Η Σαλώμη του Μορώ δεν είναι πια μια γυναίκα, αλλά ένα πολύτιμο πετράδι που έχει έρθει από έναν άγνωστο τόπο με μια άγνωστη αποστολή.
Σήμερα, ημέρα της γυναίκας, θυμήθηκα μια έκθεση που είχα δει στο Παρίσι το 1988: «Η Σαλώμη στις γαλλικές συλλογές έργων τέχνης». Ήδη μεταξύ 1870 και 1914, το Σαλόνι του Παρισιού εξέθεσε πάνω από 100 Σαλώμες. Το 1968, οι φεμινίστριες του Women’s Lib εμφανίζονταν γυμνές, προσφέροντας μια βοϊδοκεφαλή στον διευθυντή του Playboy. Είκοσι χρόνια αργότερα, μια τραγουδίστρια της Ανατολικής Γερμανίας φέρνει στο πιάτο την κομμένη κεφαλή ενός μέλους του συγκροτήματος. Είναι, λοιπόν, πάντα ζωντανή τούτη η Σαλώμη της οποίας το όνομα, όλως παραδόξως, σημαίνει «Η Φιλήσυχη» ή «Η Ειρηνοποιός».
Γνωρίζουμε, χάρη σ’ ένα νόμισμα της αρχαίας Νικόπολης, την εικόνα της γερασμένης, και ο ιστορικός Iώσηπος Φλάβιος μας μαθαίνει ότι ήταν βασίλισσα της Κάτω Αρμενίας και μητέρα τριών παιδιών. Ωστόσο, οι ζωγράφοι στρέφονται στην εικόνα της πλανεύτρας, της φόνισσας, όπου βλέπουμε τη Σαλώμη να χορεύει μπροστά στον Ηρώδη έχοντας ζητήσει επί πίνακι το κεφάλι του Ιωάννη του Βαπτιστή.
Πρέπει να την κατηγορήσουμε; Δεν είναι άραγε μια αθώα παιδίσκη που υπακούει στη θέληση της μητέρας της; Η μητέρα δεν είναι εκείνη που πρέπει να ενοχοποιηθεί, να τις αποδοθούν οι κακές προθέσεις, την ώρα που η Σαλώμη το μόνο που έχει από Μάτα Χάρι είναι η εξουσία της ομορφιάς, η σαγήνη του χορού της; Σε αντίθεση με την Ιουδήθ, δεν αγγίζει το μαχαίρι, δεν λερώνει τα χέρια της με αίμα, εξ ου κι ο δίσκος με το κεφάλι του αγίου. Για να την αθωώσει πλήρως, ενίοτε ο ζωγράφος φτάνει στο σημείο να λησμονήσει το κομμένο κεφάλι και να βάλει ανάμεσα στα χέρια της ένα σκήπτρο.
H Ιουδήθ, όπως τη φαντάστηκε ο Γκούσταβ Κλιμτ.
Η Ιουδήθ είναι αποφασισμένη, είτε έχουμε να κάνουμε με τη βιβλική παρθένα που ήρθε να σώσει το λαό της είτε με το κοκέτικο κορίτσι του Giraudoux που, από έρωτα, σκοτώνει τον Ολοφέρνη μετά από μια νύχτα πάθους. Η Σαλώμη νοιάζεται για το θύμα της; Οι ζωγράφοι σπάνια αφήνουν να φανεί το μίσος στο πρόσωπό της. Περισσότερο στέκονται στη ναρκισσιστική χάρη και την έκπληξή της, όταν ανακαλύπτει πόσο μακριά μπορεί να φτάσει η δύναμή της. Το κακό προκύπτει σχεδόν κατά τύχη, από την ευτυχία μιας καλά εκτελεσμένης πιρουέτας.
Το Μεσαίωνα, η Σαλώμη έπαιζε πού και πού τόπι με το κεφάλι του αγίου, αλλά από το 16ο αι. και μετά, το μαρτύριο ξεχνιέται, αυτό που προέχει είναι ο ύμνος στην ομορφιά της. Γίνεται το απόλυτο κακό, το υπέρτατο αμάρτημα, στολισμένο με γητειές και διφορούμενα. Τα κοσμήματά της, τα πέπλα της το αποδεικνύουν. Με τη Σαλώμη, η Εκκλησία θριαμβεύει βλέποντας στη σεξουαλικότητα την ενσάρκωση του κακού. Ο λάγνος χορός της Σαλώμης δεν είναι αυτός που προκάλεσε το θάνατο του πιο κοντινού στον Ιησού προφήτη;
Ωστόσο, όπως η Ιουδήθ, όπως η Ζαν ντ’ Αρκ ή η Σαρλότ Κορντέ, είναι παρθένα. Ματωμένος είναι μόνο ο γάμος της. Ο Μαλαρμέ δεν αυταπατάται. Στην «Ηρωδιάδα» του, η Σαλώμη, «με το καθάριο βλέμμα του διαμαντιού», γνωρίζει τον «τρόμο της παρθένας». Τα αινιγματικά πρόσωπα της Σαλώμης αφηγούνται το φόβο και τον πόθο του αρσενικού, την ανυπομονησία της ένωσης, ακόμα κι αν αυτή πρέπει να ολοκληρωθεί μέσα σε μια λίμνη αίματος.
Ο Guerchin την αναπαριστά υποταγμένη στο αιματηρό πεπρωμένο της που υποθηκεύει την ερωτική της νιότη, όργανο εξουσίας μιας γερασμένης μητέρας. O μυώδης δήμιος, με τον απροκάλυπτο ανδρισμό, της τείνει τον αποτρόπαιο αποκεφαλισμό, τον οποίο είναι υποχρεωμένη να δεχτεί πάνω σ’ ένα χρυσό δίσκο. Και -απόλυτη ιεροσυλία- η κεφαλή του Βαπτιστή μοιάζει να είναι ίδια με κείνη του Χριστού.
Η Σαλώμη όπως την φαντάστηκε ο Guerchin.
Αυτή η μοιραία γυναίκα δεν θα μπορούσε να μην εμπνεύσει το Pομαντισμό. Παίρνοντας τη σκυτάλη, ο 19ος αι. καταπιάνεται με όλα τα σύμβολα που της έχουνε φορτώσει. Μετατρέπεται σε πρόφαση, σε εικονογραφία. Ο Jean-Jacques Henner βρίσκει την ευκαιρία να επαναλάβει τις γόησσες κοκκινομάλλες του κι ο Charles Landelle να ζωγραφίσει τα κάπως αδέξια pin-ups του.
Αλλά, στην «Οπτασία» του Γκυστάβ Μορώ (1876), είναι στολισμένη σαν είδωλο, τόσο φορτωμένη με κοσμήματα και χρώματα που εξαϋλώνεται. Δεν είναι πια μια γυναίκα, αλλά ένα πολύτιμο πετράδι που έχει έρθει από έναν άγνωστο τόπο με μια άγνωστη αποστολή. Με τον Μορώ, η Σαλώμη κάνει την είσοδό της στη show-biz. Εκθαμβωτική, είναι έτοιμη να ανέβει τα σκαλιά του hit-parade των φαντασιώσεων του τέλους του αιώνα παρέα με τη Σάρα Μπερνάρ και τις λέαινες της εποχής.
Ιέρεια μιας άγριας τελετουργίας, την οποία ο καλλιτέχνης μοιάζει να δοξάζει ευλαβώς, γίνεται η Μούσα, η υπόσχεση μιας αδύνατης ομορφιάς, το αριστούργημα μπροστά στο οποίο οφείλει να υποκλιθεί ο ζωγράφος.
Ιέρεια μιας άγριας τελετουργίας, την οποία ο καλλιτέχνης μοιάζει να δοξάζει ευλαβώς, γίνεται η Μούσα, η υπόσχεση μιας αδύνατης ομορφιάς, το αριστούργημα μπροστά στο οποίο οφείλει να υποκλιθεί ο ζωγράφος. Ήδη φημολογούνταν ότι ο Τισιανός είχε δώσει στο κομμένο κεφάλι του αγίου τα δικά του χαρακτηριστικά. Κι ο Γερμανός Hugo von Habermann γίνεται ακόμα πιο σαφής, αντικαθιστώντας το δίσκο στα χέρια της Σαλώμης με την παλέτα του ζωγράφου.
Ιδού λοιπόν η καλλονή μας, να υμνείται, να δοξάζεται, να λαμβάνει άφεση αμαρτιών, με τους ζωγράφους να υιοθετούν το βλέμμα του Ηρώδη που της έταξε γην και ύδωρ αρκεί να χορέψει, δηλαδή να λικνιστεί και να κατακλιθεί. Τελικά, γράφει ο Τσέσλαβ Μίλος, το αντίτιμο που πλήρωσε ο βασιλιάς δεν ήταν υψηλό: το κεφάλι του αγίου έναντι του χορού της Σαλώμης και «τα στήθη της στο χρώμα της ερήμου». Όπως σήμερα, όπως πάντα.
Διαβάστε ακόμα: Sexy: Δημόσια βίτσια, ιδιωτικές αρετές.
-
- Follow us:
Ακολουθήστε το Andro στο Facebook
