλάδα διατείνεται πως έχει λάβει μια απόφαση “δημοκρατικά” έχει δίκιο. Ομοίως, όμως, έχει δίκιο και οποιαδήποτε άλλη Δημοκρατία από το σύνολο των 19 που έχει λάβει δημοκρατικά μια απόφαση που την αντικρούει.

Το Ευρώ φτιάχτηκε για έναν ιδανικό κόσμο όπου δεκαεννέα ολότελα πειθήνιες “δημοκρατίες” θα υπακούν κάθε συμφωνία τυφλά, ως δια μαγείας τίποτε στραβό δεν θα συμβαίνει και όλες πάντα θα ομοφωνούν: τέτοιος κόσμος δυστυχώς δεν υπάρχει.

Συνεπώς, στην Ευρωζώνη έχουμε 19 Δημοκρατίες, αλλά η Ευρωζώνη η ίδια δεν είναι μια Δημοκρατία. Τι ισχύει τότε; Ο νόμος του ισχυρότερου; Ο πόλεμος όλων εναντίον όλων του Hobbes; Επιεικώς, μέχρι στιγμής, έχει παρουσιαστεί ένα χάος, μια αδυναμία λήψης αποφάσεων και μια απίστευτη ασυνεννοησία που χωρίς αμφιβολία είτε έτσι είτε αλλιώς οι Ευρωπαίοι παρατηρούν αμέτοχοι και αδύναμοι. Διότι ποιο είναι το πολίτευμα της Ευρωζώνης είναι αδύνατον να νοηθεί. Η Ευρώπη δεν θα έπρεπε να “διαπραγματεύεται”. Θα έπρεπε να συναποφασίζει μέσα από δημοκρατικούς θεσμούς. Για να πούμε όμως πως η Ευρώπη είναι Δημοκρατία, απαιτείται να υπάρξει ένα ενιαίο σώμα. Η απάντηση στο “ποιος” πρέπει να είναι ένας “Δήμος”, διότι επί της ουσίας τώρα έχουμε αναρχία. Δεν υπάρχει μια δομή που να εκφράζει και να εκπροσωπεί όλους ομοιόμορφα.

Μέχρι στιγμής, όλοι κάνουν τα στραβά μάτια και εθελοτυφλούν. Ένα νόμισμα απαιτεί ένα σώμα, έναν ενιαίο Δήμο. Ο χαώδης υποτιθέμενος πλουραλισμός ανεξάρτητων κρατών το μόνο που επιτυγχάνει είναι να θολώνει την έννοια της Δημοκρατίας, να θέτει ερωτήματα που δεν μπορούν να απαντηθούν, ώσπου στο τέλος να διαλυθεί. Ο τρόπος που λειτούργησε η Ευρωζώνη ήταν αποτελεσματικός μόνο στο να στρέφει τον έναν εναντίον του άλλου, να ενισχύει τις προκαταλήψεις, να ξυπνάει εθνικισμούς και να λαμβάνει αποφάσεις όταν είναι αργά, αυτές να μην εφαρμόζονται και εντέλει να μην κρίνονται για την αποτελεσματικότητά τους από ένα σύνολο πολιτών με ίσα δημοκρατικά δικαιώματα. Μερικά ευρω-σκεπτικιστικά κόμματα να κερδίσουν τις εκλογές και η Ευρωζώνη θα λήξει. Θα πείτε η Ελλάδα αθέτησε τις συμφωνίες. Το ποιος φταίει είναι ένα θέμα που δεν το εξετάζω εδώ ούτε και ενδιαφέρει. Το γεγονός είναι πως αν μια Δημοκρατία δεν λειτουργεί καλά, πάντα θα υπάρχει κάποιος που να “φταίει”, που απεδείχθη άσωτος και παρέβη τους κανόνες, διότι αυτοί δεν έγιναν κτήμα του, όπως οι δημοκρατικές αποφάσεις ενός συνόλου πολιτών.

Το Ευρώ φτιάχτηκε για έναν ιδανικό κόσμο, όπου δεκαεννέα ολότελα πειθήνιες “Δημοκρατίες” θα υπακούν κάθε συμφωνία τυφλά, ως δια μαγείας τίποτε στραβό δεν θα συμβαίνει και όλες πάντα θα ομοφωνούν: τέτοιος κόσμος δυστυχώς δεν υπάρχει. Άλλο ένα σφάλμα της δυτικής τάσης για την ουτοπία που κληρονομήθηκε από το Διαφωτισμό. Επίσης, δεκαεννέα δημοκρατίες θα ανταγωνίζονται χωρίς να υπάρχουν νικητές και ηττημένοι. Γίνεται αυτό; Αυτό όμως εξυπακούεται μέσω της εντολής: γίνε ανταγωνιστικός! Δεν λέω όχι, αλλά δεν υπάρχει μία αφετηρία για όλους, αλλά δεκαεννέα διαφορετικές, η σύγκλιση απέτυχε και ξεχάστηκε. Ακόμη, πόσος και ποιος ανταγωνισμός πρέπει να υπάρχει ώστε η Οικονομία του ενός νομίσματος να παραμένει κοινή; Αν δεν θέλουμε το Ευρώ να γίνει ζουρλομανδύας σχιζοφρενών δημοκρατιών, πρέπει η Ευρώπη να ενοποιηθεί πολιτικά. Αν όχι, είναι στη σφαίρα της ουτοπίας. Ό,τι συμβαίνει είναι λάθος. Στον πόλεμο δηλώσεων που ζήσαμε, πολλοί ξεπέρασαν τα όρια που θα έπρεπε να υπάρχουν σε μια σωστή Δημοκρατία.

Πάμε στο δεύτερο ερώτημα: το “Τι;” Πάνω σε ποια θέματα μπορεί να αποφασίσει μια Δημοκρατία και ποια όχι. Είναι προφανές πως μια Δημοκρατία δεν μπορεί να αποφασίσει να καταργήσει τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα: τέτοια ζητήματα βρίσκονται στη βάση της, στη ρίζα της και εκφράζονται σε συμφωνημένα κείμενα, όπως τα διάφορα Συντάγματα, η Χάρτα των Δικαιωμάτων και πολλά άλλα. Έγινε ακόμη μια μεγάλη προσπάθεια να διαχωριστεί η Δημοκρατία (το Κράτος που είναι το όχημά της) από τη θρησκεία: μια σημερινή Δημοκρατία δεν μπορεί να αποφασίσει όλοι οι πολίτες να εξαναγκάζονται σε μια συγκεκριμένη θρησκευτική πίστη.

Zούμε σε μια εποχή διαχωρισμού οικονομίας / δημοκρατίας, όσο τα οικονομικά αναδύονται ως νέα θρησκεία.

Τελευταία, όμως, διαισθανόμαστε πως όλο και πιο έντονα από την ατζέντα της Δημοκρατίας αφαιρείται η οικονομική πολιτική: ζούμε σε μια εποχή διαχωρισμού Οικονομίας / Δημοκρατίας, όσο τα οικονομικά αναδύονται ως νέα θρησκεία (με τους προφήτες της), υπαγορεύοντας και την αντίστοιχη ηθική, την ηθική της αγοράς, του ατόμου που κοιτάει το συμφέρον του. Τα οικονομικά (με την έννοια της οικονομικής πολιτικής και της διανομής των πόρων), πιστεύεται, δεν είναι στον καθένα να αποφασίζει περί αυτών: είναι ζήτημα τεχνοκρατικό ή εν πάση περιπτώσει ένα ζήτημα που απαιτεί μυστικότητα και αδιαφάνεια. Ο ίδιος ο Γιουνκέρ είχε δηλώσει πως καλύτερα οι συζητήσεις αυτές να γίνονται πίσω από κλειστές πόρτες, ώστε να προστατεύονται οι πολίτες από τις αντιδράσεις των αγορών. Το θέμα είναι εξαιρετικά πολύπλοκο, το έχω αναπτύξει στο βιβλίο μου “Η Ηθική Πίσω από την Κρίση”: σήμερα τα οικονομικά τείνουν να γίνουν μια νέα πίστη, με αποτέλεσμα να εξαναγκάζονται οι πολίτες να πιστεύουν σε “Μια Οικονομική Ορθοδοξία”, αυτήν που επικρατεί, αυτήν που προτιμά το χρηματοπιστωτικό σύστημα. Όλα γίνονται μην τυχόν και δυσαρεστηθεί αυτό και κάποιοι οίκοι αξιολόγησης (που δεν αποφασίζουν δημοκρατικά) υποβαθμίσουν τον όποιο στόχο τους. Αφαιρώντας όμως την οικονομική ατζέντα από τη συζήτηση, η Δημοκρατία ολοένα και στενεύει: τι μένει να συζητηθεί, αν όχι η οικονομική πολιτική; Λίγα πράγματα.

grek flag

Tα οικονομικά αναδύονται ως νέα θρησκεία ( με τους προφήτες της) υπαγορεύοντας και την αντίστοιχη ηθική, την ηθική της αγοράς, του ατόμου που κοιτάει το συμφέρον του.

Δυστυχώς, όμως, τα πράγματα δεν είναι έτσι: Η οικονομική πολιτική είναι πεδίο τρομερών διαφωνιών, όχι μόνο μεταξύ των πολιτών αλλά ακόμη περισσότερο μεταξύ των ειδικών, με αποτέλεσμα η ιδέα πως υπάρχει μόνο ένα ορθό δόγμα να είναι ουτοπική και να οδηγεί σε καταστάσεις ανελευθερίας. Οι διαφωνίες όχι μόνο απέχουν από το να λυθούν, αλλά είναι βέβαιο πως δεν θα λυθούν ποτέ. Σήμερα ακόμη, η μεγάλη ιστορική διαφωνία μεταξύ του Κέινς και του Χάγιεκ καθορίζει το διάλογο. Στο πρόσφατο δημοψήφισμά μα,ς σημαντικοί οικονομολόγοι υποστήριξαν και τις δύο απόψεις με σοβαρά επιχειρήματα. Πώς λοιπόν να αφαιρεθεί από την ατζέντα των δημοκρατικών αποφάσεων ένα τέτοιο αμφιλεγόμενο ζήτημα στην πληρότητά του; Στο κάτω-κάτω, η οικονομική πολιτική δεν είναι καρφιτσωμένη με κάποια εκ των προτέρων συμφωνία όπως τα ανθρώπινα δικαιώματα, αντίθετα είναι ανθρώπινο δικαίωμα να συναποφασίζουμε σε ζητήματα που αφορούν στο πλαίσιο της ζωής μας και την ποιότητά της, τους οικονομικούς περιορισμούς, την οικονομική ελευθερία αλλά και τα όριά της, εκεί που βλάπτει άλλα δικαιώματα.

Ας μην ξεχνάμε: η οικονομική πολιτική δεν είναι αυτοσκοπός, είναι ένα εργαλείο της κοινωνίας να επιτρέψει στα μέλη της να ζήσουν μια ζωή κοντά στα ιδανικά τους και τους στόχους τους.

Ας μην ξεχνάμε: η οικονομική πολιτική δεν είναι αυτοσκοπός, είναι ένα εργαλείο για να πετύχουμε άλλα πράγματα σημαντικά για την ποιότητα ζωής μας. Είναι ένα εργαλείο της κοινωνίας να επιτρέψει στα μέλη της να ζήσουν μια ζωή κοντά στα ιδανικά τους και τους στόχους τους. Πώς είναι δυνατόν να μην μπορούμε να αποφασίζουμε συλλογικά ποιο εργαλείο θα χρησιμοποιήσουμε; Πώς θα το διορθώσουμε όταν δεν λειτουργεί καλά; Πώς θα δοκιμάσουμε νέα εργαλεία; Είναι καλύτερα ο διάλογος να γίνεται πίσω από κλειστές πόρτες και το κρατούν δόγμα να μην μπορεί να αμφισβητηθεί; Ας θυμηθούμε πως η Δημοκρατία υπάρχει για να μπορούμε να διαφωνούμε. Διαφωνία σημαίνει αμφισβήτηση.

Κι εδώ ερχόμαστε στο πρώτο πρόβλημα: ποιος να το αμφισβητήσει; Ποιος, αφού δεν υπάρχει ένα ενιαίο σώμα Ευρωπαίων πολιτών που συναποφασίζουν, αλλά 19 που συγκρούονται σαν τα ηλεκτρικά αυτοκινητάκια μ’ ένα ψυχολογικό πόλεμο δηλώσεων, αλλά καμία σοβαρή πληροφόρηση και ευκαιρία συμμετοχής των πολιτών; Η Ευρώπη είναι δέσμια των εσωτερικών και εσωκοματικών ζητημάτων δεκαεννέα χωρών που έχουν εκχωρήσει ένα μέρος της εθνικής τους κυριαρχίας στο χάος, διότι μόνο χαοτικό μπορεί να χαρακτηριστεί ένα σύστημα που δεν δουλεύει παρά μόνο υπό ιδανικές συνθήκες.

Θέλετε λοιπόν να σωθεί η Ευρωζώνη; Πολιτική ενοποίηση. Είναι μονόδρομος, ένας δρόμος που εύχομαι να είμαστε μέσα αν η γηραιά ήπειρός μας τον πάρει, αλλά έξω αν δεν το πάρει. Εμείς αυτό πρέπει να απαιτούμε σε όλους τους τόνους, με κάθε ευκαιρία. Η παρούσα πορεία απλώς δεν είναι βιώσιμη. Εμείς γινόμαστε πρόβλημα για τους άλλους και εκείνοι για μας.

Άλλωστε, ούτε και το ευρώ είναι αυτοσκοπός: δημιουργήθηκε ως μια “ευγενής”, αλλά υπεραισιόδοξη ιδέα που θα οδηγούσε (από μόνο του πίστευαν) στην ενοποίηση. Η συζήτηση, όμως, από την οποία απουσιάζει πλέον παντελώς το θέμα της ενοποίησης, το καθιστά βασανιστικό αυτοσκοπό. Η αλλαγή λοιπόν της ευρωπαϊκής ατζέντας πρέπει να έρθει επειγόντως. Ποιος θα το θέσει ξεκάθαρα, αν όχι εμείς που φτάσαμε στο αμήν; Ας πάψουμε να βλέπουμε την Ευρώπη ως κάτι έξω από μας, σανίδα σωτηρίας, αγελάδα για άρμεγμα, δυνάστη και καταπιεστή, ανώτερό μας, κατώτερό μας, κι ας τη δούμε επιτέλους ως ίσο προς ίσο. Είμαστε ισότιμο μέλος της.

 

Διαβάστε ακόμα – Φίλιππος Δραγούμης: Γιατί είμαι Φιλελεύθερος και όχι Νεοφιλελεύθερος

 

 

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook

Button to top