Η street art στην Αθήνα παράγει θόρυβο και όχι τέχνη

Τα καλλιτεχνήματα του Blek le Rat θεωρούνται ο πρόδρομος του στένσιλ, ενός είδους γκράφιτι στο οποίο χρησιμοποιείται το αρνητικό έτοιμων σχημάτων, με την βοήθεια των οποίων αποτυπώνει το σπρέι την θετική τους εικόνα.

«Αυτό που μου αρέσει στα αρχιτεκτονικά στοιχεία είναι να είναι περισσότερο μεικτά παρά “αμιγή”, συμβιβαστικά παρά “καθαρά”, πολυσήμαντα παρά “μονοσήμαντα”, αμφίβολα παρά “ξεκάθαρα”, όπως επίσης να είναι το ίδιο αντιφατικά όσο και απρόσωπα, ανιαρά όσο και “αρχιτεκτονημένα”, να διευθετούν παρά να αποκλείουν, πληθωρικά παρά απλά, παραδοσιακά όσο και νεοτεριστικά, ασυνεπή και αμφίβολα παρά ξεκάθαρα και ίσια. Από μία προφανή ενότητα προτιμώ μία συγκεχυμένη ζωτικότητα. Συμπεριλαμβάνω το ασυνεχές και διακηρύσσω το δυϊσμό. Υποστηρίζω περισσότερο τον πλούτο του νοήματος παρά την καθαρότητά του, την έμμεση όσο και άμεση λειτουργία του. Από “το ένα ή το άλλο” προτιμώ “και το ένα και το άλλο”, από το “μαύρο ή άσπρο” προτιμώ το “μαύρο και άσπρο”, και μερικές φορές το γκρίζο. Μια αρχιτεκτονική είναι έγκυρη όταν εκφράζεται σε πολλά επίπεδα, συνδυάζει πολλές εκδοχές και μπορεί να αναγνωρίσει και να χρησιμοποιήσει το χώρο και τα στοιχεία του με πολλούς τρόπους συγχρόνως.» Με τα λόγια αυτά, το 1966, ο Robert Venturi ξεκινά το μανιφέστο του με τίτλο «Η Πολυπλοκότητα και η Αντίφαση στην Αρχιτεκτονική».

Προσωπικά θεωρώ την προσέγγιση του Venturi ως ένα από τα πιο σημαντικά κείμενα για την αρχιτεκτονική δημιουργία, πέρα και πάνω από το πώς ο ίδιος ερμήνευσε σχεδιαστικά τη σκέψη του. Κρατώ την ουσία της, έτσι όπως εγώ την αντιλαμβάνομαι, καθώς ο Venturi αντιπαραθέτει τον “πλούτο” και την “αμφιβολία” (στην αρχιτεκτονική) απέναντι στην “ενότητα” και τη “σαφήνεια”, την “αντίθεση” και την “υπερβολή” απέναντι στην “αρμονία” και την “απλότητα”. Όπως “πλούσια”, πολυσύνθετη, πολλές φορές ακόμη και “υπερβολική”, με εσωτερικές “γοητευτικές” αντιφάσεις και συγκρούσεις, δηλαδή ΖΩΝΤΑΝΗ, είναι η ίδια η πόλη.

Οι Sainer και Bezt, γνωστοί ως ETAM CRU, διακρίνονται για την δημιουργία έγχρωμων τοιχογραφιών μεγάλης κλίμακας.

Το 2002, 36 χρόνια αργότερα, η διοικητική Αρχή του Αμβούργου διατυπώνει ένα «Κατευθυντήριο Σχέδιο Πολιτικής», όπως το ονομάζει, με τίτλο «Αμβούργο Μητρόπολη – Αναπτυσσόμενη Πόλη», ως ένα μακροπρόθεσμο στρατηγικό όραμα με έμφαση στην εξέλιξή της σε ένα δυναμικό μητροπολιτικό κέντρο με διεθνή ακτινοβολία. Κύριοι άξονες του προγράμματος είναι οι εξής: α. Ανάπτυξη στο τομέα της οικονομίας και της απασχόλησης πάνω από το μέσο όρο, β. Αύξηση του αριθμού των κατοίκων, γ. Βελτίωση της ελκυστικότητας σε διεθνές επίπεδο και συμπλήρωση των μητροπολιτικών λειτουργιών και δ. Εξασφάλιση της ποιότητας ζωής και της βιωσιμότητας της πόλης.

Η ουσία του «Κατευθυντήριου Σχεδίου Πολιτικής» αποσαφηνίζεται μέσα από τη διατύπωση των παρακάτω πέντε επιμέρους στόχων: “Αμβούργο, μητρόπολη της γνώσης” (έμφαση στη γνώση και στην εκπαίδευση), “Καλωσορίσατε στο Αμβούργο” (έμφαση στην ελκυστικότητα για ικανό ανθρώπινο δυναμικό), “Πολιτιστική μητρόπολη Αμβούργο” (έμφαση σε ελκυστικά αρχιτεκτονικά/πολεοδομικά έργα, καθώς επίσης και σε διεθνείς δραστηριότητες), “Αμβούργο, πόλη αθλητισμού” (έμφαση στη διεκδίκηση διεθνών αθλητικών διοργανώσεων), και “Άλμα πέρα από τον Έλβα” (έμφαση στην πολεοδομική ανάπτυξη μεταξύ λιμανιού και HafenCity).

Τα τελευταία χρόνια τα γκράφιτι πολλών δημιουργών έχουν ανακηρυχθεί διατηρητέα λόγω της μεγάλης καλλιτεχνικής τους αξίας.

Σήμερα, το Αμβούργο δεν θυμίζει τίποτε από την τυπική γερμανική πόλη. Κοσμοπολίτικο, μητροπολιτικό και ταυτόχρονα βιομηχανικό κέντρο, σύγχρονο αλλά και με μακρά ιστορία, είναι η πιο ζωντανή πόλη του γερμανικού Βορρά, γεμάτη αντιθέσεις και εκπλήξεις. Κάθε σημείο του μοιάζει διαφορετικό, όπου όμως όλα συνταιριάζουν μεταξύ τους αρμονικά: βιομηχανική και εμπορική ανάπτυξη, τέχνη και πολιτισμός, πάμπολλα ιστορικά αξιοθέατα, ολοκληρωμένες τουριστικές υποδομές και έντονη νυχτερινή ζωή. Χαρακτηρισμένο επίσης ως Περιβαλλοντική Πρωτεύουσα της Ευρώπης για το 2011, το δεύτερο σε μέγεθος λιμάνι της Ευρώπης ανεβάζει τον πήχη ψηλά, αποτελώντας παράδειγμα προς μίμηση. Η «νέα πόλη» του Αμβούργου, η αποκαλούμενη «HafenCity», προέκυψε, όπως ήδη αναφέρθηκε, μέσω ενός από τα μεγαλύτερα αναπτυξιακά προγράμματα που υλοποιήθηκαν στον ευρωπαϊκό χώρο στις αρχές του 21ου αιώνα, και ακόμη συνεχίζεται. Πραγματικά εντυπωσιακό!

Διαβάστε ακόμα: Μετά τον Trump το χάος.

Στο περίγραμμα που ορίζουν αφενός το μανιφέστο του Robert Venturi στο θεωρητικό επίπεδο και αφετέρου το σύγχρονο παράδειγμα του Αμβούργου, ως πετυχημένο υλοποιημένο αποτέλεσμα ενός φιλόδοξου αναπτυξιακού σχεδίου μεγάλης κλίμακας, ποιος άραγε ο ρόλος των γκραφίτι και της street art; Της δημόσιας τέχνης γενικότερα, θα μπορούσε να αναρωτηθεί κάποιος. Και ποιος αντίστοιχα ο ρόλος τους σε αστικά κέντρα σαν τα δικά μας; Η συζήτηση θα όφειλε να συγκρίνει, στις δύο αντιδιαμετρικές αυτές περιπτώσεις, τα πιο σημαντικά σημεία συνάντησης της καλλιτεχνικής αυτής δημιουργίας – εφόσον πρόκειται για καλλιτεχνική δημιουργία – με το σύγχρονο κοινωνικό γίγνεσθαι και τον πολιτισμό, σε σχέση με τρία βασικά ζητήματα: τον αστικό χώρο, την τέχνη και την κοινωνία.

Τα παραδείγματα που ακολουθούν, στις δημιουργίες των ETAM CRU και Blek le Rat, δίνουν από μόνα τους απάντηση και ταυτόχρονα βοηθούν στην κατανόηση αυτής της τόσο οικείας όσο και απόμακρης για τους περισσότερους τέχνης. Ταυτόχρονα καταδεικνύουν ότι αυτό που συμβαίνει στις ελληνικές πόλεις, και με τον τρόπο που συμβαίνει, τουλάχιστον στην πλειονότητά του μόνον περί καλλιτεχνικής δημιουργίας δεν πρόκειται. Πόσω μάλλον, αν το εντάξουμε στο πλαίσιο μιας αντίδρασης, η υπερ-αντίδρασης, δικαιολογημένης ή μη, απέναντι στις, όντως, τραγικές επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης. Διερωτάται όμως κάποιος, τόσος «θυμός» μπορεί αλήθεια να παράξει τέχνη;

Οι αποφάσεις που έκριναν ορισμένα από τα έργα της street art ως διατηρητέα, φέρνουν τις αρμόδιες Αρχές αντιμέτωπες με μια μεγάλη πρόκληση: Πως άραγε θα γίνει εφικτή η διατήρηση των γκράφιτι σε βάθος χρόνου;

Ας δούμε τι γίνεται αλλού…

Oι Sainer και Bezt, γνωστοί ως ETAM CRU, είναι δύο ταλαντούχοι δημιουργοί της street art από το Lodz της Πολωνίας. Οι δύο καλλιτέχνες διακρίνονται για τη δημιουργία έγχρωμων τοιχογραφιών μεγάλης κλίμακας, βάζοντας την ιδιωματική σφραγίδα τους στα αστικά κέντρα που επισκέπτονται – τα έργα τους ξεδιπλώνονται πραγματικά με εντυπωσιακό τρόπο, ενόσω φαντάζουν έτοιμα να ζωντανέψουν. Οι ίδιοι επενδύουν στο μέγεθος της εικόνας για να μπορέσουν, όπως υποστηρίζουν, να βοηθήσουν τον θεατή να κατανοήσει τι σημαίνει street art, αλλά και για να του μεταδώσουν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο το εκάστοτε μήνυμα που θέλουν να επικοινωνήσουν.

Ένα ευφάνταστο γκράφιτι περιμένει κάποιος να το συναντήσει σε κοινωνίες που τους απασχολεί το “ωραίο” και το αναζητούν.

Πριν από 20 και πλέον χρόνια, ο Γάλλος καλλιτέχνης Blek le Rat δημιούργησε με τα σπρέι του μία απεικόνιση της Παναγίας σε έναν τοίχο στην Λειψία. Σήμερα, περίπου δύο δεκαετίες μετά, η δημιουργία του κρίθηκε διατηρητέα. Ο Blek le Rat ξεκίνησε το 1981 να αποτυπώνει στις πόλεις που επισκεπτόταν φιγούρες και φράσεις. Τα καλλιτεχνήματά του θεωρούνται ο πρόδρομος του στένσιλ, ενός είδους γκραφίτι στο οποίο χρησιμοποιείται το αρνητικό έτοιμων σχημάτων, με τη βοήθεια των οποίων το σπρέι αποτυπώνει τη θετική τους εικόνα. Η παράσταση, λοιπόν, της Παρθένου με τον Ιησού στην αγκαλιά της ανακηρύχθηκε από την υπηρεσία προστασίας μνημείων της πόλης ως διατηρητέα, καθώς η αρμόδια επιτροπή δεν άργησε να αποφανθεί ότι πρόκειται για έργο τέχνης. Επιπλέον, θεωρήθηκε ως ένα από τα τελευταία εναπομείναντα τεκμήρια της περιόδου μετά την ένωση των δύο Γερμανιών.

Ανάλογα παραδείγματα αναγνώρισης της καλλιτεχνικής αξίας των γκραφίτι έχουμε επίσης στη Μεγάλη Βρετανία και την Ελβετία. Οι κάτοικοι της βρετανικής πόλης Μπρίστολ αποφάσισαν μάλιστα, μέσω δημοψηφίσματος, να επιβραβεύσουν τα έργα του γνωστού δημιουργού Bansky. Το ερώτημα, κατά πόσο το γκραφίτι μπορεί να θεωρηθεί τέχνη, έχει απασχολήσει επίσης και τις αρμόδιες υπηρεσίες του Αάχεν. Όπως και στη Λειψία, αποφάσισαν αντίστοιχα να ανακηρύξουν διατηρητέα επιλεγμένα γκραφίτι, τα οποία κατά την άποψή τους είχαν ξεχωριστό καλλιτεχνικό ενδιαφέρον. Έτσι, στην όψη μιας κατοικίας της πόλης είχε σχεδιάσει ο Klaus Paier ένα ζευγάρι ερωτευμένων, το οποίο λόγω της καλλιτεχνικής του ιδιαιτερότητας, αλλά και ως μέρος της ιστορίας της πόλης, αποφασίστηκε να τεθεί υπό την προστασία των τοπικών Αρχών. Τα γκραφίτι των παραπάνω δημιουργών κατατάσσονται στην κατηγορία της αποκαλούμενης street art και βέβαια δεν φτιάχτηκαν για να διατηρηθούν αιώνια, καθώς έχουν εκ των πραγμάτων εφήμερο χαρακτήρα. Όμως, οι αποφάσεις που έκριναν ορισμένα από τα έργα αυτά ως διατηρητέα φέρνουν τις αρμόδιες Αρχές προστασίας και συντήρησης αντιμέτωπες με μία μεγάλη πρόκληση: Πώς άραγε θα γίνει εφικτή η διατήρησή τους σε βάθος χρόνου; Μένει να απαντηθεί το ερώτημα στην πράξη.

Τα γκράφιτι κατατάσσονται στην κατηγορία της αποκαλούμενης street art και δεν φτιάχτηκαν για να διατηρηθούν αιώνια, καθώς έχουν εκ των πραγμάτων εφήμερο χαρακτήρα.

Ολοκληρώνοντας…

Τα γκράφιτι στην Αθήνα ακολουθούν την τραγική κατάσταση του οικοδομημένου μορφώματος «βάφοντας», αν όχι βανδαλίζοντας, τους τοίχους του χωρικά, λειτουργικά και αισθητικά του ήδη προβληματικού κέντρου της. Οι απωθητικές συνθήκες διαβίωσης της ελληνικής πρωτεύουσας, αλλά και των άλλων αστικών μας συγκροτημάτων, σε συνδυασμό με το γενικότερο κοινωνικό-οικονομικό μαρασμό, έχουν πολλές φορές ως αποτέλεσμα την πρόκληση βίαιων συμπεριφορών, ιδίως μεταξύ των νέων, και σε ορισμένες περιπτώσεις συγκεκριμένων μειοψηφικών ομάδων. «Βίαιο» είναι και το υλικό αποτύπωμά τους στα κτίρια και τους δημόσιους χώρους της πόλης. Το γνωστό ασπρόμαυρο γκραφίτι που κάλυψε παλαιότερα τις όψεις του Πολυτεχνείου σε Πατησίων και Στουρνάρη προκάλεσε σοκ.

Από κάποιους υποστηρίχθηκε ότι σωστό είναι να μην κρίνουμε αρνητικά ό,τι δεν καταλαβαίνουμε, καθώς υπάρχουν «ψυχές» που επιλέγουν να αντιδράσουν με τον τρόπο αυτό στο παγκόσμιο δράμα που λέγεται κρίση. Κάπου εδώ ξεφεύγει το πράγμα, χάνεται το μέτρο, παράγονται στρεβλώσεις. Στη χώρα μας κινδυνεύουμε να θεωρητικοποιήσουμε την αντι-κουλτούρα, όμως η τέχνη έχει ευτυχώς τη δική της ζωή και αξιοπρέπεια, που πηγάζουν από το ταλέντο και την παιδεία του δημιουργού και μόνο. Μια πόλη «διακοσμημένη» με τέχνη, είναι μια πόλη «διακοσμημένη» με «ερωτήματα» και «απαντήσεις», δηλαδή με «σκέψεις». Η Αθήνα δεν είναι σε θέση να ανακεφαλαιώσει τις «σκέψεις» της, δεν θέτει «ερωτήματα» ούτε δίνει «απαντήσεις», παράγει μόνο θόρυβο.

Διαβάστε ακόμα: Από τη «μηχανή» του μοντερνισμού στην υπερτεχνολογία της μετά-παγκοσμιοποίησης.

TAGS :
graffiti street. art αρχιτεκτονική τέχνη

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook