europe-according-to-germany

Σατιρικός χάρτης: Πώς βλέπουν οι Γερμανοί την Ευρώπη. Credit: Yanko Tsvetkov

Το 1993 η Συνθήκη του Μάαστριχτ θεσμοθέτησε την ιθαγένεια της ΕΕ και χορήγησε μια σειρά δικαιωμάτων σε όλους τους πολίτες των κρατών-μελών της Ένωσης που αργότερα ενισχύθηκαν με τη Συνθήκη της Λισαβόνας και το Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ. Πρόκειται, βέβαια, για μια δεύτερη, πρόσθετη ιθαγένεια που δεν αντικαθιστά την κύρια ιθαγένεια κάθε πολίτη, εκείνη του κράτους-μέλους της καταγωγής του.

Οι πολίτες πρέπει να βρίσκονται στο επίκεντρο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Τα θεσμικά όργανα της ΕΕ για να τονίσουν το γεγονός αυτό ανακήρυξαν το 2013 σε Ευρωπαϊκό Έτος των Πολιτών, προκειμένου να δώσουν νέα ώθηση, αφενός, στην ιθαγένεια της ΕΕ και, αφετέρου, στη διάσταση του ευρωπαϊκού οράματος που αφορά τους πολίτες.

Αντιπαλοτικές, φοβικές, στερεοτυπημένες αντιδράσεις κινδυνεύουν να οδηγήσουν στο ρίζωμα αμοιβαίας δυσπιστίας –αν όχι αντιπάθειας– στην ΕΕ.

Η ιθαγένεια της ΕΕ παρέχει στους πολίτες νέα δικαιώματα και νέες ευκαιρίες που προσδίδουν ουσιαστικό περιεχόμενο στην ιδότητα αυτή:

-Η ελεύθερη κυκλοφορία και διαβίωση στο εσωτερικό της ΕΕ αποτελεί το δικαίωμα που οι πολίτες συνδέουν στενότερα με την ιθαγένεια της ΕΕ. Λόγω της σύγχρονης τεχνολογίας και του γεγονότος ότι σήμερα είναι ευκολότερα τα ταξίδια, η ελεύθερη κυκλοφορία επιτρέπει στους ευρωπαίους να διευρύνουν τους ορίζοντές τους πέρα από τα εθνικά σύνορα, να αφήνουν τη χώρα τους για μικρότερα ή μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα, να κινούνται μεταξύ των χωρών της ΕΕ για λόγους εργασίας, σπουδών και κατάρτισης, να ταξιδεύουν για επαγγελματικούς λόγους ή για αναψυχή ή για να κάνουν διασυνοριακές αγορές. Την 1 Ιανουαρίου 2012 υπήρχαν περίπου 13,6 εκατομμύρια πολίτες της ΕΕ που διέμεναν για τουλάχιστον 12 μήνες σε κράτος μέλος του οποίου δεν ήταν υπήκοοι, ενώ πολλοί περισσότεροι ασκούν το δικαίωμα ελεύθερης κυκλοφορίας και διαμονής, αν υπολογίσει κανείς ότι το 2011 πραγματοποιήθηκαν πάνω από 180 εκατομμύρια ταξίδια για ιδιωτικούς λόγους στην ΕΕ και περίπου 30 εκατομμύρια για επιχειρηματικούς λόγους. Επιπλέον η διάθεση κινητικότητας, ιδίως των νέων, σε αναζήτηση εργασίας σε άλλη χώρα της ΕΕ είναι σημαντική. Χαρακτηριστικά, τα ευρήματα του Ευρωβαρόμετρου το 2011 για την Ελλάδα είναι: 27% των νέων αποδέχονται περιορισμένης διάρκειας μετανάστευση, 37% μακροπρόθεσμη, ενώ το 36% είναι αρνητικό.

-Η ενίσχυση της πλήρους συμμετοχής των πολιτών της ΕΕ στον δημοκρατικό βίο της ΕΕ, σε όλα τα επίπεδα, είναι η πεμπτουσία της ιθαγένειας της ΕΕ. Η κινητοποίηση των πολιτών, η ενίσχυση του διαλόγου με την κοινωνία των πολιτών και η βελτίωση της ελευθερίας και του πλουραλισμού των μέσων ενημέρωσης έχουν καίρια σημασία για τη διεξαγωγή τεκμηριωμένου πολιτικού διαλόγου με δημοκρατική διαδικασία.

-Η συμμετοχή στις εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αποτελεί, αφενός, τον κυριότερο τρόπο για να συμβάλουν οι πολίτες στη διαμόρφωση της πολιτικής της ΕΕ και, αφετέρου, τη βάση της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Έξι περίπου στους δέκα πολίτες της ΕΕ πιστεύουν ότι ο καλύτερος τρόπος για να ακουστεί η φωνή τους από εκείνους που λαμβάνουν τις αποφάσεις στην ΕΕ είναι να ψηφίσουν στις ευρωπαϊκές εκλογές. Οι πολίτες της ΕΕ που διαμένουν σε κράτος-μέλος άλλο από εκείνο του οποίου είναι υπήκοοι έχουν δικαίωμα συμμετοχής (ως ψηφοφόροι και υποψήφιοι) στις δημοτικές εκλογές και στις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στο κράτος αυτό, με τις ίδιες προϋποθέσεις όπως και οι υπήκοοί του. Τα κράτη-μέλη είναι υποχρεωμένα να επιτρέπουν σε αλλοδαπούς πολίτες της Ένωσης να ιδρύουν στο έδαφός τους πολιτικά κόμματα ή να γίνονται μέλη πολιτικών κομμάτων. Το Συμβούλιο εξέδωσε οδηγία, η οποία διευκολύνει τους πολίτες της ΕΕ να ασκήσουν το δικαίωμα του εκλέγεσθαι στις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου του 2014, καθώς αρκεί απλώς να υποβάλουν δελτίο ταυτότητας και υπεύθυνη δήλωση ότι πληρούν τους όρους επιλεξιμότητας.

europe-according-to-greece

Σατιρικός χάρτης: Πώς βλέπουν οι Έλληνες την Ευρώπη. Credit: Yanko Tsvetkov

-Οι πολίτες της ΕΕ που ταξιδεύουν ή ζουν σε μια τρίτη χώρα όπου το κράτος μέλος τους δεν αντιπροσωπεύεται έχουν το δικαίωμα να απολαύουν της προστασίας των διπλωματικών και προξενικών αρχών οποιουδήποτε κράτους μέλους, ίσοις όροις με τους υπηκόους του κράτους αυτού. Η Επιτροπή δημιούργησε έναν ειδικό δικτυακό τόπο σχετικά με την προξενική προστασία για τους πολίτες της ΕΕ σε τρίτες χώρες.

-Οι πολίτες της ΕΕ έχουν δικαίωμα αναφοράς στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για θέματα της Ένωσης που τους θίγουν άμεσα. Έχουν επίσης δικαίωμα υποβολής καταγγελίας στον Ευρωπαίο Διαμεσολαβητή για περιπτώσεις κακοδιοίκησης στο πλαίσιο της δράσης των θεσμικών οργάνων, φορέων, υπηρεσιών και οργανισμών της ΕΕ, με εξαίρεση το Δικαστήριο κατά την άσκηση των δικαιοδοτικών καθηκόντων του.

-Στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πρωτοβουλίας Πολιτών, η Επιτροπή μπορεί να κληθεί να προτείνει νομοθεσία σε τομείς όπου έχει την αρμοδιότητα να το πράξει, αν η πρωτοβουλία έχει την υποστήριξη ενός εκατομμυρίου πολιτών. Μεταξύ Απριλίου 2012 και Φεβρουαρίου 2013, η Επιτροπή έλαβε 27 αιτήσεις για την καταχώριση προτεινόμενων πρωτοβουλιών. Μια πρωτοβουλία, σύμφωνα με τους διοργανωτές της, έχει ήδη συγκεντρώσει τον απαιτούμενο αριθμό δηλώσεων υποστήριξης, αλλά δεν έχει ακόμη υποβληθεί επίσημα στην Επιτροπή.

Η δικτυακή πύλη Your Europe ενημερώνει τους πολίτες της ΕΕ για τα δικαιώματά τους. Η Επιτροπή δημοσιεύει επίσης επικαιροποιημένη έκδοση του οδηγού για τους πολίτες της ΕΕ σχετικά με την ελεύθερη κυκλοφορία και διαμονή στην Ευρώπη.

Η πρόταξη της αρχής της αλληλεγγύης θα έδινε άλλη διάσταση στην ιδιότητα του ευρωπαίου πολίτη.

Καλά είναι όλα αυτά και μπορούν να συμβάλουν στη δημιουργία αντίληψης «συνανήκειν» των πολιτών σε μια μείζονα ευρωπαϊκή οικογένεια. Είναι, όμως, αρκετά, ιδίως σε μια περίοδο οικονομικής κρίσης και γενικευόμενης ευρω-απογοήτευσης; Πόσοι –νέοι ιδίως– ευρωπαίοι συμμερίζονται θετικά και εποικοδομητικά συναισθήματα που να βασίζονται στην ιδιότητα του ευρωπαίου πολίτη; Πολίτη μιας ΄Ενωσης που δεν είναι ακόμα (και δεν θα είναι για αόριστα μακρύ διάστημα) πολιτική ούτε οικονομική (παρ’ όλες τις εξαγγελίες), παρά μόνο νομισματική και μάλιστα κλυδωνιζόμενη ανάμεσα στα μέλη της δανειστές και στα μέλη της οφειλέτες.

Αυτό που θα έδινε άλλη διάσταση στην ιδιότητα του ευρωπαίου πολίτη θα ήταν η πρόταξη μιας από τις βασικές συνταγματικές αξίες –μαζί με τη δημοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώματα και το κράτος δικαίου– επί των οποίων βασίζεται η ΕΕ: της αρχής της αλληλεγγύης.

Αλληλεγγύη σημαίνει διαφορετικά πράγματα για διαφορετικούς ανθρώπους, σε διαφορετικές εποχές. Στο ευρωπαϊκό επίπεδο εντάσσεται στις βασικές αξίες που εκφράζουν την ιδεαλιστική προσέγγιση του δεσμού που ενώνει τα κράτη-μέλη αλλά και τους πολίτες τους.

Τελευταία γίνεται συχνά λόγος για την οικονομική αλληλεγγύη που την επικαλούνται οι οικονομικά ασθενέστερες χώρες όταν απευθύνονται στις ισχυρότερες, οι οποίες αντιτείνουν τη ρήτρα μη διάσωσης που όμως ξεπερνιέται όταν η συγκυρία το επιβάλλει, όπως συνέβη στην περίπτωση της Ελλάδας. Οι Συνθήκες προβλέπουν ακόμη ενεργειακή αλληλεγγύη και αλληλεγγύη σε θέματα ασύλου και ελέγχου συνόρων (ελευθερία κίνησης προσώπων), ενώ στους τομείς της ενδοκοινοτικής κινητικότητας εργαζομένων, των διαρθρωτικών ταμείων και της κοινής αγροτικής πολιτικής η αρχή της αλληλεγγύης λαμβάνεται υπόψη.

Γιατί, όμως, διαπιστώνεται τόση δυσκολία στην αποδοχή της αλληλεγγύης στην ΕΕ; Αντιπαλοτικές, φοβικές, στερεοτυπημένες αντιδράσεις κινδυνεύουν να οδηγήσουν στο ρίζωμα αμοιβαίας δυσπιστίας –αν όχι αντιπάθειας– που παρεμποδίζει την εφαρμογή της. Να το σημείο στο οποίο η συνείδηση του συνανήκειν των πολιτών με την κοινή, ευρωπαϊκή, ιθαγένεια πρέπει να λειτουργήσει για να ξανα-ανακαλυφθεί και στην Ευρώπη η αλληλεγγύη και να της δοθεί πολιτική αλλά και πολιτισμική διάσταση. ΄Εστω κι αν αυτό χρειαστεί να γίνει σε πείσμα των πολιτικών ηγεσιών που σήμερα εμφανίζονται ανέμπνευστες και άτολμες.

 

Ο Νίκος Φραγκάκης είναι δικηγόρος, πρόεδρος του Ελληνικού Κέντρου Ευρωπαϊκών Μελετών και Ερευνών (ΕΚΕΜΕ) και αντιπρόεδρος της Κίνησης Πολιτών για μια Ανοιχτή Κοινωνία.

 

 

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook

Button to top