cloning_sized

Αν όλοι σκεφτόμαστε με οικονομικούς όρους, ποιος χώρος απομένει για τον ηθικό στοχασμό; Επιπλέον, κλωνοποίηση και γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί βάζουν το πρόβλημα σε άλλη βάση.(Ρhoto credit: bay181.afx.ms)

Αποφάσισα αυτήν τη φορά να επιδείξω σοβαρότητα. Πράγμα που δεν μου τυχαίνει συχνά. Γιατί τα πράγματα έχουν αρχίσει να σκουραίνουν. Και μάλιστα με άγριο τρόπο. Κλείνοντας μισόν αιώνα ζωής, κακό ψόφο να ‘χω, έχω καταλήξει σ’ ένα στοιχειώδες οντολογικό συμπέρασμα. Ότι οι άνθρωποι χωρίζονται σε δύο βασικές κατηγορίες: εκείνους που έχουν το μυαλό τους στο μέλλον, κι εκείνους που διαχειρίζονται το παρόν.

Και οι δύο κατηγορίες έχουν τους ηλιθίους τους. Ωστόσο, η διαχείριση του παρόντος έχει καταστεί πολύ προβληματική. Η παγκοσμιοποίηση προέκυψε, αλλά δεν την κάνουμε ζάφτι. Ο κόσμος δεν την έχει αφομοιώσει και οι πολιτικοί είναι προφανές ότι δεν μπορούν να τη φέρουν βόλτα.

Μόλις αναφέρθηκα σ’ ένα ρήγμα μέσα στο οποίο θα έπεφτε οιοσδήποτε θεωρητικός του δημοκρατικού πολιτεύματος. Το οποίο δεν επιτρέπεται να είναι τιμοκρατικό ούτε να αποδέχεται κάστες. Θέλω να πω ότι είναι αδιανόητο ο κοσμάκης να μην κατανοεί π.χ. τα οικονομικά προϊόντα. Και να υπάρχει τέτοια συγκλονιστική αδιαφάνεια. Και το παιχνίδι να παίζεται στις πλάτες των πολλών, οι οποίοι σημειωτέον ενδιαφέρονται και κείνοι μόνο για την πάρτη τους.

Θα θυμήσω κάτι «παλιό», αλλά χαρακτηριστικό. Την περίπτωση Βατοπαιδίου. Μια «υπόθεση» που τελικά συνοψίζει όλο το ελληνικό πρόβλημα. Ανέκαθεν υπήρχαν οι έμποροι του Ναού, αλλά για εμπόρους της Μονής δεν είχα ματακούσει. Ο μοναχισμός μπορεί να αποτελεί μια παρεξήγηση του «είναι», αλλά δεν σκόπευε να οδηγήσει στον ασκητισμό της αλλαξοκωλιάς και ο Ακάκιος μακαρόνια πηγαινόφερνε, δεν έκανε τον μεσίτη.

Κι είναι και τα παιδιά. Που τους έχουμε γαμήσει το μυαλό και την εφηβεία. Κι από πάνω πληρώνουμε γι’ αυτό.

Στη Βουλή, οι πρωθυπουργοί έχει γίνει μόδα να παραδέχονται ότι έκαναν λάθος, ότι δεν είχαν καταλάβει. Και οι βουλευτές σηκώνονται όρθιοι και χειροκροτούν αυτούς που έκαναν λάθος και δεν είχαν καταλάβει.

Την ίδια ώρα, ο αδρονικός επιταχυντής του CERN έχει βαλθεί να ανακαλύψει τα μυστήρια του κόσμου, μόνο που ελάχιστοι καταλαβαίνουν τι ακριβώς κάνει.

Αυτός ο αχταρμάς δεν μπαίνει πια κάτω απ’ το χαλί. Είναι λογικό λοιπόν να επανέρχεται η αντιπαράθεση μεταξύ γνωστικού και αξιακού.

Σήμερα το χρήμα και τα εμπορεύματα κατέχουν μεγαλύτερη ελευθερία κυκλοφορίας από τους ανθρώπους (επομένως, το χρήμα και το εμπόρευμα θεωρούνται ανώτεροι σκοποί σε σχέση με την τύχη του ανθρώπου).
LJUBLJANA SLOVENIJA 7.2.2013 UMBERTO GALIMBERTI FOTO JOZE SUHADOLNIK

O Ιταλός φιλόσοφος Ουμπέρτο Γκαλιμπέτι και οι τρεις θεμελιώδεις Ηθικές της Δύσης. (Photo credit: http://www.ragusanews.com/)

Στη Δύση, έχουμε γνωρίσει τρεις θεμελιώδεις Ηθικές, λέει ο Ιταλός φιλόσοφος Ουμπέρτο Γκαλιμπέτι: Tην «Ηθική της Πρόθεσης», η οποία ωρίμασε στους κόλπους της ιουδαιο-χριστιανικής παράδοσης και διαμόρφωσε όλη την ευρωπαϊκή έννομη τάξη. Ακόμα και σήμερα οι δικαστές, προκειμένου να κρίνουν μια ενέργεια, ερευνούν αν αυτή είναι «ηθελημένη».

Το ερώτημα που μπαίνει είναι: στην εποχή της Tεχνικής και της παγκοσμιοποιημένης Οικονομίας μπορεί ακόμα να εφαρμόζεται η «Ηθική της Πρόθεσης»; Η απάντηση είναι όχι, υπό την έννοια ότι δεν ενδιαφέρει να γνωρίζουμε τι προθέσεις είχε ο Φέρμι όταν επινόησε την ατομική βόμβα. Πολύ πιο σημαντικό είναι να γνωρίζουμε τις επιπτώσεις της ατομικής βόμβας. Ή της αναστολής της συνθήκης του Σένγκεν.

Δεν είναι σε καλύτερη κατάσταση η «Κοσμική Ηθική», η οποία μπορεί να συνοψιστεί σε κείνη την ωραία φράση του Καντ: «Ο άνθρωπος πρέπει να αντιμετωπίζεται πάντοτε ως σκοπός και ποτέ ως μέσο». Πρόκειται για μια ηθική που δεν έχει ακόμα υλοποιηθεί, αφού σήμερα το χρήμα και τα εμπορεύματα διαθέτουν μεγαλύτερη ελευθερία κυκλοφορίας από τους ανθρώπους (επομένως, το χρήμα και το εμπόρευμα θεωρούνται ανώτεροι σκοποί σε σχέση με την τύχη του ανθρώπου).

Διαβάστε ακόμα: Τα Drones πέρα από τα Drones.

Ωστόσο, ακόμα κι αν είχε υλοποιηθεί η καντιανή ηθική, θα φανερωνόταν ότι είναι μια ανεπαρκής ηθική. Γιατί τι σημαίνει ότι ο άνθρωπος είναι σκοπός και όλα τα πράγματα είναι μέσο; Σήμερα, π.χ., το κλίμα είναι μέσο ή είναι κι αυτό με τη σειρά του ένας σκοπός και πρέπει να διαφυλαχθεί; Μέχρι τώρα σκεφτόμασταν μόνον ηθικές που ρυθμίζουν τις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων, ενώ σήμερα οφείλουμε να αναλάβουμε την ευθύνη και για την προστασία της Φύσης. Ποια ηθική διαθέτουμε γι’ αυτόν το σκοπό;

Στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, ο Μαξ Βέμπερ πρότεινε την «Ηθική της Ευθύνης». Αυτή γεννιέται από τον ακόλουθο συλλογισμό: Mε δεδομένους τους τρόπους με τους οποίους επεκτείνεται η Οικονομία, με δεδομένο ότι το μέλλον της Ιστορίας μας θα σημαδεύεται όλο και περισσότερο από την κυριαρχία της Τεχνικής, οφείλουμε να σκεφτούμε μια ηθική που θα μας καθιστά υπεύθυνους για τις επιπτώσεις των ενεργειών μας».

Το να ζητάς από την επιστημονική έρευνα να σταματήσει για να στοχαστεί είναι μια ικεσία. Το να ζητάς από την αγορά να ενδιαφερθεί για τους φτωχούς είναι μια ικεσία. Η ηθική δεν έχει δύναμη. Θα χρειαστεί να σκεφτούμε άλλες ηθικές, γιατί αυτές που διαθέτουμε δεν είναι αποτελεσματικές
kant

H «Κοσμική Ηθική» μπορεί να συνοψιστεί σε κείνη την ωραία φράση του Καντ: «Ο άνθρωπος πρέπει να αντιμετωπίζεται πάντοτε ως σκοπός και ποτέ ως μέσο». Ωστόσο, σήμερα είναι ανεπαρκής. (Photo credit: theimaginativeconservative.org/)

Στο σημείο αυτό, όμως, ο Βέμπερ ανοίγει σκόπιμα μια παρένθεση: «Στο βαθμό που αυτές οι επιπτώσεις είναι προβλέψιμες». Αυτό που χαρακτηρίζει, όμως, την Τεχνική είναι ακριβώς ότι παράγει απρόβλεπτες επιπτώσεις. Ποιος θα μπορούσε να προβλέψει, για παράδειγμα, την κλωνοποίηση ή τους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς; Εδώ, η Ηθική γίνεται «παθητική», με την έννοια ότι ζητάει από την Τεχνική να μην κάνει αυτό που μπορεί να κάνει, και αντίστοιχα, στο πεδίο της Οικονομίας, ζητάει από την Αγορά που επεκτείνεται να συγκρατήσει την επεκτατική της δύναμη, όταν αυτή βλάπτει τους πιο φτωχούς.

Οπότε, αυτή η Ηθική δεν ξεπερνάει ποτέ το επίπεδο της ικεσίας. Το να ζητάς από την επιστημονική έρευνα να σταματήσει για να στοχαστεί είναι μια ικεσία. Το να ζητάς από την αγορά να ενδιαφερθεί για τους φτωχούς είναι μια ικεσία. Η υπάρχουσα Ηθική δεν έχει ισχύ. Θα χρειαστεί, επομένως, να σκεφτούμε άλλες ηθικές, γιατί αυτές που διαθέτουμε δεν είναι αποτελεσματικές στην εποχή μας, εξαιτίας των διαστάσεων που έχει πάρει η Τεχνική και εξαιτίας των διαστάσεων που έχει πάρει η Οικονομία.

Η ποιοτική μεταβολή, η οποία πηγάζει από την ποσοτική αύξηση ενός φαινομένου, καθορίζει αυτό που αποκαλείται «Ετερογένεση των Σκοπών». Λέει ο Μαρξ: Έχουμε συνηθίσει να θεωρούμε το Χρήμα ως ένα «μέσο», ενόψει εκείνων των σκοπών που είναι η ικανοποίηση των αναγκών και η παραγωγή αγαθών. Από τη στιγμή, όμως, που το Χρήμα γίνεται καθολική προϋπόθεση για την ικανοποίηση κάθε ανάγκης και για την παραγωγή κάθε αγαθού, τότε το Χρήμα δεν είναι πλέον ένα «μέσο», αλλά γίνεται «σκοπός».

Με αυτόν τον τρόπο, ό,τι  ανθρωπολογικά αντιλαμβανόμαστε ως «σκοπούς» (ικανοποίηση αναγκών και παραγωγή αγαθών) γίνονται «μέσα» για την παραγωγή χρήματος. Αυτός είναι ένας συλλογισμός που μπορεί να εφαρμοστεί και στην Τεχνική: Αν όλοι οι σκοποί μπορούν να υλοποιηθούν μόνο μέσω της Τεχνικής, τότε η Τεχνική δεν είναι πλέον ένα μέσο, αλλά γίνεται σκοπός. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και στο οικονομικό πεδίο.

Όταν το Χρήμα γίνεται η μοναδική μορφή του οικονομικού, και το οικονομικό γίνεται η μορφή του κόσμου, αναπτύσσεται ένας τύπος ορθολογικότητας που περιορίζεται να λογαριάζει, αυτή η ορθολογικότητα που ο Χάιντεγκερ αποκαλεί «Υπολογιστική Σκέψη», η οποία ξέρει μόνο να υπολογίζει πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα, κέρδη και απώλειες.

Εδώ βρίσκεται και η ουσία της «Μοναδικής Σκέψης», στην οποία τα κριτήρια αξιολόγησης είναι η «παραγωγικότητα», η «αποτελεσματικότητα», ο «υπολογισμός». Αν όλοι σκεφτόμαστε με οικονομικούς όρους, ποιος χώρος απομένει για τον ηθικό στοχασμό;

Δεν έχουμε απαντήσεις εδώ. Ωστόσο, τις χρειαζόμαστε, έστω και λανθασμένες. Απεγνωσμένα.

Διαβάστε ακόμα: Άντρες, δεν σας θέλω πια!

 

 

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook

Button to top