Η εξάλειψη της θρησκείας και τα ταξίδια του Γκιούλιβερ

Στο τελευταίο του ταξίδι, ο Γκιούλιβερ καταλήγει σε ένα νησί όπου κυριαρχεί ένας άψογος πολιτισμός απολύτως λογικών αλόγων, τα “Houyhnhnms”. Αντίθετα, στο νησί αυτό, τα ανθρώπινα πλάσματα (τα οποία λέγονται “Yahoo”) θεωρούνται ζώα και παρουσιάζουν όλα τα δυνατά ελαττώματα.

Πριν από λίγες μέρες, στη διάρκεια μιας συζήτησης σε σχετική σελίδα διαλόγου στο Facebook, ένας αγαπητός φίλος μου ισχυρίστηκε πως «οι θρησκείες είναι συνολικά κακές και έχουν δώσει πολύ περισσότερο πόνο παρά ευχαρίστηση. Οι κοινωνίες με μικρότερη έμφαση στη θρησκεία έχουν πολύ καλύτερη ποιότητα ζωής από αυτές που δίνουν μεγάλη έμφαση στην θρησκεία. Σε όλους τους τομείς», επέμεινε. «Οπότε αν την εξαλείψεις τελείως δεν θα είναι πρόβλημα. Ατού θα είναι», κατέληξε.

Ζήτησα να μου δώσει ένα παράδειγμα, αλλά δεν πήρα απάντηση. Ίσως η σύγκριση να αφορούσε στην Ευρώπη σε σχέση με αφρικανικές ή ανατολικές χώρες. Έχει, όμως, εξαλείψει τη θρησκεία η Ευρώπη; Οφείλεται η φτώχεια στις χώρες του αναπτυσσόμενου κόσμου στις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις; Οπωσδήποτε, έτσι απλό δεν είναι.

Ωστόσο, αυτός είναι ένας ισχυρισμός που ακούγεται τελευταία όλο και περισσότερο. Από τότε που έγραψε το “God Delusion” ο Richard Dawkins και ο Christopher Hitchens το “God is not Great”, έχει αναβιώσει μια πολεμική κατά της θρησκείας που αν και ξεκίνησε από διαφωτιστές όπως ο Βολταίρος και ο Μοντεσκιέ ή ο Χιούμ, προχωράει πολύ παραπέρα από την ανάγκη ανεκτικότητας και διαχωρισμού Θρησκείας/Κράτους.

Αποδίδει τα περισσότερα δεινά της ανθρωπότητας στη θρησκεία και κηρύσσει πως η ανθρωπότητα θα σωθεί εξαλείφοντας τη θρησκεία εντελώς. Η σωτηρία θα έρθει μόνο μέσω της προόδου της επιστήμης και κάθε τι παράλογο θα πρέπει να σβήσει.

Υπάρχει μια βάση στο επιχείρημα ότι η θρησκευτική ανοχή και ελευθερία συνήθως εμφανίζεται σε χώρες όπου ένα υψηλό επίπεδο παιδείας έχει κατακτηθεί. Όμως, εδώ, τι ήρθε πρώτα; Η κότα ή το αβγό; Η συσχέτιση δύο παραγόντων (correlation) δεν σημαίνει πως ο ένας είναι αιτία του άλλου (causation). To ζήτημα είναι ασφαλώς πολυπαραγοντικό.

Όμως, το υπερπλουστευτικό επιχείρημα των «επιστημονιστών» είναι πως η επιστήμη είναι ορθολογική και αληθής, άρα καλή και σωστή και η θρησκεία παράλογη, άρα κακή, ψευδής και παραπλανητική, και πρέπει να εξαλειφθεί για να επικρατήσει μόνο η ορθολογική πλευρά του ανθρώπου, ώστε η κοινωνία να βελτιωθεί.

Την ιδέα πως μπορεί να προκύψει μια ιδανική κοινωνία όπου η επιστήμη και ο ορθολογισμός κυριαρχούν σε όλα τα επίπεδα της ζωής και λύνουν κάθε πρόβλημα, ως αποτέλεσμα της προόδου του ανθρώπινου νου, ιδέα που με διάφορες εκδοχές κυριάρχησε στο Διαφωτισμό, ειρωνεύτηκε σκληρά ήδη από το 1726 ο Jonathan Swift στα «Ταξίδια του Γκιούλιβερ», με αποτέλεσμα να θεωρηθεί από κάποιους ενοχλητικός μισάνθρωπος.

Όμως, κατέδειξε με πετυχημένο τρόπο το άτοπο του εγχειρήματος που είχε γίνει από τότε μανία των φιλοσόφων κι επιστημόνων, δίνοντας ίσως δίκιο στους νεοπλατωνικούς και τον Πλωτίνο, οι οποίοι πίστευαν πως το κακό είναι απαραίτητο για την ανάδειξη του καλού και άρα δεν μπορεί να υπάρξει ανεξάρτητα.

Εκεί, στο τελευταίο του ταξίδι, ο Γκιούλιβερ καταλήγει σε ένα νησί όπου κυριαρχεί ένας άψογος πολιτισμός απολύτως λογικών αλόγων, τα “Houyhnhnms”, όπερ μεταφράζεται «η τελειότητα της φύσης». Είναι τόσο ενάρετα που δεν απαιτείται καν να έχουν σύστημα απονομής δικαιοσύνης.

Διαβάστε ακόμα – Γιώργος Κωνσταντινίδης: Η Επιστήμη ως θρησκεία.

Σε αυτόν τον απίθανα λογικό κόσμο των αλόγων, όχι μόνο διαφωνίες δεν εμφανίζονται σχεδόν ποτέ, αλλά δεν υπάρχει καν λέξη που να σημαίνει «ψεύδος». Και τα σεξουαλικά πάθη ελέγχονται απολύτως από τη λογική ανάγκη ελέγχου του πληθυσμού.

Αντίθετα, στο νησί αυτό, τα ανθρώπινα πλάσματα (τα οποία λέγονται “Yahoo”) θεωρούνται ζώα και παρουσιάζουν όλα τα δυνατά ελαττώματα. Ζουν σαν τα κτήνη μες στη βρόμα, με συνεχείς καβγάδες και διαπληκτισμούς, λίγο-πολύ όπως περιέγραψε ο Χομπς τη φυσική κατάσταση του ανθρώπου, έναν αδιάκοπο εφιάλτη, όπου όλοι είναι εναντίον όλων.

Ο Γκιούλιβερ βρίσκεται παγιδευμένος ανάμεσα στους δύο κόσμους, αηδιάζει βλέποντας τα Γιαχού και προσπαθεί να περιγράψει στα υπερπολιτισμένα άλογα τον κόσμο από τον οποίον προέρχεται, αφηγούμενος τα καλά του και τα στραβά του, ενώ παράλληλα γοητεύεται από τη γαλήνια ζωή των αλόγων.

Μπλέκει πολύ άσχημα, προσπαθώντας να εξηγήσει την αναγκαιότητα του επαγγέλματος του δικηγόρου, κάτι εντελώς ακατανόητο για τα εκ φύσεως φιλαλήθη άλογα. Εκείνα προβληματίζονται, αλλά καταλήγουν πως κατά κάποιον παράδοξο τρόπο υπάρχει λίγη, ατελής βέβαια, και ανεπαρκής λογική στα ανθρώπινα όντα του κόσμου του Γκιούλιβερ. Γεγονός όμως που τα καθιστά ένοχα για τις πράξεις τους, αντίθετα με τα Γιαχού του νησιού τους, τα οποία ως ζώα δεν έχουν συνείδηση των πράξεών τους.

Θεωρούν τον Γκιούλιβερ επικίνδυνο για τον πολιτισμό τους και τον διώχνουν. Όμως, ο Γκιούλιβερ έχει χάσει πλέον κάθε ικανότητα να ζήσει με τους συνανθρώπους του, να συμφιλιωθεί με τα ελαττώματά τους, δεν αντέχει πλέον ούτε καν τη σύζυγό του και απομονώνεται από όλους εκτός από τα άλογα του στάβλου του.

Σε αυτόν τον κόσμο των ευγενικών αλόγων, όπου η φύση τα έχει προικίσει με την προδιάθεση της αρετής, δεν υπάρχει αντίληψη ούτε και ιδέα για το τι είναι το κακό, διότι αυτό θα αποτελούσε λογική αντίφαση. Ο στόχος της ζωής τους είναι η καλλιέργεια της λογικής, η οποία αφήνεται να κυβερνά απολύτως. Η δική τους λογική, όμως, παρατηρεί ο Σουίφτ (ως Γκιούλιβερ) στην αφήγηση, δεν παρουσιάζει προβλήματα όπως η δική μας, όπου μπορούμε με εγκυρότητα να επιχειρηματολογούμε σε δύο πλευρές ενός ερωτήματος.

Η λέξη «γνώμη» ήταν μια έννοια που ο Γκιούλιβερ δεν μπόρεσε να εξηγήσει επιτυχώς ούτε και το πώς ένα επιχείρημα θα μπορούσε να έχει δύο όψεις. Τα λογικά άλογα πείθονται αυτομάτως για την αλήθεια, επειδή η σκέψη τους δεν θολώνει ούτε από πάθη ούτε από συμφέροντα.

Ταυτόχρονα, δεν μπορούσαν να καταλάβουν ούτε τη φιλοσοφία: το πώς κάποιοι θα ενδιαφέρονταν να απαντούν ο ένας στη θεωρία του άλλου και να διαφωνούν αντί να βλέπουν όλοι αυτομάτως τη μοναδική αλήθεια. Φάνηκαν, αναφέρει ο Γκιούλιβερ, να κατανοούν μόνο τον Σωκράτη και τον Πλάτωνα. Ειρωνικά, αναλογίστηκε ο Γκιούλιβερ, αυτό θα κατέστρεφε αυτομάτως όλες τις βιβλιοθήκες της Ευρώπης.

Αυτή, επομένως, θα είναι η κοινωνία όπου κάθε τι παράλογο, όπως η θρησκεία, θα έχει εξαλειφθεί και θα λάμπει η μία και μόνη αλήθεια, αυτή της ορθολογικής επιστήμης.

Διαβάστε ακόμα – Φίλιππος Δραγούμης: Υπάρχει η θρησκεία;

TAGS :
ηθική θρησκεία

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook