Όπως έλεγε ο Φλωμπέρ, το να είσαι ηλίθιος, εγωιστής και υγιής είναι οι τρεις προϋποθέσεις της ευτυχίας. Στην ταινία «Ο ηλίθιος και ο πανηλίθιος» επιβεβαιώνεται (AP Photo/Universal Pictures, Hopper Stone, File).

Ήταν κάποιος κάποτε που τον έλεγαν Γιώργο. Ο Γιώργος μπορεί να κατείχε την αραμαϊκή, νά ‘χε σπουδές στον κινηματογράφο και διδακτορικό στη βιολογία, αλλά δεν ήταν ευτυχισμένος. Κατ’ αυτόν, η ευφυΐα και η διαύγειά του ήταν που του χάλαγαν τη ζαχαρένια. Η μανία του να αναλύει και το παραμικρό. Θεωρούσε πως ακριβώς ήταν βλακώδες να είναι τόσο έξυπνος, ενώ σε περίπτωση που ήταν ηλίθιος αυτό θα ήταν ευφυές. Το ανήσυχο πνεύμα οδηγεί στον κυνισμό, την πικρία και την αέναη λύπη.

Έτσι, ο Γιώργος αποφάσισε να σταματήσει να σκέφτεται, να θέτει ερωτήματα. Αναζήτησε μια γερή δόση κρετινισμού που θα τον βοηθούσε να χαρεί περισσότερο τη ζωή. Κατ’ αρχάς, εξέτασε το ενδεχόμενο να γίνει αλκοολικός, έξυπνα και μεθοδικά. Δυστυχώς, με μισό ποτήρι μπίρας έπεφτε σε αιθυλικό κώμα. Μετά δοκίμασε τα ναρκωτικά, υπό την επίβλεψη γιατρού φυσικά, αλλά δεν διέθεταν καμία κομψότητα. Μετά σκέφτηκε την αυτοκτονία, αλλά ήταν σαφές ότι ο θάνατος δεν τον προσέλκυε κι ήταν πολύ δύσκολο να το κάνεις με φινέτσα. Απέμενε η έσχατη λύση, η οποία απαιτεί τη θέληση ενός μποξέρ και την πειθαρχία ενός σαμουράι: η αποβλάκωση, η λοβοτόμηση. Για να ενταχθεί στην κοινωνία, ν’ αποτελέσει μέρος της «κοινής γνώμης».

Δυο κόκκινα χαπάκια τη μέρα Heurozac και ο μαθητευόμενος βλάκας Γιώργος, ο μοντέρνος μας Candide, μπορούσε να χαζεύει με τις ώρες τηλεόραση, να καταβροχθίζει Big Mac, να πλουτίζει στο χρηματιστήριο, να δωρίζει στον εαυτό του ένα μοδάτο loft, να κυκλοφορεί υπερηφάνως με SUV, να πηγαίνει στα μπουζούκια. Αυτό είναι ζωή. Επιτέλους! Όλα είναι θέμα μεθόδου.

Όπως έλεγε ο Φλωμπέρ, το να είσαι ηλίθιος, εγωιστής και υγιής είναι οι τρεις προϋποθέσεις της ευτυχίας, αλλά, αν η ηλιθιότητα απουσιάζει, όλα πάνε στράφι. Χρειάζεται ο ιδρώτας της βλακείας να σου ποτίσει το κεφάλι. Να καταχώσεις τις διανοητικές σου αποσκευές, να πετάξεις τα βιβλία σου, να διαγράψεις το IQ σου. Για να επιστρέψει στον κόσμο των έλλογων θηλαστικών, ο Γιώργος κατέφυγε, εντέλει, στον εξορκισμό. Είναι κρετίνος όποιος μπορεί. Δεν είναι κρετίνος όποιος θέλει (παλιό βιρμανικό ρητό).

Σύμφωνα με τον Ντίκενς, «Ο άνθρωπος μπορεί να αντιμετωπίσει τα πάντα, αρκεί να είναι οπλισμένος με βλακεία και καλή πέψη».

Ποιες είναι, όμως, οι 5 βασικές αρχές της ηλιθιότητας; Σύμφωνα με τον οικονομολόγο και ιστορικό Carlo M. Cipolla: Νόμος 1: «Όλοι υποτιμούν πάντα και αναπόφευκτα τον αριθμό των ηλιθίων που υπάρχουν στον κόσμο». Νόμος 2: «Η πιθανότητα κάποιος να είναι ηλίθιος είναι ανεξάρτητη όλων των άλλων χαρακτηριστικών του εν λόγω ατόμου». Νόμος 3: «Είναι ηλίθιος εκείνος που προκαλεί μια απώλεια για ένα άτομο ή μια ομάδα άλλων ανθρώπων, χωρίς ταυτόχρονα να αποκομίζει κάποιο όφελος». Νόμος 4: «Όσοι δεν είναι ηλίθιοι υποτιμούν πάντα την καταστροφική δύναμη των ηλίθιων». Νόμος 5: «Ο ηλίθιος είναι το πιο επικίνδυνο είδος ανθρώπου που υπάρχει, πιο επικίνδυνο από τον κακοποιό». Γιατί είναι άλογος. Ό,τι ισχυριζόταν ο Ντίκενς όταν έγραφε: «Ο άνθρωπος μπορεί να αντιμετωπίσει τα πάντα, όταν είναι οπλισμένος με βλακεία και καλή πέψη». Ή ο Σίλερ: «Ενάντια στην ηλιθιότητα, ακόμα κι οι θεοί αγωνίζονται μάταια».

Είναι, όμως, έτσι; O Χέγκελ επισήμαινε ότι «τα ζώα ζουν ειρηνικά μεταξύ τους». Δεν ξέρουν από τύψεις, τσιμπήματα της συνείδησης, ενδοιασμούς, ανησυχία για το αν κάνουν λάθος, φόβο του θανάτου. Ο μαλάκας δεν αμφιβάλλει. Αντίθετα, ο άνθρωπος, επειδή διαθέτει συνείδηση και ικανότητα να σκέφτεται, συχνά θεωρεί την ύπαρξή του αποτυχημένη, καταραμένη και ονειρεύεται τον «χαμένο παράδεισο» (όπως έλεγε ο Μίλτον) των ζώων. Στο κάτω-κάτω, στη Γένεση, επειδή ο Αδάμ και η Εύα γεύονται τον καρπό του δέντρου της γνώσης εκδιώκονται από τον παράδεισο. Τρώγοντάς τον, συνειδητοποιούν τη γύμνια τους, άρα και τη μιζέρια τους.

Οπότε αναρωτιέσαι: Μπας και η άγνοια είναι το μυστικό της ευτυχισμένης ζωής; Μήπως ο σοφός είναι, σε τελική ανάλυση, εκείνος που απαρνείται τη γνώση; Η αλήθεια είναι άχθος. Η παραδοχή, όμως, αυτή είναι λογική και δικαιολογημένη; Ο ηλίθιος είναι πραγματικά ευτυχισμένος ή το μόνο που κάνει είναι να σωρεύει δυστυχία στην κοινή μας μοίρα; Μ’ άλλα λόγια: μια ευτυχία που στηρίζεται στις ψευδαισθήσεις, ακόμα και καθησυχαστικές, μπορεί να είναι αληθινή; Ή μήπως είναι μια αυταπάτη, μια χίμαιρα, την οποία οφείλει κάποιος επώδυνα να απορρίψει;

Είναι ο Ντόναλντ Τραμπ μια σύγχρονη μορφή ηλίθιου; Για πολλούς στις ΗΠΑ (κι όχι μόνο) δεν χωράει αμφιβολία (Alexandros Michailidis / SOOC).

«Η αλήθεια ίσως είναι λυπηρή», έλεγε ο Ρενάν. Φυσικά, οι ψευδαισθήσεις είναι συχνά πιο παρηγορητικές. Εξάλλου, αν δεν ήταν, γιατί να τις έχουμε; Η γνώση κουβαλάει πάντα μαζί της απογοητεύσεις και πληγές. Και όχι μόνο: Στην αναζήτηση της αλήθειας πάση θυσία κρύβεται ίσως ένα μίσος για τη ζωή. Αυτός είναι τουλάχιστον ο ισχυρισμός του Νίτσε, ξαναδιαβάζοντας τον Οιδίποδα του Σοφοκλή. Ο Οιδίποδας είναι ο άνθρωπος που κυνηγά την αλήθεια ό,τι και να γίνει, ακόμα κι αν το τίμημα είναι να χάσει τη ζωή του.

Στην αναζήτηση της αλήθειας πάση θυσία ενυπάρχει μια επιθυμία αυτοελέγχου, μια ανάγκη να κοιτάξεις κατάματα ό,τι προκαλεί πόνο και να το εξοβελίσεις. Αυτό που θέλεις είναι να πάρεις τα πράγματα στα χέρια σου στρεφόμενος κατά της ίδιας της ζωής. Στην περίπτωση αυτή, το μίσος γι’ αυτήν επισκιάζει την αγάπη για την αλήθεια. Και ίσως πίσω απ’ αυτό κρύβεται ένας μυστικός πόθος: να γίνουμε δυστυχείς διαλύοντας τις αυταπάτες.

«Είναι θλιβερό να ξέρεις ότι είσαι ένα τίποτα. Αλλά είναι και μεγαλειώδες να αναγνωρίζεις ότι είσαι ένα τίποτα» (Πασκάλ).

Από την άλλη, η αυταπάτη δεν είναι ζωτική για τις δυσκολίες της ζωής; Πώς αλλιώς θα τα φέρναμε βόλτα; Όμως, η καθαρή ματιά είναι και δηλωτική του μεγαλείου μας. Κατά τον Πασκάλ, ο συνδυασμός των δύο είναι η ιδιότητα της σκέψης. «Είναι θλιβερό να ξέρεις ότι είσαι ένα τίποτα. Αλλά είναι και μεγαλειώδες να αναγνωρίζεις ότι είσαι ένα τίποτα» (Στοχασμοί). Ούτως ειπείν, ο αδαής απαρνείται όλα όσα συνιστούν το ανθρώπινο μεγαλείο. Ο βλάκας δεν είναι ευτυχής. Στην καλύτερη περίπτωση, νομίζει πως είναι. Κι η πεποίθηση αυτή τον αποτρέπει στο να αναζητήσει την πραγματική χαρά.

Πρέπει ν’ ακούσουμε τον Σπινόζα επί του θέματος. Τι σημαίνει αστοιχείωτος; Κάποιος που αγνοεί τους λόγους που τον καθορίζουν. Αυτός που, ενώ δεν ξέρει τι τον ωθεί να κάνει αυτά που κάνει, νομίζει ότι λειτουργεί αυτεξούσια. Σαν την γκόμενα την άλλη φορά που είχε κάνει τατουάζ μεταξύ αντίχειρα και δείκτη για να «ξεχωρίσει». Η άγνοια είναι αυτή που σε καταδικάζει στην παθητικότητα. Και για να είσαι ευτυχής πρέπει να επωμιστείς ενεργητικό ρόλο, να σκέφτεσαι.

Είτε πρόκειται για τον Σπινόζα είτε για τον Αριστοτέλη, για τον οποίο η γνώση είναι χαρά και πηγή χαράς, η σκιαγράφηση ενός ευτυχή ηλίθιου κι ενός λυπημένου σοφού δεν υφίσταται. Η αλήθεια δεν είναι απειλητική, αλλά αναπόφευκτη. Όταν λες «δεν τρέφω αυταπάτες» ακούγεται στενάχωρο, αλλά έχει το προσόν της κατανόησης.

Μια καλή παραπομπή είναι ο Πλάτωνας, με την αλληγορία της σπηλιάς στην Πολιτεία. Ας φανταστούμε, λέει, αλυσοδεμένους ανθρώπους στα βάθη μιας σπηλιάς, με το πρόσωπο στραμμένο στα τοιχώματα. Από γεννησιμιού τους, η μόνη τους εικόνα για τον κόσμο είναι οι σκιές που σκάνε από μια φωτιά πίσω τους. Αν, κατά τύχη, κάποιος μεταξύ τους αφηνόταν ελεύθερος και μετά επέστρεφε πίσω, είναι βέβαιο ότι θα επιχειρούσε να ελευθερώσει και τους συντρόφους του. Αυτοί, όμως, στο τέλος θα τον σκότωναν. Αν μισούμε την αλήθεια είναι πρώτα-πρώτα γιατί αποκαλύπτει τα δεσμά μας. Οι αυτοκράτορες της αρχαιότητας θανάτωναν τους αγγελιαφόρους κακών μαντάτων. Όμως, αυτοί είναι εμείς. Γι’ αυτό δεν τους συγχωρούμε.

Η αλήθεια για τον εαυτό μας είναι μια «ναρκισσιστική πληγή» έλεγε ο Φρόιντ, αφού η γνώση, με τον Γαλιλαίο, σου μαθαίνει ότι ο άνθρωπος δεν είναι το κέντρο του κόσμου, με τον Δαρβίνο ότι ότι είναι ένα ζώο σαν όλα τ’ άλλα και με τη θεωρία του υποσυνείδητου ότι δεν είναι κυρίαρχος της σκέψης και των πράξεών του. Οδυνηρό. Μια σταύρωση. Ωστόσο, άπαξ και το συνειδητοποιήσεις, δεν μπορείς να κάνεις πίσω. Μπορεί να νοσταλγείς τον πράσινο παράδεισο της παιδικής σου ηλικίας ή τότε που πίστευες στο Άγιο Βασίλη, αλλά όχι πια, όσο και να λυπάσαι.

Ο βλάκας, όπως έλεγε ο Σωκράτης, δεν είναι εκείνος που δεν καταλαβαίνει τίποτα, αλλά εκείνος που νομίζει ότι καταλαβαίνει τα πάντα, που αγνοεί ότι είναι ηλίθιος. Την ηλιθιότητα τη συνειδητοποιείς μόνο όταν την απωλέσεις.

Διαβάστε ακόμα: No bars, no flirt, no sex! Γιατί δεν είμαστε πια κυνηγοί;

 

 

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook

Button to top