«Ξεκινήσαμε να βλέπουμε το έργο αυτό στην αρχή σε μία πιο μικρή του εκδοχή, αλλά στην πορεία αγοράστηκε και ένα ακίνητο ακριβώς από πίσω, προς την πλευρά της εκκλησίας και έτσι επανασχεδιάστηκε το σύνολο».

Λίγες μέρες μετά τα επίσημα εγκαίνια του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή στην Αθήνα, επισκεφτήκαμε το νέο μουσείο και συναντήσαμε στο αίθριο-καφέ τον αρχιτέκτονα του κτιρίου Αλέξη Βικέλα, προκειμένου να μας μιλήσει για το δικό του έργο, το οποίο, όπως και τα έργα τέχνης που στεγάζει, έχει τις φανερές αλλά και τις αφανείς αρετές του.

– Όταν μου ζητήθηκε να πάρω συνέντευξη από τον αρχιτέκτονα του νέου μουσείου του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή, διάβαζα παντού ότι το σχεδίασε το αρχιτεκτονικό γραφείο Ιωάννης και Αλέξιος Βικέλας και συνεργάτες. Μέχρι να συναντηθούμε στο καφέ του μουσείου, δεν ήξερα ποιον από όλους θα συναντήσω! Οπότε θα ήθελα καταρχήν να σας ρωτήσω για την δική σας αρχιτεκτονική πορεία και την ένταξή σας στο γραφείο.
Τελείωσα την Αρχιτεκτονική Σχολή του Πολυτεχνείου το 1995 και έπειτα σπούδασα τρία χρόνια στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα της Σχολής Καλών Τεχνών του Ντίσελντορφ και το 2000 εντάχθηκα στην ομάδα του γραφείου, όπου ως τότε είχα κάποια πολύ μικρή συμμετοχή στα φοιτητικά μου χρόνια. Ο πατέρας μου, και πριν να επιλέξω να σπουδάσω αρχιτεκτονική αλλά και κατά τη διάρκεια των σπουδών μου, δεν ήθελε να με πιέσει με κάποιο τρόπο, ήθελε να φανεί αν η αρχιτεκτονική είναι κάτι που το θέλω από μόνος μου.

»Όταν λοιπόν ήλθα το 2000 είδα μία διαφορετική εικόνα, γιατί άλλο είναι να βλέπεις το κτήριο ως τελικό αποτέλεσμα και άλλο είναι να είσαι συμμέτοχος στη διαδικασία, η οποία εκτός από την καλλιτεχνική διάσταση, που ενδεχομένως θαυμάζουμε όλοι σε ένα τελειωμένο αποτέλεσμα, έχει και πάρα πολύ επίπονη δουλειά από πίσω, η οποία δεν είναι πάντα τόσο δημιουργική και ευχάριστη. Εντάχθηκα έτσι σε αρκετά και διαφορετικά έργα σε μία περίοδο πολύ δημιουργική, με τα Ολυμπιακά Έργα, που συμμετείχαμε σε δύο από αυτά, και σε μία ποικιλία άλλων έργων. Έτσι μπορώ να πω ότι ήμουν πολύ τυχερός ως προς την εποχή που ήρθα στο γραφείο. Ένας από τους πρώτους ρόλους που είχα ήταν και η μηχανοργάνωση του γραφείου, όπου ως τότε όλα γίνονταν ακόμα με τον ραπιδογράφο, ήταν κάτι που το περίμενε πώς και πώς ο πατέρας μου.

«Το 2009, μετά από κάποια προσχέδια που είχαμε κάνει για ένα άλλο οικόπεδο, εν τέλει μας έγινε η ανάθεση να κάνουμε πλέον την πρόταση για το μουσείο στο Παγκράτι» (goulandris.gr).

– Πώς το συγκεκριμένο έργο ήρθε στο γραφείο και σε σας ειδικότερα;
Το γραφείο είχε ήδη ασχοληθεί με το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης και το Ίδρυμα Ντόλυς Γουλανδρή. Με το Ίδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή δεν είχαμε κάποια σχέση, ούτε με το έργο στην Άνδρο, όμως υπήρχε μία γνωριμία του πατέρα μου με τους άνθρωπος του Ιδρύματος και έτσι μας δόθηκε η ευκαιρία να κάνουμε μία πρόταση, αρχικά στη φάση της αναζήτησης οικοπέδου για να γίνει το μουσείο, αφού δηλαδή δεν είχαν ευοδωθεί οι προσπάθειες στη Ριζάρη και στη Ρηγίλλης και γινόταν τότε μία αναζήτηση για άλλες εναλλακτικές λύσεις. Το 2009, μετά από κάποια προσχέδια που είχαμε κάνει για ένα άλλο οικόπεδο, εν τέλει μας έγινε η ανάθεση να κάνουμε πλέον την πρόταση για το μουσείο στο Παγκράτι. Ήταν ακριβώς τότε που έγινε και η αγορά του ακινήτου. Ξεκινήσαμε να βλέπουμε το έργο αυτό στην αρχή σε μία πιο μικρή του εκδοχή, αλλά στην πορεία αγοράστηκε και ένα ακίνητο ακριβώς από πίσω, προς την πλευρά της εκκλησίας και έτσι επανασχεδιάστηκε το σύνολο.

«Ήταν ένα δύσκολο έργο που άρχισε να παίρνει σάρκα και οστά όταν καταφέραμε μετά από τρία χρόνια να πάρουμε την οικοδομική άδεια το 2012».

»Ήταν μία μακρά διαδικασία, και στο μελετητικό της κομμάτι, ακριβώς γιατί ήταν σύνθετο το έργο και πολλές οι απαιτήσεις, που και αυτές διαμορφώνονταν στην πορεία. Το μουσείο είχε μελετηθεί την προηγούμενη περίοδο σε πολύ μεγαλύτερο μέγεθος, άρα τώρα έπρεπε να γίνει μία επιλογή σε συνεργασία με τους ανθρώπους του Ιδρύματος για το τι έχει προτεραιότητα, τι είναι σημαντικό και πώς θα μπορέσουμε να χωρέσουμε αυτές τις ανάγκες στο μικρότερο ακίνητο. Βεβαίως ήταν και μία μακρά διαδικασία αδειοδοτικά, ήταν ένα πολύ δύσκολο έργο γιατί το νεοκλασικό ήταν χαρακτηρισμένο ιστορικό μνημείο από το Υπουργείο Πολιτισμού και διατηρητέο κτίριο από το Υπουργείο Περιβάλλοντος ενώ συγχρόνως δόθηκαν και ειδικοί όροι δόμησης για τα υπόγεια. Έτσι ήταν ένα δύσκολο έργο που άρχισε να παίρνει σάρκα και οστά όταν καταφέραμε μετά από τρία χρόνια να πάρουμε την οικοδομική άδεια το 2012.

«Δεν υπήρχε περιθώριο για οποιαδήποτε αστοχία στην κατασκευή του Μουσείου».

– Και από κει και πέρα ξεκινάν οι τεχνικές προκλήσεις;
Οπωσδήποτε υπήρχε μία εικόνα των δυσκολιών κατά τη φάση του σχεδιασμού μέχρι που εκδόθηκε η οικοδομική άδεια, όμως καταρχήν η μελέτη δεν είχε ολοκληρωθεί σε όλη της τη λεπτομέρεια. Υπήρχαν τμήματα τα οποία υπήρξε ανάγκη να μελετηθούν εκ νέου, υπήρξαν νέες ανάγκες. Κατά τη φάση λοιπόν της κατασκευής, οι δυσκολίες, για τις οποίες είχαμε μία υποψία για το μέγεθός τους, είδαμε ότι ήταν ακόμα μεγαλύτερες. Κατά τη φάση εκσκαφής, για παράδειγμα, φάνηκε ότι τα πράγματα είναι ακόμα δυσκολότερα από ότι είχαν εκτιμηθεί, επειδή ήταν πολύ μεγάλο το βάθος εκσκαφής και ο υδροφόρος ορίζοντας ήταν πολύ ψηλά, οπότε και έπρεπε να γίνει μία πολύ ειδική κατασκευή στεγανολεκάνης.  Εδώ θέλω να επισημάνω ότι το μουσείο έχει 7 ορόφους ανωδομής μαζί με το ισόγειο, αλλά έχει και πέντε υπόγεια, στα τέσσερα από τα οποία φιλοξενούνται κύριες χρήσεις πολύ σημαντικές: εκεί είναι η αίθουσα περιοδικών εκθέσεων, το αμφιθέατρο, η βιβλιοθήκη και η αποθήκη των έργων τέχνης, οπότε όλα αυτά ήταν πάρα πολύ σημαντικοί χώροι και ήθελαν προστασία. Δεν υπήρχε περιθώριο για οποιαδήποτε αστοχία.

«Το μουσείο έχει 7 ορόφους ανωδομής μαζί με το ισόγειο, αλλά έχει και πέντε υπόγεια, στα τέσσερα από τα οποία φιλοξενούνται κύριες χρήσεις πολύ σημαντικές» (goulandris.gr).

»Άλλη πολύ μεγάλη πρόκληση ήταν η υποχρέωση να  διατηρήσουμε τον τοίχο του ακαλύπτου του ισογείου, την πίσω πλευρά του διατηρητέου προς τις έναντι πολυκατοικίες. Είναι ένας κλειστός ακάλυπτος χώρος, και για αυτό το λόγο ο τοίχος δεν είχε καθόλου διακοσμητικά στοιχεία. Είχε εγκριθεί από το Υπουργείο Πολιτισμού ότι μπορούμε να έχουμε μία φέρουσα κατασκευή για την νέα επέκταση εντός του διατηρητέου κτιρίου αλλά και εκτός, και ο διατηρητέος τοίχος εξαφανίστηκε, ας το πούμε έτσι, οπτικά, ανάμεσα στους δύο νέους τοίχους, ενώ φυσικά εξακολουθεί να υπάρχει. Έπρεπε όμως να στερεωθεί κατά την κατασκευή και αυτό δεν μπορούσε να γίνει παρά μόνο με μία μεταλλική κατασκευή, και πραγματικά ήταν μεγάλο το δέος να στέκεται κανείς στο βάθος της θεμελίωσης 20 μέτρα κάτω και να κοιτάει έναν τοίχο, ο οποίος έχει μία διάσταση σαν ανάπτυγμα άλλα 20 μέτρα και ύψος 15 μέτρα, και να αιωρείται σε μία κατασκευή μεταλλική αραχνοΰφαντη, η οποία μπόρεσε με τη σειρά της να αποξηλωθεί μόνο μετά τη στιγμή που είχαμε ολοκληρώσει τον φέροντα οργανισμό του κτιρίου.

«Ήταν μία πρόκληση για όλους και βέβαια και για εμάς, που είχαμε έτσι ένα  αυξημένο ρόλο κατά τη φάση της  επίβλεψης».

– Επομένως, έχουμε να κάνουμε με ένα δύσκολο έργο…
Ήταν δύσκολο έργο, το οποίο έγινε ακόμα δυσκολότερο γιατί δεν είχε εργοταξιακό χώρο καθόλου. Σκάφτηκε όλο το οικόπεδο και ο μόνος χώρος ήταν αυτός που μας παραχωρήθηκε από το δήμο, δηλαδή μέρος της πλατείας, το οποίο ήταν και μέρος της συμφωνίας δωρεάς που έγινε του Μουσείου προς το δήμο Αθηναίων για την ανάπλαση της πλατείας. Έτσι έχουμε ένα γωνιακό οικόπεδο το οποίο όμως από τη μία πλευρά έχει το διατηρητέο κτίριο και από την άλλη πλευρά έχει έναν κλιμακωτό πεζόδρομο. Ήταν λοιπόν πολύ δύσκολο τεχνικά και με μεγάλη ανησυχία. Να μην υπάρχει κάποιο ατύχημα κατά τη φάση που αντλούσαμε τα νερά σε τόσο μεγάλο βάθος στις όμορες πολυκατοικίες, μεγάλη ανησυχία μη γίνει κάποιος σεισμός και έχουμε κάποιο ατύχημα με το διατηρητέο που το κρατούσαμε στον αέρα. Και από κει και πέρα, ήταν και ένα έργο το οποίο έγινε όχι με γενικό ανάδοχο και ξεκάθαρο συμφωνημένο χρονοδιάγραμμα, αλλά με μια διαδικασία αυτεπιστασίας. Ήταν μία πρόκληση για όλους και βέβαια και για εμάς, που είχαμε έτσι ένα  αυξημένο ρόλο κατά τη φάση της  επίβλεψης.

»Έχει αρκετά πράγματα αρκετά ιδιαίτερα που ίσως δεν τα έχουμε συνηθίσει να τα βλέπουμε σε άλλες περιπτώσεις ένα από αυτά ήταν η ορθομαρμάρωση που επιλέχθηκε για τις όψεις της  προσθήκης της νέας πτέρυγας. Εκεί θέλαμε όσο το δυνατόν αυτή η μοντέρνα  επέκταση που θα ερχόταν να δέσει με το διατηρητέο κτίριο να είναι όσο το δυνατόν πιο λιτή σε εμφάνιση, και για αυτό το λόγο θέλαμε να έχει και όσο το δυνατόν λιγότερους αρμούς.

«Ήταν δύσκολο έργο, το οποίο έγινε ακόμα δυσκολότερο γιατί δεν είχε εργοταξιακό χώρο καθόλου».

– Πρόκειται για ένα υλικό διαφορετικό από το λευκό μάρμαρο με γυαλί που χαρακτήρισε πολλά κτίρια του αρχιτεκτονικού γραφείου Βικέλα. Το έχετε όμως ξαναχρησιμοποιήσει σε άλλα πρότζεκτ με μονοκατοικίες.
Αυτό το υλικό το είχαμε όντως χρησιμοποιήσει τις αρχές του 2000 σε συγκρότημα τριών μονοκατοικιών και είναι ένας πωρόλιθος από την Βόρειο Ελλάδα, από την Έδεσσα. Όταν ήμασταν στη φάση μελέτης του Μουσείου ξαναθυμήθηκαμε αυτό το υλικό γιατί θεώρησαμε ότι είναι μία πολύ καλή λύση στο να γίνει κάτι που να έχει μία ελληνική ταυτότητα και να μπορεί να δέσει με το διατηρητέο, δηλαδή να είναι μία προσθήκη η οποία να μπορεί να συνομιλεί με το διατηρητέο κτίριο χωρίς να το καταδυναστεύει. Είδαμε τότε πολλές εναλλακτικές επιλογές και χαίρομαι που αυτή την επιλογή  την υιοθέτησε και στήριξε το μουσείο.

»Με το ίδιο υλικό διαμορφώνεται μία βάση στο διατηρητέο κτίριο, το οποίοι δεν είχε δική του όπως είχαν τα νεοκλασικά κτίρια, αλλά είχε καταστήματα παλιά, τα οποία είχαν και ένα ημιυπόγειο, και η βάση του κτιρίου ήταν κατακερματισμένη από φεγγίτες και σκαλίτσες που οδηγούσαν στα υπόγεια των καταστημάτων. Ένα μέρος αυτής της δημιουργικής προσπάθειας ήταν το νεοκλασικό από τη μία να αποκατασταθεί στην αρχική του μορφή αλλά και να αποκτήσει και μία ταυτότητα στα σημεία που είχαν κατακερματιστεί στην πορεία με τη χρήση τους και να δέσει σαν σύνολο. Οπότε ο πωρόλιθος που επελέγη για την σύγχρονη προσθήκη είναι ο ίδιος και στη βάση του διατηρητέου και αντίστοιχα οι σύγχρονη προσθήκη στο πάνω της μέρος δημιουργεί μία στέψη με αυτή την εσοχή που διαμορφώθηκε στον τελευταίο όροφο, μία βαθιά κόγχη κατά κάποιο τρόπο. Το κτίριο αυτό δηλαδή έχει μία κλασική λογική.

«Το μουσείο είναι μια χρήση που ιδανικά θα έπρεπε να ήταν όλο σε έναν όροφο, και αυτό γιατί μπορεί να αξιοποιήσει πάρα πολύ καλά τον φυσικό φωτισμό» (goulandris.gr).

»Αυτή η οριζόντια διεύθυνση υποστηρίζεται με το αρμολόγημα και με τους φεγγίτες που έχει ο κάθε όροφος και θέλαμε να υπάρχει μία αντίστιξη και όχι μία παράταξη, το διατηρητέο να έχει την ταυτότητα του με τους άξονες συμμετρίας που έχει τους κατακόρυφους και από κει και πέρα η σύγχρονη προσθήκη να διαφοροποιείται με έναν ήπιο τρόπο, και ταυτόχρονα μειώνει την αίσθηση του ύψους που θα ήταν τελείως διαφορετική αν είχε μία άλλη χάραξη, π.χ. κατακόρυφη.

– Τι μπορούμε να πούμε για το εσωτερικό;
Επίσης υπάρχουν πράγματα που μπορεί να δει κανείς στο εσωτερικό ή μάλλον δεν τα βλέπει, γιατί στο εσωτερικό προσπαθήσαμε στους εκθεσιακούς χώρους όπως σε κάθε σύγχρονο μουσείο η πρωτοκαθεδρία να ανήκει στα έργα τέχνης, και τουλάχιστον για τους εκθεσιαμκούς χώρους η αρχιτεκτονική στέκεται πίσω και αφήνει το χώρο να βοηθήσει τα έργα να αναδειχθούν. Στα πλαίσια αυτά λοιπόν και για να είναι όσο πιο ανεμπόδιστη η κίνηση καταργήθηκαν για τα μάτια του επισκέπτη όλες οι πόρτες που εισάγουν τον επισκέπτη στους εκθεσιακούς χώρους. Οι πόρτες λοιπόν είναι συρόμενες και κατά την φάση λειτουργίας του Μουσείου εξαφανίζονται, βρίσκονται μέσα στον τοίχο, ο επισκέπτης δεν τις παρατηρεί και εισέρχεται στους εκθεσιακούς χώρους ανεμπόδιστα, καθώς οι πόρτες εμφανίζονται μόνο κατά τη φάση που το μουσείο είναι κλειστό για την ασφάλεια των εκθεσιακών χώρων. Επίσης μέσω του κλιμακοστασίου και διαμέσου των γυάλινων ανελκυστήρων εισέρχεται και απλώνεται το φως, τουλάχιστον στους χώρους υπεράνω του ισογείου.

«Το γραφείο μας και προσωπικά ο Ιωάννης Βικέλας έχει ασχοληθεί πολύ με τα ψηλά κτίρια και έχει και μία πίστη ότι αρκετά πράγματα θα μπορούσαν να είναι καλύτερα».

– Το κλιμακοστάσιο είναι εξαιρετικά εντυπωσιακό και έχει μία ενδιαφέρουσα κατασκευαστικά κουπαστή.
Βλέπουμε ένα γκρι δάπεδο που έχει χρησιμοποιηθεί σε όλους τους κοινόχρηστους χώρους, ένα δάπεδο Αγρινίου και στο κέντρο της σκάλας, στο φανάρι όπως λένε, στο κέντρο ακριβώς του κλιμακοστασίου υπάρχει αυτή η κατασκευή του στηθαίου που παρακολουθεί την άνοδο της σκάλας. Θέλαμε να είναι σαν μία κορδέλα κατά κάποιο τρόπο και αυτό το ενισχύουν οι κρυφοί φωτισμοί που διαμορφώνονται περιμετρικά από αυτό, Επίσης θέλαμε να είναι όσο το δυνατόν πιο ευχάριστο στην αφή, έτσι επιλέξαμε αυτή την τεχνοτροπία από πατητή τσιμεντοκονία και μαρμαροκονία.

«Ηταν ένα έργο το οποίο έγινε όχι με γενικό ανάδοχο και ξεκάθαρο συμφωνημένο χρονοδιάγραμμα, αλλά με μια διαδικασία αυτεπιστασίας».

– Από το κλιμακοστάσιο επίσης έχετε και το άνοιγμα στην αίθουσα με τα μεγάλα έργα.
Κατά τη φάση της συζήτησης με το ίδρυμα και τους ανθρώπους του μουσείου φάνηκε ότι υπάρχουν κάποια πολύ μεγάλα έργα και στη φάση μελέτης βρήκαμε  την λύση να δημιουργήσουμε έναν χώρο ο οποίος μπορεί να φιλοξενεί και κάποια μεγαλύτερα έργα και θα έχει  το ύψος να αναδειχθούν. Σε αυτό το πλαίσιο δώσαμε και τη δυνατότητα και από το κλιμακοστάσιο να υπάρχει μία θέαση αυτό των έργων Εκεί κάναμε και ένα μεγάλο άνοιγμα από το κλιμακοστάσιο για να βοηθήσει έτσι τη θέαση των έργων αυτών. Αυτό ήταν άλλη μία τεχνική πρόκληση ακριβώς γιατί πρόκειται για ένα ύψος περί τα οκτώ μέτρα και έπρεπε να γίνει μια  πολύ ειδική κατασκευή πυρασφάλειας που δεν θα εχει  εμφανή παρουσία και δεν θα ενοχλεί τον επισκέπτη με κάποιο τρόπο. Οι πόρτες πυρασφάλειας κρύβονται μέσα στον τοίχο και το μεγάλο ρολό πυρασφάλειας κρύβεται μέσα στην ψευδοροφή  και χάνεται.

«Η ακουστική μελέτη του αμφιθεάτρου έγινε από έναν πάρα πολύ σημαντικό ακουστικολόγο, τον κύριο Σούμπερτ, και  σε αυτό έχει βοηθήσει ο σχεδιασμός του» (goulandris.gr).

– Για την αίθουσα του αμφιθεάτρου έχει γίνει ακουστική μελέτη ώστε να λειτουργεί και ως χώρος συναυλιών;
Ναι βεβαίως. Το αμφιθέατρο σχεδιάστηκε από τον αρχιτέκτονα Νίκο Μουστρούφη. Στο έργο του Μουσείου είχαμε εμείς την συλλογική ευθύνη του σχεδιασμού και στον Νίκο Μουστρούφη είχε ανατεθεί από το ίδρυμα να συμβάλλει και να συμμετάσχει στην επίβλεψη του έργου, και εν παραλλήλω  του ανατέθηκε μία μελέτη για το αμφιθέατρο, για τη βιβλιοθήκη και για το για το πωλητήριο. Η ακουστική μελέτη του αμφιθεάτρου έγινε από έναν πάρα πολύ σημαντικό ακουστικολόγο, τον κύριο Σούμπερτ, και  σε αυτό έχει βοηθήσει ο σχεδιασμός του αμφιθεάτρου, δηλαδή η αρχιτεκτονική του αμφιθεάτρου έτσι όπως έγινε η ίδια, βοήθησε στο να υπάρχει μία καλή ακουστική για να μπορεί να φιλοξενεί διάφορες εκδηλώσεις. Είναι ένα μικρό αμφιθέατρο 150 θέσεων, το οποίο όμως έχει τη δυνατότητα και με το σχεδιασμό του αλλά και με τις υποδομές του της ηλεκτρονικές να μπορεί να χρησιμοποιείται και για ομιλίες και για μικρές παραστάσεις και μουσικές εκδηλώσεις με μικρά μουσικά σύνολα.

– Καθώς το γραφείο σας έχει μία παράδοση στα υψηλά κτίρια, θα μπορούσαν να είναι οι έντεκα  όροφοι όλοι πάνω από το έδαφος και ενδεχομένως ακόμα περισσότεροι ώστε να χωρέσουν όλη τη συλλογή;
Το γραφείο μας και προσωπικά ο Ιωάννης Βικέλας έχει ασχοληθεί πολύ με τα ψηλά κτίρια και έχει και μία πίστη ότι αρκετά πράγματα θα μπορούσαν να είναι καλύτερα αν τα είχαμε προσεκτικά υιοθετήσει και αν δεν ήμασταν τόσο του άσπρου και του μαύρου, γιατί σε αυτή τη χώρα αυτό συμβαίνει πολύ συχνά,  ή τα αφήνουμε όλα χωρίς κανέναν έλεγχο ή τα περιορίζουμε μέχρι καταργήσεως.  Στην προκειμένη περίπτωση όμως το μουσείο είναι μια χρήση που ιδανικά θα έπρεπε να ήταν όλο σε έναν όροφο, και αυτό γιατί μπορεί να αξιοποιήσει πάρα πολύ καλά τον φυσικό φωτισμό. Είναι πολύ καλύτερος ο φυσικός φωτισμός όταν είναι από την οροφή και έρχεται ελεγχόμενα και μπορεί να διαχυθεί σωστά και να αναδείξει τα έργα τέχνης, είτε είναι γλυπτά είτε είναι ζωγραφικά έργα. Στην προκειμένη περίπτωση όμως αυτό ήταν ένα πρόβλημα πολεοδομικό, δηλαδή στη συγκεκριμένη θέση φυσικά δεν μπορούσαμε να το κάνουμε αυτό σε έναν όροφο και έτσι προσπαθήσαμε κατά το  δυνατόν να εισάγουμε το φυσικό φως με ελεγχόμενο τρόπο είτε από τα ανοίγματα του διατηρητέου, τις μπαλκονόπορτες και τα παράθυρα, είτε από αυτούς τους στενούς φεγγίτες που κάναμε στις αίθουσες της επέκτασης.

– Αναφερθήκατε στον πολεοδομικό περιορισμό. Ποια είναι η πολεοδομική διάσταση του έργου;
Θα έλεγα ότι εδώ το στοίχημα ήταν το κτίριο να μπορέσει να δέσει με το περιβάλλον του και με το διατηρητέο αλλά και να βοηθήσει την περιοχή την ίδια με αυτή την πλατεία, την εκκλησία, να γίνει μία αστική παρέμβαση, και άρα να μη γίνει ένα φανταχτερό κτίριο που είναι κατά κάποιο τρόπο “αυτό και ο εαυτός του”. Ενώ έχει μία ταυτότητα σαφώς και δεν αντιγράφει τίποτα από το περιβάλλον του, όμως διατηρεί τα ύψη που έχει ο αστικός περίγυρος, άρα έρχεται να καλύψει ένα περίεργο κενό που βλέπαμε πριν με τους ακάλυπτους των πίσω πολυκατοικιών πάνω από το διατηρητέο.

Κτίριο στη Λεωφόρο Κηφισίας. Έργο του αρχιτεκτονικού γραφείου «Ι. & A. Βικέλας και Συνεργάτες Αρχιτέκτονες» (Nikos Danilidis).

– Μιλώντας για τον ακάλυπτο στον οποίο είναι και το καφέ του Μουσείου, είναι ένας από τους λίγους ακάλυπτους της Αθήνας που έχει μία ευχάριστη χρήση. Θα μπορούσε να είναι και μία πρόταση για την Αθήνα γενικά;
Πραγματικά αυτό λείπει από την Αθήνα και στο Μουσείο προσπαθήσαμε να κάνουμε μία μικρή όαση, όπως έχουν και κάποια άλλα πολύ ωραία μουσεία που ξέρουμε, το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας στην Κηφισιά ‘η το Νομισματικό Μουσείο στην Αθήνα. Πολεοδομικά υπάρχει μια επιθυμία από τον νομοθέτη κατά κάποιο τρόπο να γίνει κάτι τέτοιο, δυστυχώς όμως λείπουν αυτές οι παρεμβάσεις. Αυτό που δημιούργησε κατρχήν το πρόβλημα βεβαίως και το ξέρουμε ήταν ο θεσμός της αντιπαροχής και τα πολύ μικρά οικόπεδα που προέκυπταν.

»Είναι κρίμα που το Ελληνικό δεν αξιοποιήθηκε με αυτό τον τρόπο, θα μπορούσε δηλαδή κάλλιστα να γίνει ένας παράγοντας που θα βοηθήσει με τη σειρά του να γίνουν αστικές παρεμβάσεις σε όλη την Αθήνα, γιατί θα μπορούσε να ήταν μέρος του deal, μέρος της αντιπαροχής ας το πούμε έτσι,  η πόλη να κερδίσει κάτι και σε άλλες περιοχές, να δημιουργήσει αναπλάσεις ανακατασκευάζοντας και αναμορφώνοντας περιοχές της Αθήνας. Είναι κάτι το οποίο το είχε πει και ο Στέφανος Μάνος και άλλοι πολιτικοί. Αυτά τα πράγματα έχουν γίνει στο εξωτερικό, στο Βερολίνο για παράδειγμα. Εδώ δυστυχώς δεν τα έχουμε δεν τα έχουμε δει Είμαι αισιόδοξος γιατί το μέλλον ανήκει στην αναμόρφωση των πόλεων είναι φανερό ότι δεν μπορούμε να χτίζουμε συνεχώς νέες κατασκευές, άρα το μεγάλο αντικείμενο για τις επόμενες γενιές είναι η αξιοποίηση του κελύφους που έχουμε, και εκεί μεγάλο ρόλο έχει βεβαίως ο ακάλυπτος χώρος, ο εσωτερικός χώρος και όχι μόνο ο εξωτερικός, μπορεί να γίνει ζωντανός χώρος, με πράσινο και κοινόχρηστες λειτουργίες.

«Είναι πολύ σημαντική παρέμβαση αυτό που πάει να γίνει στο Ελληνικό και είμαι αισιόδοξος για αυτό».

– Μιας και αναφερθήκατε στο Ελληνικό εσείς πιστεύετε ότι είναι μία θετική εξέλιξη;
Είναι πολύ σημαντική παρέμβαση και είμαι αισιόδοξος για αυτό. Αν και αυτή τη στιγμή δεν έχουμε κάποια συμμετοχή, ο πατέρας μου είχε πιέσει από τη δική του  πλευρά πάρα πολύ στο παρελθόν ώστε να μην γίνει ένα έργο σαν ένα είδος “μελέτοκατασκευή”, όπως για παράδειγμα, κατά τη γνώμη του, το αεροδρόμιο  Ελευθέριος Βενιζέλος,  ένα αεροδρόμιο στην πρώτη τουλάχιστον φάση όπως το ξέρουμε χωρίς μία ιδιαίτερη ταυτότητα, δηλαδή έρχεται ο επισκέπτης ή φεύγει ο επισκέπτης και η τελευταία του και η πρώτη του εικόνα δεν είναι αυτό που θα θέλαμε εμείς να πρεσβεύουμε σε αυτούς που έρχονται και μας επισκέπτονται. Γιατί δεν υπήρχε καμία ιδιαίτερη προδιαγραφή αρχιτεκτονική, καμία απαίτηση, το αεροδρόμιο δόθηκε με μόνο κριτήριο το τίμημα.

»Στη φάση του διαγωνισμού του Ελληνικού ήταν μία προσπάθεια του πατέρα μου να τεθεί ως μια προδιαγραφή ο αρχιτέκτονας που θα αναλάβει να κάνει τον σχεδιασμό να είναι ένας διεθνώς αναγνωρισμένος αρχιτέκτονας και χαρήκαμε πάρα πολύ που ανατέθηκε αυτή η μελέτη στον Νorman Foster, ο οποίος πραγματικά είναι ένας σπουδαίος, βραβευμένος αρχιτέκτονας και έχουμε προσδοκίες ότι τελικά θα υλοποιηθεί και θα είναι έτσι ένας χώρος που θα βοηθήσει και συνολικά την πόλη όχι μόνο για τα κτίρια, αλλά κυρίως για τον δημόσιο χώρο που θα παράξει.

«Χάθηκαν άλλες ευκαιρίες να γίνουν σημαντικής κλίμακας παρεμβάσεις όπως για παράδειγμα με το Ολυμπιακό Χωριό στους Θρακομακεδόνες, δυστυχώς».

– Εκεί βέβαια, τοπικά.
Εκεί,  αλλά επειδή είναι μητροπολιτικής κλίμακας έργο, μιλάμε για περίπου έξι χιλιάδες στρέμματα δεν θα επηρεάσει μόνο τοπικά την περιοχή αυτή αλλά θα είναι ένας σημαντικός πόλος για όλη την Αθήνα. Όμως χάθηκαν άλλες ευκαιρίες να γίνουν σημαντικής κλίμακας παρεμβάσεις όπως για παράδειγμα με το Ολυμπιακό Χωριό στους Θρακομακεδόνες δυστυχώς. Έγινε μία επέκταση της πόλης σε μία περιοχή που δεν είχε καμία λογική να γίνει προς τα εκεί, στις παρυφές της Πάρνηθας. θα μπορούσε να είχε γίνει για παράδειγμα στον Ελαιώνα, θα μπορούσαμε να πάρουμε περιοχές υποβαθμισμένες της πόλης και αυτές να τις αναμορφώσουμε, είναι κρίμα που χάνονται τέτοιες ευκαιρίες.

«Στην Ελλάδα τα κάνουμε όλα καθυστερημένα και όταν τα κάνουμε  τα κάνουμε πιο ακριβά».

– Πιστεύετε ότι η Αθήνα είναι μια πόλη χαμένων ευκαιριών;
Θα έλεγα ότι απλώς στην Ελλάδα τα κάνουμε όλα καθυστερημένα και όταν τα κάνουμε  τα κάνουμε πιο ακριβά. Ενώ  υπάρχουν άλλα κράτη που είναι πιο πλούσια από μας και κάνουν τα πράγματα με τον τρόπο τους πιο περιορισμένα, εμείς πολλές φορές με τις επιλογές που κάνουνε φαίνεται σαν να είμαστε ακόμα πιο γενναιόδωροι, και τα κάνουμε όλα πολλές φορές πολύ ακριβότερα Αυτό το ξέρουμε και από Δημόσια Έργα και τους αυτοκινητόδρομους. Πολλές φορές είναι οι συγκυρίες που είναι πολύ λογικό, όπως οι αρχαιότητες είτε άλλοι παράγοντες που συμβάλλουν σε αυτό και είναι βεβαίως πολύ φυσιολογικό, αλλά υπάρχουν κι άλλοι λόγοι που δεν το δικαιολογούν τόσο. Ένα παράδειγμα ήταν το Ολυμπιακό διεθνές κέντρο ραδιοτηλεόρασης, που άλλες χώρες, όπως η Αυστραλία, βρήκε κάποιες παλιές αποθήκες και τα εγκατέστησε εκεί για τους για μερικούς μήνες που έπρεπε να γίνουν οι Ολυμπιακοί Αγώνες, ενώ εμείς φτιάξαμε ένα τεράστιο κτίριο. Σήμερα φιλοξενούμε μια άλλη χρήση, αλλά δεν ήταν απαραίτητο, τουλάχιστον για τους Ολυμπιακούς Αγώνες να κάνουμε κάτι τέτοιο.

To εμπορικό κέντρο River West έγινε κατόπιν αρχιτεκτονικής μελέτης του αρχιτεκτονικού γραφείου «Ι. & A. Βικέλας και Συνεργάτες Αρχιτέκτονες»

– Αυτό που λέμε μεταολυμπιακή χρήση…
Ναι, είναι πολλά τα παραδείγματα. Ένα άλλο παράδειγμα αφορά τον Άγιο Κοσμά όπου έγινε το Διεθνές Ολυμπιακό Ιστιοπλοϊκό Κέντρο, που είχαμε συμμετάσχει και εμείς μαζί με άλλα δυο γραφεία στο σχεδιασμό αυτού, και δυστυχώς ο σχεδιασμός αυτός δεν είχε συνδεθεί απολύτως με τη μεταολυμπιακή  χρήση. Δηλαδή μπορεί να υπήρχε ένα θεωρητικό σχέδιο αξιοποίησης, αλλά δεν ήτανε πραγματικό το σχέδιο, που να βασίζεται σε κάποια πραγματική συμμετοχή κάποιου φορέα ανάπτυξης που θα το χρησιμοποιήσει μετά. Έτσι δυστυχώς όλες αυτές οι κατασκευές που έγιναν τότε και οι οποίες δεν ήταν και φτηνές, δεν αξιοποιήθηκαν, πέρασαν κάποια χρόνια, έγιναν κάποιοι διαγωνισμοί που κηρύχτηκαν άγονοι, και τώρα γίνεται κάτι ολότελα καινούργιο από τον νέο επενδυτή.

»Υπήρχαν δύο διαδικασίες σε εξέλιξη, η μία ήταν τα Ολυμπιακά Έργα, που γινόταν η μελέτη και η κατασκευή τους το 2001 με το 2004, και συγχρόνως υπήρχε ένας διαγωνισμός που ήταν για το Ελληνικό, ο οποίος όμως προέβλεπε ένα γιγαντιαίο πάρκο πεντέμισι χιλιάδων στρεμμάτων και μία πολύ μικρή ανάπτυξη μόνο 300 στρέμματα και δυστυχώς  τότε ήμασταν σε μία εποχή λαϊκισμού θα έλεγα και νομίζαμε ότι θα μπορούσαμε με τα 300 στρέμματα να συντηρούμε τα πεντέμισι χιλιάδες στρέμματα πάρκου.

Μέρος της δομής του River West.

– Οι συνθήκες πάντως δεν ευνόησαν.
Οι συνθήκες χειροτέρεψαν. Γιατί η ζωή, λέμε πολύ συχνά ότι κάνει κύκλους, αλλά δεν κάνει κύκλους, είναι μία σπείρα, ξαναπερνάει από κάποια σημεία, αλλά δεν είναι ακριβώς τα ίδια σημεία, είναι σε μία απόσταση, οπότε  στο μεταξύ τα πράγματα έχουν γίνει πολύ πιο δύσκολα. Δηλαδή για παράδειγμα, έχει έρθει η κυβέρνηση που έχει προκύψει  λίγο πριν τους Ολυμπιακούς Αγώνες και έχει μοιράσει τον τόπο, τον έχει χωρίσει, έχει κόψει έναν “μπακλαβά” και το έχει κάνει ένα μωσαϊκό. Λοιπόν σου λέει “πάρε εσύ κάνε εκεί το αμαξοστάσιο, παρέ κει βάλε τα σκουπίδια, πάρε εκεί κάνε αυτό, πάρε το άλλο”.

«Το Μουσείο συμπληρώνει θα έλεγα με εξαιρετικά ενδιαφέροντα τρόπο τα άλλα μουσεία που είναι εν εξελίξει στην περιοχή».

»Όταν λοιπόν βλέπουμε το 2008-10 αυτή την έκταση, που επιθυμεί πλέον η νέα  ηγεσία να το αξιοποιήσει, το βλέπει πλέον με άλλα μάτια, γιατί έχουμε μπει στην εποχή σχεδόν της κρίσης, άρα το Ελληνικό φαντάζει ως ένα εργαλείο για να βοηθήσει να φύγουμε και από την κρίση. Και βλέπει τότε ότι  “τι έχει μείνει για να γίνει πάρκο”; Ο παλιός αεροδιάδρομος, όλα τα άλλα τα έχουμε μοιράσει κατά κάποιο τρόπο και η μελέτη του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου που είχε γίνει τότε δυστυχώς αποτυπώνει πλήρως αυτή την εικόνα. Ο διάδρομος όμως, ο παλιός αεροδιάδρομος, είναι ένα πολύ ακριβό έργο για να γίνει πάρκο. Γιατί δεν είναι μία φλοίδα ασφάλτου, έχει μία υποδομή μπετόν σεβαστού πάχους από κάτω, άρα ήταν το πιο ουτοπικό έργο για πράσινο εκεί. Τέλος πάντων, τώρα θα γίνει το πάρκο ευτυχώς. Απλώς όπως είπαμε πέρασαν πολλά χρόνια για να μπορέσουμε να κάνουμε αυτό το μωσαϊκό να αποτελεί και πάλι ενιαία έκταση.

«Η Αθήνα μπορεί να γίνει μια από τις πρωτεύουσες προορισμούς για τον πολιτιστικό τουρισμό της νεώτερης Τέχνης».

– Ας κλείσουμε επιστρέφοντας στο Μουσείο, μήπως θα μπορούσε να γίνει και αυτό στο Ελληνικό;
Υπήρξε πρόταση στον Πέι, που είχε κάνε το παλιό σχέδιο, και απάντησε ότι αυτό ήταν για άλλο οικόπεδο σε άλλο καιρό! Αλλά ήταν και επιθυμία των ανθρώπων του ιδρύματος να γίνει στο κέντρο της Αθήνας, και είναι κομμάτι της σημασίας του. Γιατί ας μην το ξεχνάμε ότι είναι μία ιδιωτική συλλογή, άρα είναι τελείως διαφορετικό από ένα κρατικό μουσείο, το οποίο σε διάρκεια πολλών δεκαετιών χτίζει μια συλλογή.  Συμπληρώνει θα έλεγα με εξαιρετικά ενδιαφέροντα τρόπο τα άλλα μουσεία που είναι εν εξελίξει στην περιοχή, δηλαδή την Εθνική Πινακοθήκη που πρόκειται να ανοίξει και αυτή σε λίγα χρόνια και το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, που καλύπτει  νεότερες δεκαετίες. Θα είναι πραγματικά μία πολύ ενδιαφέρουσα εξέλιξη γιατί θα βάλει νομίζω και την Αθήνα στις πρωτεύουσες προορισμούς για τον πολιτιστικό τουρισμό της νεώτερης Τέχνης, και και νομίζω ότι το προσμένουμε να ολοκληρωθούν και τα άλλα και να γίνει μία περίπατος όπως λένε και στην Φρανκφούρτη και σε άλλες πόλεις ένα museumsmeile, ένας μουσειακός περίπατος.

 

Διαβάστε ακόμα: Αφήστε τις «Καρυάτιδες» στο Ελληνικό, αυτά είναι τα πιο κλασάτα καζίνο στην Ευρώπη.

 

 

 

 

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook

Button to top