Η μορφή εξουσίας της Νταινέρις θα παρέπεμπε στους ολοκληρωτισμούς του 20ου αιώνα, επομένως υπήρξε άριστη η επιλογή των δημιουργών να επενδύσουν με εμφανώς εθνικοσοσιαλιστική αισθητική τον νικητήριο λόγο της μέσα στο κατεστραμμένο Κινγκς Λάντινγκ (hbo.com).

Σύμφωνα με μια περίφημη φράση που αποδίδεται στον Φρίντριχ Χάγιεκ, «αν οι σοσιαλιστές καταλάβαιναν οικονομικά δεν θα ήταν σοσιαλιστές». Θα προσέθετα ότι μόνο αν κάποιος δεν έχει μελετήσει και κατανοήσει επαρκώς τη σκέψη του Καρλ Μαρξ μπορεί να συνεχίζει να αυτοπροσδιορίζεται ως μαρξιστής και κομμουνιστής.

Μια καλή απόδειξη γι’ αυτό αποτελεί το παράδειγμα του Σλοβένου στοχαστή Σλαβόι Ζίζεκ, όπως ο ίδιος θύμισε με όσα έγραψε σε πρόσφατο άρθρο του σχετικά με το πολύκροτο και αμφιλεγόμενο φινάλε της δημοφιλούς αμερικανικής τηλεοπτικής σειράς Game of Thrones. Στο συγκεκριμένο άρθρο, το οποίο δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα της βρετανικής εφημερίδας Independent, ο διάσημος μαρξιστής θεωρητικός υποστηρίζει ότι το τελικό μήνυμα της σειράς είναι κατακριτέο γιατί απορρίπτει τις επαναστατικές πολιτικές αλλαγές και αναπαράγει πατριαρχικά αντιφεμινιστικά μοτίβα.

Η κριτική του Ζίζεκ επικεντρώνεται στην πτώση της βασίλισσας Νταινέρις Ταργκάρυεν, η οποία αφού αγωνιζόταν επί χρόνια για έναν καλύτερο κόσμο κατέληξε να γίνει αιμοσταγής δικτάτορας. Στο τέλος, γράφει ο Ζίζεκ, «η ριζοσπάστρια βασίλισσα που ήθελε περισσότερη ελευθερία για όλους ανεξάρτητα από κοινωνική θέση και φυλή εξοντώνεται», κι έτσι δεν πραγματώνεται η μετάβαση σε μια νέα κοινωνική τάξη, αλλά επιστρέφει η συνήθης ιεραρχία. Το μήνυμα που στέλνει η σειρά με τη μεταστροφή της Νταινέρις από ελευθερώτρια σε δικτάτορα είναι κατά τον Ζίζεκ αντιδραστικό, διότι υπονοεί ότι οι επαναστάσεις είναι καταδικασμένες να καταλήξουν στον αυταρχισμό.

Μια παρόμοια άποψη θα μπορούσε ίσως να την περιμένει κανείς από έναν απλό αριστερό ή φιλελεύθερο ιδεολόγο, όχι όμως από έναν ακαδημαϊκό μαρξιστή διεθνούς φήμης, που θα έπρεπε να γνωρίζει καλά τα επιστημονικά στοιχεία του έργου του Μαρξ πέρα από τα εν δυνάμει ολοκληρωτικά. Ιδίως μάλιστα όταν θεωρείται επιπλέον βαθύς γνώστης και μελετητής της φιλοσοφίας του Χέγκελ.

Η δουλεία δεν μπορεί να καταργηθεί απλά επειδή κάποιος ηγεμόνας, επαναστάτης ή διανοούμενος το αποφασίζει.

Οι δύο Γερμανοί στοχαστές του 19ου αιώνα αναμφίβολα θα συμφωνούσαν ότι οι ωφέλιμες επαναστάσεις πραγματοποιούνται ως αποτέλεσμα σημαντικών αντικειμενικών υλικών και πνευματικών εξελίξεων και μετασχηματισμών στο σώμα της κοινωνίας, και όχι από αυθαίρετες ενέργειες ρομαντικών μοναρχών ή μικρών ομάδων ανθρώπων. Ένας ρομαντικός μονάρχης μπορεί βέβαια να ηγηθεί μιας επανάστασης και να της δώσει περαιτέρω ώθηση, όχι όμως να την επινοήσει εκ του μη όντος – σε αυτήν την περίπτωση δεν θα μπορούσε παρά να καταλήξει στον αυταρχισμό, όπως ορθά αποτύπωσαν οι σεναριογράφοι του Game of Thrones.

O Ζίζεκ υποστήριξε ότι το τελικό μήνυμα της σειράς είναι κατακριτέο γιατί απορρίπτει τις επαναστατικές πολιτικές αλλαγές και αναπαράγει πατριαρχικά αντιφεμινιστικά μοτίβα. (Photo by Ulf ANDERSEN/Gamma-Rapho via Getty Images)

Η αισθητική του Γουέστερος και η κοινωνική του πραγματικότητα είναι εμφανώς εμπνευσμένα κατά το μεγαλύτερο μέρος από τη μεσαιωνική Ευρώπη, όμως θα έλεγα ότι από την άποψη της θεωρητικής ανάλυσης αντιστοιχούν περισσότερο στην παραδοσιακή Ιαπωνία.

Το Γουέστερος είναι μια νησιωτική ήπειρος με αποκλειστικά δυναστική και φεουδαρχική κοινωνική οργάνωση, που δεν εμπεριέχει ανεξάρτητες πόλεις και αυτόνομα εμπορικά και τραπεζικά κέντρα. Δεν υπάρχει δηλαδή κανένα πρώιμο αστικό και καπιταλιστικό στοιχείο σαν εκείνα της ύστερης μεσαιωνικής Ευρώπης, που να παραπέμπει για παράδειγμα στις πόλεις-κράτη της αναγεννησιακής Ιταλίας. Λείπουν επομένως τα στοιχεία που θα υποδείκνυαν ότι η κοινωνία του Γουέστερος κυοφορεί σημαντικούς ιστορικούς μετασχηματισμούς στην πολιτική και κοινωνική της τάξη.

Η ειρωνεία είναι ότι τα μοναδικά παρόμοια ως ένα σημείο στοιχεία που εμφανίστηκαν στη σειρά ήταν κάποιες πόλεις της ηπείρου του Έσσος, στις οποίες η Νταινέρις επέβαλλε δια της βίας την εξουσία της και εξάλειψε τα ολιγαρχικά πολιτεύματα που υπήρχαν εκεί, σφαγιάζοντας τους αριστοκράτες. Η απελευθέρωση των δούλων που παράλληλα πραγματοποιούσε έκανε μεγάλο μέρος του κοινού να την αντιλαμβάνεται ως επαναστάτρια και ελευθερώτρια, όμως στην πραγματικότητα ειδικά η συγκεκριμένη στάση υποδείκνυε ότι η προοπτική της ήταν αυταρχική, δυναστική και αιματηρή.

Μια απελευθέρωση δούλων δεν μπορεί να είναι βιώσιμη και να έχει ουσιαστικό αντίκρισμα αν δεν προέρχεται από οικονομικές, τεχνολογικές και κοινωνικές εξελίξεις ικανές να φέρουν αλλαγές στην παραγωγική διαδικασία και επομένως μια βάσιμη αναδιάταξη των σχέσεων παραγωγής. Η δουλεία, όπως και οποιοσδήποτε άλλος θεμελιώδης θεσμός κοινωνικής οργάνωσης, δεν μπορεί να καταργηθεί απλά επειδή κάποιος ηγεμόνας, επαναστάτης ή διανοούμενος το αποφασίζει, αλλά γιατί πραγματοποιείται ταυτόχρονα μια αντίστοιχη μεταβολή στις αντικειμενικές προϋποθέσεις και συνθήκες, που καθιστά μη λειτουργικό ή παρωχημένο τον συγκεκριμένο θεσμό, και προκρίνει άλλες μορφές κοινωνικής οργάνωσης.

O Kαρλ Μαρξ έχει μιλήσει επισταμένως για τη δουλεία και πόσο απαραίτητη ήταν για την οικονομική και την κοινωνική πρόοδο (Ullstein Bild DTL).

Στον πραγματικό κόσμο η δουλεία καταργήθηκε εξαιτίας της επιταχυνόμενης ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων που επετεύχθη χάρη στην επιστήμη και την τεχνολογία, γεγονός που την κατέστησε άχρηστη και ασύμφορη, όπως είχε προβλέψει ο Αριστοτέλης ήδη δύο χιλιετίες πριν. Ωστόσο, μέχρι να συμβεί αυτό η δουλεία ήταν απαραίτητη για την οικονομική και κοινωνική πρόοδο, κάτι που ένας μαρξιστής σαν τον Ζίζεκ θα έπρεπε να το γνωρίζει, αν μη τι άλλο γιατί το αναφέρει σε κείμενά του ο ίδιος ο Μαρξ.

Η πολιτική απελευθέρωσης της Νταινέρις Ταργκάρυεν δεν πληρούσε με κανέναν τρόπο αυτές τις προϋποθέσεις και αντίθετα αντανακλούσε μια βουλησιαρχική προσέγγιση της πολιτικής πράξης και της κοινωνικής αλλαγής, ένα είδος ηγέτη που πιστεύει ότι μπορεί να ενεργεί σύμφωνα με τις δικές του ιδεαλιστικές αντιλήψεις και να επιβάλλει τη θέλησή του αγνοώντας την αντικειμενική κοινωνική πραγματικότητα. Μια τέτοια στάση δεν μπορεί να έχει μακροπρόθεσμα θετικά αποτελέσματα, και αναπόφευκτα θα καταλήξει στον αυταρχισμό και σε μια τιμωρητική διάθεση έναντι της κοινωνίας, αμέσως μόλις οι πεποιθήσεις και οι επιθυμίες του ηγέτη προσκρούσουν σε μια κοινωνική πραγματικότητα που δεν τις αποδέχεται.

Η Νταινέρις χρησιμοποίησε την προπαγανδιστική ρητορική της «απελευθέρωσης», όπως άλλωστε πάμπολλοι δικτάτορες και αυταρχικοί ηγέτες στην ιστορία, ωστόσο τίποτα απ’ όσα είπε ή έπραξε δεν σηματοδοτούσε πρόθεση αναδιαμόρφωσης των πολιτικών δομών και των οργάνων διακυβέρνησης ή μετασχηματισμού του κοινωνικοοικονομικού συστήματος προς ένα διαφορετικό μοντέλο.

Κατέστρεφε μάλιστα τις ιεραρχικές δομές των κοινωνιών χωρίς να μεριμνά για την αντικατάστασή τους από άλλες, περισσότερο λειτουργικές, ενώ η ίδια η αξίωσή της να ανέλθει στον θρόνο δεν βασιζόταν σε κάποια λαϊκή στήριξη ή έστω συμπάθεια, αλλά αποκλειστικά στην παραδοσιακή δυναστική διαδοχή. Θεωρούσε ότι ο θρόνος της ανήκε εκ γενετής ως νόμιμης διαδόχου της έκπτωτης δυναστείας των Ταργκάρυεν, και απειλούσε ότι αν δεν γινόταν αποδεκτό το κληρονομικό της δικαίωμα θα καταλάμβανε την εξουσία με τη βία, αδιαφορώντας για το αν οι λαοί του Γουέστερος την ήθελαν και την αποδέχονταν ως βασίλισσά τους ή όχι.

Το Γουέστερος είναι μια νησιωτική ήπειρος με αποκλειστικά δυναστική και φεουδαρχική κοινωνική οργάνωση (iheartberlin.de).

Οι επικλήσεις της Νταινέρις στην ελευθερία και τη δικαιοσύνη ήταν αφηρημένες και δεν συνοδεύονταν επ’ ουδενί από την ανάδυση κάποιας μορφής κράτους δικαίου και θεσμών πολιτικής διαβούλευσης. Αντιθέτως, η ίδια αντιλαμβανόταν τη δικαιοσύνη και την ελευθερία σαν αρχές που ενσάρκωνε προσωπικά, μέσω της ανεξέλεγκτης από οποιονδήποτε θεσμό εξουσίας της.

Μια τέτοια μορφή εξουσίας, όπου ο ηγέτης ισχυρίζεται ότι εκφράζει απευθείας τον λαό ή τον θεό χωρίς να εκλέγεται ή να ζητά έγκριση από κανέναν, δίχως να τον δεσμεύει ο νόμος ή να τον ελέγχει ένα αντιπροσωπευτικό πολιτικό σώμα, θα αντιστοιχούσε στη θεοκρατική χριστιανική και ισλαμική απολυταρχία. Όσον αφορά δε τη σύγχρονη ευρωπαϊκή ιστορία, η μορφή εξουσίας της Νταινέρις θα παρέπεμπε στους ολοκληρωτισμούς του 20ου αιώνα, επομένως υπήρξε άριστη η επιλογή των δημιουργών να επενδύσουν με εμφανώς εθνικοσοσιαλιστική αισθητική τον νικητήριο λόγο της μέσα στο κατεστραμμένο Κινγκς Λάντινγκ.

O αριστερός Ζίζεκ θα είχε ενδιαφέρον να ερμήνευε και τον θαυμασμό για τη Μάργκαρετ Θάτσερ, όπως βέβαια και για την Άνγκελα Μέρκελ ή τη Μαρίν Λεπέν.

Ο Ζίζεκ συνεχίζει γράφοντας ότι το πολιτικά αντιδραστικό μήνυμα του Game of Thrones ολοκληρώνεται από την απόρριψη της πρότασης για δημοκρατική εκλογή του νέου βασιλιά. Δεν πρόσεξε όμως ότι το τελικό συμβούλιο πραγματοποίησε όντως αλλαγή πολιτεύματος, αφού αποφάσισε την κατάργηση της εξ αίματος διαδοχής και όρισε ότι στο εξής ο βασιλιάς θα εκλεγόταν από τους εκπροσώπους των αριστοκρατικών οίκων. Τόσο η χεγκελιανή όσο και η υλιστική μαρξιστική διαλεκτική θα προέβλεπαν μια παρόμοια κοινωνικοπολιτική εξέλιξη, δηλαδή την εμφάνιση ενός νέου, περισσότερο δημοκρατικού πολιτικού συστήματος ως προϊόν των αντιθέσεων και των συγκρούσεων της προηγούμενης κατάστασης, που όμως θα βρισκόταν σε συνάφεια και συνέχεια με εκείνη. Δεν θα ήταν δυνατόν μια κοινωνία να υιοθετήσει την καθολική ψηφοφορία ενώ μέχρι χθες το σύστημα διακυβέρνησής της ήταν η απολυταρχική μοναρχία.

Η ιδέα των εκλογών με συμμετοχή του λαού γεννιέται στον νου του πιο διαβασμένου διανοητή του Γουέστερος τη στιγμή που η άρχουσα τάξη συνολικά συνειδητοποιεί ότι πρέπει να καταργηθεί η απολυταρχική μοναρχία και να ιδρυθεί ένα αριστοκρατικό εκλογικό σώμα, δηλαδή πραγματοποιεί το πρώτο βήμα προς μια συνταγματική μοναρχία. Επομένως, η ολοκλήρωση της σειράς ταιριάζει απόλυτα με τον τρόπο που κατά τον Χέγκελ αναπτύσσεται η αυτοσυνειδησία του πνεύματος μέσα στην ιστορία, καθώς το ξεπέρασμα της αντίθεσης γεννά την ίδια στιγμή μια νέα αντίθεση σε ανώτερο επίπεδο. Το φινάλε δικαιώνει επίσης το φιλοσοφικά ατεκμηρίωτο αλλά ποιητικό απόφθεγμα του Μαρξ σύμφωνα με το οποίο η ανθρωπότητα δεν θέτει την κάθε στιγμή περισσότερα ερωτήματα από εκείνα που μπορεί να απαντήσει.

O Ζίζεκ καταδικάζει τη μεταστροφή της Νταινέρις σε αιμοσταγή «Mad Queen».

Στο δεύτερο σκέλος της κριτικής του ο Ζίζεκ καταδικάζει, όπως και πολλοί άλλοι, τη μεταστροφή της Νταινέρις σε αιμοσταγή «Mad Queen» υποστηρίζοντας ότι εξέφρασε την πατριαρχική ιδεολογία και τον φόβο της για ισχυρές πολιτικά γυναίκες.

Θα είχε ενδιαφέρον να απαντούσαν οι θιασώτες μιας τέτοιας οπτικής για το πώς ερμηνεύουν την παγκόσμια λατρεία για την Κλεοπάτρα – μια γυναίκα που εξόντωσε τους δύο αδελφούς της και την αδελφή της για την εξουσία, μπροστά στην οποία η Σέρσεϊ Λάννιστερ θα ήταν επομένως στοργική φιγούρα –, τον θαυμασμό για τη βασίλισσα Ελισάβετ Α’, τη Ζαν ντ’ Αρκ, τη βασίλισσα Ισαβέλλα ή τη Μεγάλη Αικατερίνη. Και ειδικά ο αριστερός Ζίζεκ θα είχε ενδιαφέρον να ερμήνευε και τον θαυμασμό για τη Μάργκαρετ Θάτσερ, τη Σιδηρά Κυρία του καπιταλισμού που είδε τη δημοτικότητά της να απογειώνεται με τη δυναμική στρατιωτική επέμβαση στα Φώκλαντ, όπως βέβαια και για την Άνγκελα Μέρκελ ή τη Μαρίν Λεπέν.

Tο Game of Thrones μάλλον υπερτόνισε τον πολιτικό ρόλο των γυναικών σε σχέση με το είδος κοινωνίας και οικονομικής εξέλιξης του κόσμου που διαδραματιζόταν η ιστορία.

Σε κάθε περίπτωση, η αλήθεια είναι ότι αντίθετα το Game of Thrones μάλλον υπερτόνισε τον πολιτικό ρόλο των γυναικών σε σχέση με το είδος κοινωνίας και οικονομικής εξέλιξης του κόσμου που διαδραματιζόταν η ιστορία. Η παρουσία γυναικών στις πολιτικές και στρατιωτικές δραστηριότητες ήταν ανάλογη με εκείνη του σημερινού αυτοματοποιημένου βιομηχανικού και ψηφιακού κόσμου, στον οποίο η σωματική διάπλαση δεν διαδραματίζει καίριο ρόλο στην παραγωγή, συνεπώς ήταν υπερβολική και μη ρεαλιστική για την προβιομηχανική εποχή της ιστορίας. Σε έναν προβιομηχανικό κόσμο είναι πολύ πιο δύσκολη και σπάνια η ανάδειξη γυναικών με εξουσία, καθώς εύλογα οι μύες και η σωματική δύναμη έχουν θεμελιώδη σημασία για την οικονομία και φυσικά τον πόλεμο. Κι αν η ηγετική παρουσία της Νταινέρις ήταν δικαιολογημένη εξαιτίας της τρομακτικής δύναμης πυρός των δράκων, η παρουσία πολλών ακόμη γυναικών με πολιτική εξουσία και στρατιωτική ικανότητα ήταν υπερβολική για τον κόσμο του Γουέστερος και του Έσσος.

Τέλος, ο Ζίζεκ αφήνει και μια αιχμή περί διακρίσεων, αναφέροντας ότι οι νικητές είναι όλοι λευκοί ενώ οι πιο «διαφορετικοί» στήριξαν τη βασίλισσα Νταινέρις μέχρι το τέλος, όπως ο στρατιωτικός της διοικητής που ήταν μαύρος. Το λέει αυτό όταν οι σημαντικότεροι τρεις πρώην σύμμαχοι της  Νταινέρις που στρέφονται εναντίον της διαπιστώνοντας την αυταρχική στάση της είναι ένας ευνούχος, ένας νάνος και κάποιος που πέρασε τα νεανικά του χρόνια θεωρούμενος ως μπάσταρδος.

 

// O Σωτήριος Φ. Δρόκαλος έχει Μεταπτυχιακούς τίτλους και εργασίες στις Διεθνείς Σχέσεις, τις Στρατηγικές Σπουδές και τη Διεθνή Αντιτρομοκρατία, πτυχίο Νομικών Επιστημών με εργασία στην Πολιτική Οικονομία (Πανεπιστήμιο της Μπολόνια, Πανεπιστήμιο Niccolò Cusano της Ρώμης). Είναι συγγραφέας συνολικά έξι ιστορικών και θεωρητικών βιβλίων στην ιταλική και ελληνική γλώσσα, όπως και διάφορων μελετών και άρθρων ιστορίας και διεθνούς πολιτικής σε περιοδικά και ιστοσελίδες της Ελλάδας και της Ιταλίας.

 

Διαβάστε ακόμα: Γουίλιαμ Νταλρίμπλ – Έτσι γεννήθηκε η ιδέα για την «Ιερή Ινδία».

 

 

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook

Button to top