Το τέλος της ζήλιας

Η ζήλια εξακολουθεί να υπάρχει, όπως κι ο φόβος να διαπράξεις μοιχεία, όπως και η ξιπασιά ότι έκλεψες μια γυναίκα από τον σύντροφό της. Η μεγάλη αλλαγή είναι ότι τέτοια αισθήματα είναι πλέον ανομολόγητα: εκείνος που τα νιώθει κρύβεται. (Φωτογραφίες από την ταινία The Dreamers του Bernardo Bertolucci).

Τίποτα δεν προκαλεί τόσες σκέψεις όσο το να βλέπεις πώς μετά από κάθε πρόοδο στα ήθη αντιστοιχεί μια φτωχοποίηση της κουλτούρας. Σήμερα, ο Φλωμπέρ θα έπρεπε να διαλέξει άλλο θέμα από εκείνο της Μαντάμ Μποβαρύ: στις μέρες μας που η μοιχεία όχι μόνο δεν απαγορεύεται αλλά σχεδόν ενθαρρύνεται, τώρα που η έννοια και η ίδια η λέξη της μοιχείας παραπέμπουν στην προϊστορία, ποιος συγγραφέας θα τόλμαγε να δομήσει μια τραγωδία πάνω στο θέμα δίχως να καταφύγει στη μίμηση; Η απελευθέρωση των σεξουαλικών σχέσεων λάβωσε θανάσιμα μερικούς από τους μεγαλύτερους λογοτεχνικούς μύθους της Δύσης.

Έτσι, ο Δον Ζουάν, του οποίου το κύρος βασιζόταν στην παράβαση της παρθενικής ή συζυγικής απαγόρευσης, μετατράπηκε σε ένα από τα πιο ασήμαντα μυθιστορηματικά πρόσωπα. Ο πρώτος τυχάρπαστος σήμερα μπορεί να κορδώνεται ότι έχει ολόκληρη συλλογή από γκόμενες. Αλλά δεν το κάνει, γιατί ποιος ο λόγος να περηφανευτεί για κάτι που ο καθένας μπορεί, που συμβαίνει εν γνώσει του πάσα ένα; Δεν υπάρχει ταμπού να παραβιαστεί, αμάρτημα και κακό είναι πλέον λέξεις κενές νοήματος. Ακόμα και ο όρος «ερωμένη» φαντάζει γελοίος. Πέρασε ο καιρός που ένας άνδρας και μια γυναίκα πίστευαν, επειδή κοιμόντουσαν ή είχαν κοιμηθεί μαζί, πως ένας δεσμός αμοιβαίας εξάρτησης τους ένωνε. Το κρεβάτι δεν δίνει πλέον κανένα δικαίωμα ιδιοκτησίας κανενός πάνω σε κανέναν.

Ας πάρουμε τον Σαίξπηρ και τον Βέρντι. Ένα πρόσωπο που χάνεται ολοταχώς σ’ ένα ομιχλώδες παρελθόν δεν είναι ο Οθέλλος; Αν υπάρχει ένα αίσθημα που κάνει όλο και μικρότερη εντύπωση στους γύρω μας δεν είναι η ζήλια; Να είμαστε συνεννοημένοι. Ζηλιάρηδες υπάρχουν ακόμα, ουδείς αμφιβάλλει, και καθένας μας, αν θέλει να είναι ειλικρινής , θα αναγνωρίσει πως το φίδι τον δάγκωσε στην καρδιά όταν είδε αυτόν που αγαπούσε να στρέφει την προσοχή του σε κάποιον άλλο. Η ζήλια εξακολουθεί να υπάρχει, όπως κι ο φόβος να διαπράξεις μοιχεία, όπως και η ξιπασιά ότι έκλεψες μια γυναίκα από τον σύντροφό της.

Η μεγάλη αλλαγή είναι ότι τέτοια αισθήματα είναι πλέον ανομολόγητα: εκείνος που τα νιώθει κρύβεται. Αντιλαμβάνεται ότι ενδίδει σε παλιές προκαταλήψεις, από τις οποίες θα ήθελε να έχει απαλλαγεί. Όπως και νά ‘χει, η ζήλια θεωρείται απ’ όλους ένα πρωτόγονο συναίσθημα. Υπάρχουν ακόμα άνθρωποι που ζηλεύουν, αλλά δεν υπάρχει πλέον κανείς να το ομολογήσει. Τη θεωρούν μια αναπηρία που κρύβουμε, ένα είδος ντροπιαστικής αρρώστιας, που δείχνει πως είμαστε εκτός εποχής, πως δεν έχουμε ακόμα «εκσυγχρονιστεί». Πώς φτάσαμε ως εκεί; Και για ποιους λόγους;

Διαβάστε ακόμα: Γιατί η γιόγκα είναι hot, very hot.

Η ζήλια συνδεόταν, πρώτ’ απ’ όλα, με το δικαίωμα της ιδιοκτησίας. Αν μου ανήκεις, θέλω να ανήκεις μόνο σε μένα. Αυτή η σχέση αποκλειστικότητας μεταξύ δύο ανθρώπων θεμελίωσε τη σεξουαλική ηθική μέχρι πρόσφατα. Επέτρεψε για καιρό στις παραδοσιακές κοινωνίες (στη Σικελία, π.χ., ή στην Κρήτη) τα «εγκλήματα τιμής», ενώ ο σύζυγος είχε το δικαίωμα να σκοτώσει τη γυναίκα του αν ανακάλυπτε πως δεν ήταν παρθένα. Χάρισε τροφή, από τον Ευρυπίδη ως τον Προυστ περνώντας από τον Τολστόι της «Σονάτας του Κρόιτσερ», σ’ όλη την ψυχολογία του ερωτικού πάθους, και κυρίως της ζήλιας. Ενέπνευσε τις πιο μεγάλες τραγωδίες, από τη «Μήδεια» ως τον «Οθέλλο» και χρησιμοποιήθηκε ως θέμα σε αναρίθμητες κωμωδίες.

Ανήκω! Συνήθειες της γλώσσας που νιώθει το ξεπερασμένο του πράγματος. Η εξέλιξη του λεξιλογίου είναι ο πιο σίγουρος δείκτης της αλλαγής των ηθών. Δεν ρωτάς πλέον σχετικά με κάποιον νέο «Με ποιον συζεί;», αλλά με «Ποιον βγαίνει;». Βγαίνω: βγαίνεις με τον τάδε ή τον δείνα, ανώδυνα, προσωρινά, χωρίς συνέπειες, που αποκλείει τόσο τη ζήλια όσο και την πίστη. Ή το να λες «Ο εραστής μου έχει χάσει τη ρομαντική του διάθεση απέναντί μου».

Μεταξύ των λόγων που οδήγησαν τους συντρόφους στον έρωτα να μη νιώθουν σιδηροδέσμιοι σε μια σχέση και να μη χρειάζεται να την απορρίψουν δημιουργώντας σκάνδαλο είναι και ένας για τον οποίο ποτέ δεν αναρωτιώμαστε: ο ρόλος των ομοφιλόφυλων και η ιδιαίτερη συνεισφορά τους στην ανανέωση της ερωτικής ψυχολογίας. Ωστόσο, μόνο και μόνο η επιρροή του Προυστ θα αρκούσε να μας κάνει να κοιτάξουμε προς αυτήν την κατεύθυνση.

Ποια ήταν για αιώνες η ιστορική λειτουργία του γάμου; Να περιβάλλεις τη σεξουαλική σχέση μεταξύ του άνδρα και της γυναίκας από ένα πλήθος εξωτερικών εγγυήσεων που θα την προφύλαγαν από τις αλλαγές προτίμησης και διάθεσης. Θρησκευτικές, κοινωνικές, κληρονομικές, οικογενειακές κατασκευές συγκροτούσαν ένα σοφό σύστημα προστασίας ενάντια στο εφήμερο της επιθυμίας. Ο σύζυγος ή η σύζυγος δίσταζαν ή συνήθως παραιτούνταν από τις εξωσυζυγικές σχέσεις, διότι φοβόντουσαν ότι το οικοδόμημα θα καταρρεύσει. Όλος ο κόσμος, π.χ., ήξερε για την Έμμα Μποβαρύ ή την Άννα Καρένινα, πράγμα το οποίο είχε τεράστιο κόστος για την επίορκη γυναίκα.

Η ζήλια συνδεόταν, πρώτ’ απ’ όλα, με το δικαίωμα της ιδιοκτησίας. Αν μου ανήκεις, θέλω να ανήκεις μόνο σε μένα.

Μπροστά σ’ όλο αυτό το δίκτυο δικλείδων ασφαλείας, τι εγγυήσεις προφέρονταν και προσφέρονται στον ομοφυλοφιλικό έρωτα; Καμία. Τίποτα δεν τον προστατεύει από τα παιχνίδια του πόθου. Δεν υπάρχει άλλος νόμος μεταξύ δύο ανδρών ή δύο γυναικών που αγαπιούνται πέρα από την επιθυμία της στιγμής να είναι μαζί. Ένας δεσμός εγγενώς προσωρινός που μπορεί να χαλάσει ανά πάσα στιγμή, που δεν απαιτεί καμιά προετοιμασία, τον οποίο πρέπει να φροντίζεις μέρα με τη μέρα για την επαλήθευσή του. Δεν σε θέλω πια, σε εγκαταλείπω.

O έρωτας μεταξύ γκέι είναι πραγματικά παιδί της Μποέμ όπως την ονειρεύτηκε η Κάρμεν, και, ως τέτοιος, διατρέχει ένα φόβο και μια ζήλια διαρκή. Ο γκέι είναι ταυτόχρονα μια Κάρμεν όταν αγαπά και ένας Δον Ζουάν όταν εκείνος που αγαπάει δεν μπορεί να γίνει δικός του. Μετά τον Προυστ, κατάλαβαν πως έπρεπε να στήσουν μια παράσταση απέναντι σε μια κατάσταση που καθιστούσε τον καθένα τους εξαιρετικά ευάλωτο, με κίνδυνο να τον τρελάνει. Κι αυτή η παράσταση, δύσκολη στην επινόησή της και που τελειοποιήθηκε εδώ και καμιά 45αριά χρόνια, ήταν η ευθαρσής δοξολόγηση του καμακιού, της ανταλλαγής συντρόφων, η διακήρυξη ότι το δικαίωμα ιδιοκτησίας είναι μια γελοιότητα, η υποτιθέμενη βαθιά πεποίθηση ότι ουδείς δικαιούται να ζητήσει από κάποιον το λογαριασμό και ότι αποκλειστικότητες δεν υπάρχουν.

Με δυο λόγια, για να παραμεριστεί η απειλή της ζήλιας, οι γκέι αποφάσισαν ότι είναι αδιάφορη γι’ αυτούς. Δεν το κατάφεραν όλοι. Αυτό, όμως, που είναι σίγουρο είναι πως αυτή η επιλογή δημιούργησε μια λαδιά και πως οι ετεροφιλόφυλοι, νέοι ή σιτεμένοι, που ισχυρίζονται πως δεν δίνουν δυάρα για τα βάσανα ενός Οθέλλου, οφείλουν πολλά σε κείνους τους οποίους επιμένουν ακόμα να περιφρονούν. Όλες αυτές οι νέες πρακτικές, όλοι αυτοί οι τάφοι της ζήλιας είναι συνεισφορές της ομοφιλοφυλικής κουλτούρας στα σύγχρονα ήθη.

Όμως, η απουσία της μπορεί τελικά να μετατραπεί στο νέο βασανιστήριο, το νέο μαρτύριο του 21ου αι.

Διαβάστε ακόμα: Ώρα για μια νέα ηθική.

TAGS :
gay ζήλια ομοφυλοφιλία

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook