1-1190

    O Andrew Clements στην καρέκλα “σκέψης” του, στο εργαστήριό του.

    Η φράση “δεν γίνεται αυτό που λέτε” έχει παγκόσμια απήχηση κι ακούγεται παντού, όποτε το προκείμενο είναι κάτι καινούργιο, αλλά στην Ελλάδα αποδίδουμε στη φράση αυτή ιδιαίτερες τιμές και αξία. Την επαναλαμβάνουμε στερεοτυπικά και τελετουργικά ο ένας στον άλλον και πείθουμε πάντα τον συνομιλητή μας, ο οποίος βλοσυρός κουνάει το κεφάλι καταφατικά όλος κατανόηση για το άλυτον του προβλήματος και συνηγορεί στην απραξία.

    Προσθέτουμε πάντα, όμως, το γεωγραφικό προσδιορισμό “στην Ελλάδα”. Αυτά δεν γίνονται στην Ελλάδα, λέμε, διότι έχουμε την εντύπωση πως έξω από τη χώρα είναι όλοι θαυματοποιοί, ενώ εδώ εμείς είμαστε δέσμιοι της δικιάς μας μοναδικότητας. Ταυτόχρονα, πιστεύουμε, είμαστε οι καλύτεροι και οι χειρότεροι στον κόσμο. Οι πιο πολιτισμένοι, αλλά κι οι πιο απολίτιστοι, ατομιστές, εγωιστές, ζαμανφουτίστες και ατίθασοι. Τίποτε δεν σεβόμαστε, τίποτε δεν είμαστε ικανοί να κάνουμε.

    Ας εξηγήσω όμως γιατί τα γράφω αυτά.

    2-1190

    Μεσογειακό οικοσύστημα υπό εκκόλαψη στο εργαστήριο.

    Στα τέλη της δεκαετίας του ’80, ο Andrew Michael Clements, ένας νεαρός Βρετανός, ερωτεύτηκε στην Ελλάδα αλλά και την Ελλάδα, κι αποφάσισε να μείνει στη χώρα. Έχοντας σπουδάσει στη χώρα των business κι ασχοληθεί με τα χρηματιστηριακά, η πρώτη του σκέψη ήταν να πάει στο Σοφοκλέους να βρει απασχόληση. Εκεί τον περίμενε μια αποκάλυψη: δεν είχε καμία σχέση με ό,τι ήξερε από το Χρηματιστήριο του Λονδίνου.

    Πρώτα-πρώτα δεν υπήρχε ούτε ένας υπολογιστής παρά μόνο κάτι χαρτιά κι ο χώρος ήταν έρημος και σιωπηλός. Νομίζω μόνο έναν άνθρωπο είδε μέσα. Όταν μίλησε για “derivatives”, “futures”, “swaps” και “options” και άλλα χρηματιστηριακά προϊόντα, τον κοίταξαν με απορία και κούνησαν το κεφάλι: “Αυτά δεν γίνονται στην Ελλάδα”. Με σκληρό τρόπο αναγκάστηκε να προσγειωθεί και να συνειδητοποιήσει ότι η χώρα τότε δεν είχε ακόμη μπει στην εποχή του καπιταλισμού, κάτι που αργότερα αναγκάστηκε ο τόπος μας με οδυνηρό τρόπο να συνειδητοποιήσει με τη σειρά του.

    3-1190

    Λεπτομέρεια από το οικοσύστημα οικολογικής στέγης.

    Βγήκε άπρακτος. Ερωτευμένος όμως με τη χώρα και πείσμων, είχε αποφασίσει να παραμείνει. Βρήκε δουλειά ως καθηγητής Αγγλικών μέχρι που δημιούργησε δικό του σχολείο στην Αθήνα. Εδώ όμως πρέπει να αναφέρουμε πως ο Andrew πάντοτε είχε ένα έντονο ενδιαφέρον για τη φύση και την άγρια ζωή, δεν είχε όμως ποτέ σκεφθεί πως αυτό θα μπορούσε να είναι επάγγελμα ή επιχείρηση.

    Έχουμε μάθει από μικροί, με άφθονη πλύση εγκεφάλου, πως η φύση είναι εκεί έξω, μακριά, στα βουνά και τα δάση, και εκεί είναι η θέση της. Στα όρια της πόλης, αίφνης πεθαίνει από ασφυξία. Πρόκειται για ανοησία.

    Γνωρίζοντας πως σε αρκετές χώρες της κεντρικής και βόρειας Ευρώπης είχε ήδη αναπτυχθεί μια τεχνογνωσία και ανοίξει μια αγορά για πράσινες οικολογικές στέγες, αποφάσισε (λέω “αποφάσισε” και όχι “θέλησε”, διότι έχουμε να κάνουμε με έναν ιδιαίτερα πεισματάρη άνθρωπο), να εγκαταστήσει στην ταράτσα του σχολείου του μια πράσινη υποδομή. Αυτό θα κατέβαζε τις θερμοκρασίες του κτιρίου το καλοκαίρι, θα βελτίωνε τη διατήρηση της θερμοκρασίας το χειμώνα και ταυτόχρονα θα έφερνε μερικά τετραγωνικά φυσικού περιβάλλοντος στην πόλη.

    4-1190

    Άποψη του “εργαστηρίου”.

    Έχουμε μάθει από μικροί, με άφθονη πλύση εγκεφάλου, πως η φύση είναι εκεί έξω, μακριά, στα βουνά και τα δάση, και εκεί είναι η θέση της. Στα όρια της πόλης, αίφνης πεθαίνει από ασφυξία. Αδυνατεί πλέον να υπάρξει, πνίγεται από το τσιμέντο και τα καυσαέρια, με εξαίρεση ίσως κάποια πάρκα και λοφάκια, αν έχουν απομείνει, κάπου ενταγμένα στον ιστό. Αυτή είναι η μοίρα του ανθρώπου: θέλοντας και μη, κάπου πρέπει να κατοικεί και να δρα, οπότε η φύση τον εξορίζει στην σκληρή κι απάνθρωπη μοίρα της πόλης που “πρέπει” να υποστεί καρτερικά. Είναι το τίμημα του πολιτισμού.

    Εξορία και μαυρίλα. Αναπόφευκτο κακό εκτός κι αν θέλεις να επιστρέψεις στον πρωτογονισμό του χωριού, να έχεις κότες και γουρούνια στο σαλόνι και να ζεις με ανταλλακτική οικονομία. Έτσι, γεννήθηκε η ρομαντική ιδέα της φυσιολατρίας, όπως όμως και η ιδέα πως η αποκοπή από οτιδήποτε “φυσικό” είναι αναγκαία προϋπόθεση της πολιτισμένης ζωής. Αυτή η αντίληψη εσωτερικεύθηκε σε τέτοιο βαθμό μέχρι που κατέστη αποστροφή και φόβος, πως οτιδήποτε φυσικό μπορεί να καταργήσει τα αγαθά του πολιτισμού.

    5-1190

    Κι άλλη άποψη του εργαστηρίου.

    Οι πράσινες στέγες εδώ και λίγα χρόνια όμως ανατρέπουν αυτή μας την πεποίθηση (ή μήπως προκατάληψη;) και την αναγκαιότητά της: η φύση μπορεί πλέον, αν το επιθυμούμε, να απλώνεται παντού. Μπορούμε να συμβιώνουμε μαζί της, μαζί με άγρια ζωή, ενώ απολαμβάνουμε τις ευεργετικές της ιδιότητες: καλύτερο μικροκλίμα, καλύτερη ποιότητα ζωής, με δυο λόγια όχι μόνο δεν ανατρέπεται ο πολιτισμός αλλά βελτιώνεται κιόλας. Αυτό είναι πλέον θεωρητικά εφικτό και, αν εφαρμοζόταν σε μεγάλη κλίμακα, θα άλλαζε τον κόσμο. Οι πόλεις πλέον μπορούν να γίνουν όχι μόνον πιο όμορφες αλλά και εξαιρετικά προϊόντα, όπως το θυμαρίσιο μέλι, θα μπορούσαν να παράγονται στις γειτονιές της.

    Διαβάστε ακόμα: Λαχανικά είναι φίλε, δεν είναι top models. 

    6-1190

    Οικοστέγες, η εταιρεία.

    Ας επιστρέψουμε όμως στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας, όταν ο Andrew αποφάσισε να μετατρέψει τη ταράτσα του σχολείου σε πράσινη. Ρώτησε μηχανικούς, αρχιτέκτονες, γεωπόνους μέχρι και πανεπιστημιακούς. Όχι μόνο δεν γινόταν, αλλά η έννοια ήταν άγνωστη. Τα προβλήματα ανυπέρβλητα. Δεν θα μπω σε τεχνικές λεπτομέρειες, αλλά ομόφωνα όλοι απεφάνθηκαν “όχι”. Σε χώρες όπως η Γερμανία και η Ελβετία, όμως, η τεχνογνωσία είχε ήδη αναπτυχθεί, υπήρχαν κίνητρα που είχαν ήδη συμβάλει στο να αναπτυχθεί μια αγορά για πράσινες στέγες.

    Επινόησε μια εντελώς καινούργια μέθοδο και αντίληψη, κάτι που είναι καινοτόμο ακόμα και για τα μέτρα της βόρειας Ευρώπης με τις βροχές της: έφυγε από την ιδέα της φύτευσης.

    Ο Andrew τότε απευθύνθηκε εκεί, σε διάφορες εταιρείες, ζητώντας πληροφορίες. Δεν τον βοήθησαν όμως και πολύ, περισσότερο τον αποθάρρυναν. Ναι μεν είναι εφικτό στη βόρεια Ευρώπη τον πληροφόρησαν, αλλά όχι σε θερμές χώρες με χαμηλή βροχόπτωση. Τόσο οι στέγες παρουσιάζουν προβλήματα όσο και τα φυτά. Δεν γίνεται, είναι άγνωστο το πεδίο, terra incognita για μας και η ελληνική αγορά είναι τόσο μικρή που δεν μας ενδιαφέρει να το ψάξουμε.

    7-1190

    Παρατηρώντας την εξέλιξη.

    Το “δεν γίνεται”, όμως, ήταν άγνωστη λέξη για τον Andrew. Ξεκίνησε μόνος, με μικρή ομάδα φίλων, τη συστηματική έρευνα. Άρχισε να μελετάει τα οικοσυστήματα που μας περιβάλλουν, ιδίως τους φρυγανότοπους, αλλά όχι μόνο. Ασχολήθηκε με το ποια είναι η φυσική διαδοχή των οικοσυστημάτων, ποιες οι φυτο-κοινωνίες, κάτω από ποιες συνθήκες αναπτύσσεται τι, πότε και πού. Από την Κρήτη μέχρι τη Ροδόπη.

    Επικεντρώθηκε όμως, επειδή τον ενδιέφερε η Αθήνα, στον Υμηττό και την Αίγινα. Οι πρώτες προσπάθειες να μεταφερθούν φυτά από τις πλαγιές στις στέγες απέτυχαν παταγωδώς. Δεν το έβαλε, όμως, κάτω. Άλλαξε μεθοδολογία. Επινόησε μια εντελώς καινούργια μέθοδο και αντίληψη, κάτι που είναι καινοτόμο ακόμα και για τα μέτρα της βόρειας Ευρώπης με τις βροχές της: έφυγε από την ιδέα της φύτευσης. Αντί να μεταφέρει ή να φυτεύει φυτά, μελέτησε τομές των οικοσυστημάτων στη Μεσόγειο και κατόρθωσε να αναδημιουργήσει τεχνητά τις κατάλληλες συνθήκες ανάπτυξής των φυτοκοινωνιών τους και το κατάλληλο υπόστρωμα με τα αναγκαία στοιχεία, κάτι πολύ διαφορετικό από το χώμα που αγοράζουμε για τις γλάστρες.

    Οι “Οικοστέγες” δεν είναι διόλου μια απλή φύτευση κάποιων φυτών στη ταράτσα: είναι αληθινά ένα οικοσύστημα που μπορούμε να έχουμε μέσα στην πόλη, ακριβής προσομοίωση του τι υπάρχει έξω από αυτή.

    Δημιούργησε ένα πρότυπο, το οποίο με παραλλαγές μπορούσε να προσαρμοστεί σε μια ποικιλία συνθηκών. Βέβαια, η έρευνα δεν έχει τελειώσει ούτε και μπορεί να τελειώσει. Συνεχίζεται, προσφέροντας όλο και καλύτερα αποτελέσματα. Το υπόστρωμα είναι τόσο αιώνιο όσο και οι βραχώδεις πλαγιές του βουνού με τα βρύα και τις λειχήνες. Το βάρος τον απασχόλησε και σταδιακά κατόρθωσε να το ελαττώσει, ώστε να μην πιέζει, αλλά ούτε να κινδυνεύει να φύγει με τα μελτέμια.

    Οι “Οικοστέγες” λοιπόν δεν είναι διόλου μια απλή φύτευση κάποιων φυτών στη ταράτσα: είναι αληθινά ένα οικοσύστημα που μπορούμε να έχουμε μέσα στην πόλη, ακριβής προσομοίωση του τι υπάρχει έξω από αυτή. Στην ουσία, θα μπορούσαμε να φανταστούμε πως ο Υμηττός επεκτείνεται μέσα στο λεκανοπέδιο των Αθηνών μέχρι που να συναντά την Πεντέλη και την Πάρνηθα.

    10-1190

    Σχίνα και λουλούδια έτοιμα για κάποια αστική ταράτσα.

    Από το πείραμα της ταράτσας του σχολείου λοιπόν, το όραμα έγινε επιχείρηση και κατατέθηκε η σχετική πατέντα. Αυτό έπρεπε να γίνει επειδή τέτοια έρευνα είναι μοναδική στο είδος της. Δημιουργήθηκε τεχνογνωσία που σήμερα εξάγεται σε άλλες μεσογειακές χώρες με παρόμοιο κλίμα, όπως το Ισραήλ. Καθοριστικές για τον Andrew ήταν οι πρώτες δουλειές του στο Δήμο Ελευσίνας και στη στέγη του υπουργείου Οικονομικών στο Σύνταγμα.

    Το υπουργείο έκανε, ως όφειλε, διαγωνισμό. Το αξιοπερίεργο ήταν πως ξαφνικά, από το πουθενά, εμφανίσθηκαν αρκετοί διαγωνιζόμενοι, οι οποίοι είτε θα εισήγαγαν τη πράσινη στέγη απ’ έξω είτε θα εφάρμοζαν τεχνικές της βόρειας Ευρώπης. Οι “Οικοστέγες” όμως κέρδισαν το διαγωνισμό και η οικοταράτσα, όπως θα έπρεπε να την πούμε, είναι εκεί, στο Σύνταγμα. Μέχρι και γεράκια την επισκέπτονται που κυνηγούν έντομα, διότι αυτά από ψηλά την αναγνωρίζουν ως φυσικό βιότοπο.

    Με τον Andrew γνωρίστηκα από κοντά όταν προσφέρθηκε να τοποθετήσει εθελοντικά μια πράσινη στέγη στο Δήμο Αθηναίων, η οποία τοποθετήθηκε στη Βαρβάκειο. Είναι ακόμη εκεί, ζωντανή, χωρίς να απαιτεί καμία φροντίδα από τις υπηρεσίες πρασίνου του Δήμου.

    Κάποια στιγμή, προς το τέλος της προηγούμενη δεκαετίας, από ευρωπαϊκά κονδύλια ήταν διαθέσιμα για τους Δήμους της χώρας αρκετά εκατομμύρια για πράσινες στέγες. Ο Andrew συζήτησε με πολλούς δημάρχους, τους βοήθησε να συμπληρώσουν τα αναγκαία χαρτιά και να φέρουν σε πέρας τις απαιτήσεις της γραφειοκρατίας. “Μπορείς να μαντέψεις πόσες στέγες προέκυψαν από αυτό το πρόγραμμα;” με ρώτησε. “Τρεις-τέσσερις” πήγα να πω, αλλά βιάστηκε να απαντήσει στη δική του ερώτηση: “Ούτε μία!”

    Δεν γίνονται αυτά στην Ελλάδα, ακόμη και αν υπάρχουν τα χρήματα…

    9-1190

    Φροντίδα με αγάπη.

    Με τον Andrew γνωρίστηκα από κοντά όταν προσφέρθηκε να τοποθετήσει εθελοντικά μια πράσινη στέγη στο Δήμο Αθηναίων, η οποία τοποθετήθηκε στη Βαρβάκειο, πάνω από το περίπτερο του Συν-Αθηνά, περίπτερο που διαθέτει ο Δήμος για δράσεις της Κοινωνίας των Πολιτών. Η στέγη είναι ακόμη εκεί, ζωντανή, χωρίς να απαιτεί καμία φροντίδα από τις υπηρεσίες πρασίνου του Δήμου. Παρ’ όλα αυτά, δεν οξύνθηκε το ενδιαφέρον των υπηρεσιών μας, που λιποψυχούν όλες μπροστά σε κάθε αλλαγή και καινοτομία.

    Μιλήσαμε πολύ περισσότερο όταν αποφάσισα, μην έχοντας στέγη, να προσαρμόσω την τεχνική στο μπαλκόνι μου και τοποθέτησα τέσσερα τετραγωνικά οικοσύστημα που καμαρώνω κάθε μέρα. Δυστυχώς δεν ενδιαφέρθηκε ούτε το ίδρυμα Νιάρχος, το οποίο ναι μεν έκανε πράσινες στέγες στο Κέντρο Πολιτισμού και τη Λυρική Σκηνή στο Φάληρο, αλλά με τεχνολογία βορειοευρωπαϊκή, η οποία στο δικό μας κλίμα θα κοστίσει πολύ περισσότερο τόσο σε εργατοώρες όσο και σε νερό και ενέργεια.

    oikosteges

    Ο βιότοπος στο Υπουργείο Οικονομικών. – Έχετε δει αυτήν την άποψη της Βουλής; Κι όμως υπάρχει – Απέναντι από τη Βαρβάκειο – Η πρώτη στέγη στο σχολείο

    Φανταστείτε λοιπόν μια νέα Αθήνα, όπου όλοι μας έχουμε τοποθετήσει μερικά τετραγωνικά οικοστέγη. Η φύση θα έχει μπει πλέον για τα καλά στην πόλη. Το κλίμα της πόλης θα έχει αλλάξει. Λιγότερη ενέργεια για ψύξη το καλοκαίρι, λιγότερα έξοδα για θέρμανση το χειμώνα. Τώρα τελευταία μάλιστα, ο Andrew πειραματίζεται με την προσαρμογή υγροτοπικών οικοσυστημάτων στην πόλη. Είναι λοιπόν απολύτως εφικτό το φυσικό περιβάλλον να μην πνίγεται από την πόλη και η πόλη να μην πνίγει πλέον εμάς. Είναι εφικτό η φύση να συμβιώνει με τον πολιτισμό,να μην αποτελεί αντίφαση. Το μόνο ερώτημα που παραμένει είναι: Θέλουμε; Ελάχιστα οικονομικά κίνητρα (όπως έχει γίνει στην Ελβετία και την Αυστρία) θα αρκούσαν να αλλάξουν τα πάντα, αλλά αν δεν αλλάξουν οι προκαταλήψεις μας και οι φοβίες τίποτε δεν θα αλλάξει.

    Η Αθήνα του μέλλοντος θα παράγει την ενέργειά της με φωτοβολταϊκά στις ταράτσες. Λίγο να βοηθήσει η νομοθεσία -και πρέπει να συμβεί- είναι αναγκαίο. Τα φ/β λειτουργούν καλύτερα όταν η θερμοκρασία δεν είναι υπερβολική, συνεπώς όταν μετριάζεται από τις πράσινες στέγες αυξάνεται η απόδοσή τους, αλλά δροσιζόμαστε κι εμείς εξοικονομώντας ενέργεια. Αυτές οι δύο συμπληρωματικές χρήσεις στις ταράτσες μας μπορούν να μεταμορφώσουν και την οικονομία μας που παραπαίει, προσφέροντας και θέσεις εργασίας. Θέλουμε; Γίνεται και στην Ελλάδα. Ιδίως στην Ελλάδα.

    16-1190

    Τυπικές φυτοκοινωνίες της Μεσογείου σε νησί του Αιγαίου, οι οποίες μπορούν να αναπτυχθούν και μέσα στην πόλη.

    Info: www.oikosteges.gr

     

    Διαβάστε ακόμα: Tι σημαίνει «επάγγελμα αγρότης» σήμερα;

     

     

     

    x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook

    Button to top