Περί Βιβλίων και Ψυγείων

Το μόνο που θα πετύχει η κατάργηση της ενιαίας τιμής στο βιβλίο είναι να εκδίδονται λιγότερα βιβλία και να γίνουμε πνευματικά φτωχότεροι. Photo Credit: morBCN/flickr

Όταν χρειάστηκε να αγοράσουμε ψυγείο, ψάξαμε μαζί με τη σύζυγό μου διάφορα καταστήματα και καταλόγους στο ίντερνετ. Είδαμε κάμποσα ψυγεία και συγκρίναμε αρκετές παραμέτρους: συνυπολογίσαμε τις τιμές, την αξιοπιστία του κατασκευαστή, την ενεργειακή του απόδοση, τους χώρους και τον όγκο του σε σχέση με την κουζίνα μας, την αισθητική του και –επειδή μας ενδιαφέρει το περιβάλλον– αξιολογήσαμε και το αποτύπωμά του, επιλέγοντας να μην χρησιμοποιεί CFC. Έτσι, κάποια στιγμή καταλήξαμε σε μια απόφαση κι ένα νέο ψυγείο φιλοξενεί τώρα τα φαγητά μας.

Λίγο πολύ ενεργήσαμε όπως ο homo economicus στα εγχειρίδια των οικονομολόγων: πήραμε μια «ορθολογική» απόφαση, που αξιοποιεί στο μέγιστο την αξία των χρημάτων που διαθέσαμε με βάση την πρόσβασή μας στην πληροφορία περί ψυγείων.

Ορθώς οι οικονομολόγοι, μιλώντας για ψυγεία και ανάλογα προϊόντα, παρατηρούν τη συμπεριφορά μας και συμπεραίνουν πως ο ανταγωνισμός μεταξύ των κατασκευαστών θα μας προσφέρει καλύτερα ψυγεία, πιο κοντά στις πραγματικές ανάγκες μας, ακόμη και τις οικολογικές μας ανησυχίες με όσο το δυνατόν καλύτερες τιμές.

Όλα θαυμάσια.

Αλλά για σταθείτε ένα λεπτό. Ισχύει παντού και πάντα αυτή η οικονομική αρχή που έχει γίνει δόγμα της σύγχρονης εποχής, πανάκεια, φάρμακο που θεραπεύει κάθε ασθένεια, λύνει κάθε πρόβλημα;

Ας φαντασθούμε για ένα λεπτό πως μπαίνουμε σε ένα βιβλιοπωλείο με στόχο να αγοράσουμε ένα βιβλίο με τον ίδιο τρόπο που αγοράσαμε την προηγούμενη βδομάδα το ψυγείο. Μεγιστοποιώντας την ωφέλεια.

Ας το φαντασθούμε.

Ας το φαντασθούμε είπα.

Εντάξει, δεν τα καταφέρνω.

Μήπως κάπως έτσι;

«Μην αγοράσεις αυτό το μυθιστόρημα, επειδή έχει 15 σελίδες λιγότερες από το άλλο αλλά κάνει ένα ευρώ ακριβότερα». Ή «Πολύ ακριβός ο συγγραφέας αυτός, δες μόνο πόσες λέξεις ανά σελίδα έχει». Ή «Το μυθιστόρημα αυτό έχει μόνο τρεις χαρακτήρες, δεν παίρνεις το άλλο που έχει δέκα;»

Λυπάμαι, αλλά στύβω το μυαλό μου και δεν μπορώ να φαντασθώ καμία αναλογία ανάμεσα στη διαδικασία αγοράς ενός βιβλίου και εκείνην ενός ψυγείου. Δεν υπάρχει. Οτιδήποτε κι αν σκεφθώ είναι εντελώς παράλογο.

Διαβάστε ακόμα: Tα top 5 βιβλία για την «Αλητεία»

Όμως, κατά τους οικονομολόγους το βιβλίο αποτελεί κι αυτό «αγορά» και πρέπει να απελευθερωθεί ώστε θεωρητικά, όπως με τα ψυγεία, ο ανταγωνισμός να ρίξει τις τιμές και οι καταναλωτές να είναι πιο ευτυχείς έχοντας πολλές επιλογές.
Πολύ ωραία, αλλά η ερώτηση που δεν κάνει κανείς ποτέ είναι πού βρίσκεται η ελευθερία σε αυτή τη σκέψη. Για τίνος ελευθερία μιλάμε και γιατί;

Πρώτα πρώτα ο ανταγωνισμός. Φαντασθείτε λοιπόν τώρα έναν συγγραφέα που προκειμένου να βγει στην αγορά πρέπει να ανταγωνισθεί τους άλλους προσφέροντας ένα καλύτερο, πιο ανταγωνιστικό προϊόν. Τι κάνει λοιπόν; Ανοίγει ένα εγχειρίδιο του μάρκετινγκ, μερικά βιβλία ψυχολογίας, αναλύει κάποια στατιστικά δεδομένα ως προς τις προτιμήσεις των αναγνωστών και ξεκινάει να γράφει…

Μα δεν γράφονται έτσι τα βιβλία! Αλίμονο. Κανείς δεν μπορεί να περιγράψει πώς γράφονται τα βιβλία εν γένει. Μπορεί να μιλήσει για το πώς γράφτηκε αυτό ή εκείνο, αλλά καθολικοί κανόνες, οδηγίες κατασκευής βιβλίων δεν υπάρχουν ούτε και θα υπάρξουν ακόμη κι αν τα βιβλία μια μέρα τα γράφουν τεχνητώς νοήμονα μηχανήματα.

Συμπέρασμα: Κανένα οικονομικό δόγμα δεν μπορεί να αναλύσει με ακρίβεια τι συμβαίνει με την αγορά βιβλίων, ούτε και να προβλέψει παραγωγή, πωλήσεις κτλ κτλ Αν μάλιστα ίσχυε και αυτό που οι οικονομολόγοι αποκαλούν «δημιουργική καταστροφή», τότε ουδείς σήμερα θα ασχολιόταν με τον Αριστοτέλη, τον Πλάτωνα, ή τον Ευριπίδη… ούτε καν με τον Καντ ή τον John Locke ή τον Ντοστογιέφσκι και τον Τολστόι.

Πόσα βιβλία άραγε πούλησε ο Σπινόζα στην εποχή του, που αναγκαζόταν ο δυστυχής να ζει ως κατασκευαστής φακών; Γιατί ο Κάφκα, που σήμερα διαβάζουμε και θαυμάζουμε, στην εποχή του δεν πουλούσε;

Με την λογική των οικονομολόγων όλοι αυτοί σήμερα δεν θα είχαν καμία αξία. Ιδίως δε ο Κάφκα θα έπρεπε να μην τον γνωρίζουμε καν ως όνομα, να μην είχε εκδοθεί ποτέ. Τους υπόλοιπους απλώς θα τους είχαμε ξεχάσει.

Διαβάστε ακόμα: Νίκος Δήμου: Περί τεχνοφοβίας –και άλλων δαιμονίων

Κύριοι, υπάρχει ένα θεμελιώδες λάθος στη σκέψη σας. Ναι, ισχύει πως ο ανταγωνισμός της αγοράς προσφέρει καλύτερα προϊόντα στον καταναλωτή, αλλά ούτε πασπαρτού είναι ούτε ισχύει παντού και πάντα, ούτε σε όλες τις «αγορές». Ιδιαιτερότητες υπάρχουν, αλλά δεν σας βολεύουν επειδή δεν σας αρέσει να σκέφτεσθε.

Ξεχάστε λοιπόν την «παρέμβασή» σας για τη δήθεν απελευθέρωση της αγοράς βιβλίου. Το μόνο που θα συμβεί είναι να εκδίδονται λιγότερα βιβλία επειδή οι εκδότες δεν θα μπορούν να αναλαμβάνουν ρίσκα, θα γίνουμε πνευματικά φτωχότεροι και ασφαλώς λιγότερο ελεύθεροι ως πολίτες.

Το βιβλίο είναι τέχνη, σκέψη, φαντασία και πολιτισμός. Δεν είναι προϊόν, όπως το γάλα ή ένα ψυγείο. Η αξία του δεν μπορεί να μετρηθεί με όρους ανταγωνιστικότητας, ούτε προσφοράς και ζήτησης.

Επομένως, λογικό είναι η τιμή να ορίζεται από αυτόν που αναλαμβάνει το ρίσκο να το εκδώσει και όχι αυτόν που το πουλάει. Αν την έκδοση ορίζει το μεγάλο βιβλιοπωλείο που θέλει να πουλάει πολλά και γρήγορα, στην ουσία θα δούμε το περιεχόμενο να λογοκρίνεται αναλόγως της ζήτησης. Πού είναι η ελευθερία σε αυτό; Μπορείς, όπως είδαμε, να συγκρίνεις τα υπέρ και τα κατά ενός ψυγείου που θα επιλέξεις με όρους κόστους οφέλους. Όμως μπορείς να κρίνεις με τον ίδιο τρόπο αν θα διαβάσεις Ντοστογιέφσκι ή Μπόρχες; Μπορείς να πεις «Σήμερα συμφέρει να διαβάζεις Κόνραντ»;

Δυο είναι αυτοί που το δημιουργούν (δεν το παράγουν), ο συγγραφέας και ο εκδότης… Για ποιο λόγο να καθορίζει την τιμή αυτός που το βάζει στο ράφι;

Αυτό που χρειάζεται, αν είμαστε αληθινά φιλελεύθεροι, είναι να επιδιώκουμε τη μεγιστοποίηση της ελευθερίας στην κοινωνία. Όμως, όσον αφορά στο βιβλίο, η ελευθερία προάγεται από τον πλουραλισμό των τίτλων και όχι από τον ανταγωνισμό επικράτησης του φθηνού βιβλίου. Η ελευθερία εδώ βρίσκεται στον αντίποδα του φαρμάκου ή του γάλακτος, λόγω της ίδιας της φύσης της σύνδεσης του βιβλίου με τον πολιτισμό.

Αν στην αγορά κυριαρχούν μόνο bestseller και μόνο μεγάλα βιβλιοπωλεία, η ελευθερία μου ως αναγνώστη πάει περίπατο.

Τέλος, δεν μπορείς να απαιτείς από ένα συγγραφέα να είναι και επιχειρηματίας. Μερικοί είναι, αλλά όχι κατ’ ανάγκην οι καλύτεροι. Ο ανταγωνισμός στο βιβλίο ΔΕΝ βελτιώνει το προϊόν, όπως στα ψυγεία. Δεν θα μπορέσω ποτέ μα ποτέ να πω αγοράζω τον τάδε συγγραφέα επειδή είναι φθηνότερος από τον άλλον… Ουδείς κρίνει το βιβλίο από την τιμή.

Δείτε το, ξανασκεφτείτε το.

Δείτε ποιο είναι το βιβλίο που άλλαξε τη ζωή του Αύγουστου Κορτώ

TAGS :
αγορά βιβλίο δραγούμης ψυγείο

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook