Αδριανός Γολέμης: Ένας Έλληνας στην Ανταρκτική για τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος

Παρέα με την αποικία των πιγκουίνων.

Γεννήθηκε στη Λάρισα το 1987, σπούδασε Ιατρική στο Α.Π.Θ και πήρε master από το International Space University του Στρασβούργου, εκπονώντας εργασία για τη διαδικασία επιλογής των αστροναυτών. Γιατί ο Αδριανός Γολέμης θα ήθελε να γίνει κι ο ίδιος αστροναύτης. Μετά την εννιάμηνη παραμονή του στην Ανταρκτική δοκιμάζει σήμερα την αντοχή του στο Υγειονομικό Κέντρο Αυλώνα, κάνοντας το στρατιωτικό του.

Τα μέλη της αποστολής στη Βάση Concordia καταχείμωνο.

-Πώς ένας Έλληνας γιατρός βρέθηκε στην Ανταρκτική;

Η Ανταρκτική πάντα με ενέπνεε και οι ευκαιρίες να βρεθείς εκεί είναι λιγοστές. Θυμάμαι πως όταν ήμουν στο Δημοτικό οι γονείς μου μού είχαν πάρει μια εγκυκλοπαίδεια που ανέφερε ότι στην ήπειρο αυτή ζουν μονάχα κάποιοι απομονωμένοι ερευνητές υπό αντίξοες συνθήκες και η εικόνα αυτή μου είχε κάνει μεγάλη εντύπωση. Έτσι, όταν έμαθα πολλά χρόνια αργότερα πως ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος (ESA) διεξάγει ιατρική έρευνα στην ιταλογαλλική βάση Concordia, σκέφτηκα πως η θέση του ιατρού-ερευνητή στην Ανταρκτική με ενδιαφέρει πολύ!

Ήταν σίγουρα μια δύσκολη απόφαση, ειδικά από τη στιγμή που πέρασα τη διαδικασία επιλογής και το δίλημμα για το αν θα γίνω μέρος της αποστολής από θεωρητικό έγινε πραγματικό. Όμως, χαίρομαι πολύ που πήρα την απόφαση να πάω. Έζησα ιδιαίτερες στιγμές και πιστεύω πως θα το μετάνιωνα αν δεν είχα βρεθεί εκεί.

Η απίστευτη μαγεία της Aurora Australis. Photo Credit: Paride Legovini

-Πόσο κράτησε η περιπέτειά σoυ;

Πάτησα στην Ανταρκτική για πρώτη φορά στις 8 Νοεμβρίου του 2013, μετά από πολύωρο αεροπορικό ταξίδι μέσω Αυστραλίας. Και επέστρεψα στην Αυστραλία (και από εκεί στην Ευρώπη) 14 μήνες αργότερα, στις 8 Ιανουαρίου του 2015 και πάλι μετά από ένα ταξίδι με μεγάλες και αναπάντεχες καθυστερήσεις, πάνω σε παγοθραυστικό.

-Τι σημαίνει πλήρης απομόνωση;

Από τους 14 μήνες της παραμονής μου εκεί, οι 9 ήταν σε πλήρη απομόνωση. Με αυτό εννοούμε πως τα μέλη της αποστολής επιβιώσανε στην ενδοχώρα της Ανταρκτικής χωρίς να μπορεί να μας φτάσει κάποιος με αεροπλάνο ή να φύγουμε εμείς καθ’ όλη τη διάρκεια της εννιάμηνης απομόνωσης. Ο λόγος είναι πως οι θερμοκρασίες στο εξωτερικό του Σταθμού είναι τόσο χαμηλές ώστε κανένα αεροπλάνο δεν μπορεί να πετάξει προς εμάς το χειμώνα. Ακόμα και σε περίπτωση εκτάκτου ανάγκης είμαστε ολομόναχοι. Από την άλλη, έχει ενδιαφέρον πως στο υψίπεδο της Κίρκης, την τοποθεσία όπου βρίσκεται η βάση Concordia, ζουν μονάχα άνθρωποι. Κανένα ζώο, πουλί ή φυτό δεν μπορεί να ζήσει στους -80ο C χωρίς θέρμανση. Ο άνθρωπος έχει καταφέρει να επιβιώσει εκεί που ακόμα και η φύση φαίνεται να δυσκολεύεται.

-Πόσα άτομα φιλοξενούσε ο σταθμός κατά τη διάρκεια του πολικού χειμώνα; Πόσο διαρκούσε η νύχτα;

Ο Σταθμός Concordia μπορεί να φιλοξενήσει έως και 70 άτομα κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, όταν δηλαδή δεν ζούμε απομονωμένοι και τα αεροπλάνα μεταφέρουν τεχνικούς και επιστήμονες προς τη βάση μας. Τους 9 μήνες του χειμώνα, όμως, μένουμε μόνο 13 άνθρωποι στη Βάση και πρέπει να διεξάγουμε όλες τις εργασίες μόνοι μας. Επίσης, το χειμώνα σε αυτά τα γεωγραφικά πλάτη, ο ήλιος δεν ανατέλλει καθόλου, ζήσαμε λοιπόν την πολική νύχτα για 3μιση μήνες! Αντίστοιχα, το καλοκαίρι ο ήλιος δεν δύει καθόλου για κάποιους μήνες και βλέπουμε το λεγόμενο «ήλιο του μεσονυκτίου».

Σταθμός Concordia: Εγκατάσταση C.

-Αισθανθήκατε κάποια στιγμή να σας επηρεάζει η απομόνωση; Είχατε τη δυνατότητα διαφυγής;

Η ζωή στην απομόνωση σίγουρα σε επηρεάζει ψυχολογικά για διάφορους λόγους. Πρώτα απ’ όλα, βρίσκεσαι σε ένα μέρος χωρίς πανίδα και χλωρίδα, χωρίς γεωγραφικό ενδιαφέρον, σε ένα απέραντο λευκό. Δεν μπορείς να πας πιο μακριά από 1 χιλιόμετρο όταν βγαίνεις έξω, ώστε να αλλάξεις παραστάσεις. Φυσικά, δεν μπορείς να δεις τους δικούς σου ανθρώπους για ένα ολόκληρο χρόνο. Επίσης, ζεις καθημερινά με το ίδιο μικρό πλήρωμα και αυτή η αναγκαστική και συνεχής συμβίωση κατά περιόδους γίνεται κουραστική.

Προσγειωμένοι σ’ έναν ωκεανό παγωμένο.

Διαβάστε ακόμα: Μάθιου Μπογδάνος – Ο Έλληνας που έσωσε τους θησαυρούς του Ιράκ.

Ο καθένας μπορεί να παρατηρήσει κάποιες αλλαγές στη διάθεσή του ή και στο χαρακτήρα του ζώντας στην Ανταρκτική. Άλλες είναι θετικές και άλλες όχι. Αυτές πρέπει να προσπαθούμε να τις περιορίζουμε και να σκεφτόμαστε θετικά. Δυνατότητα διαφυγής το χειμώνα δεν υπάρχει ακόμα και σε περίπτωση φωτιάς ή ιατρικού επείγοντος. Γι’ αυτό παίρνουμε πολλές προφυλάξεις και είμαστε εκπαιδευμένοι για την περίπτωση που πρέπει να αντιμετωπίσουμε τέτοιες δυσκολίες. Παρ’ όλα αυτά, ο κίνδυνος παραμένει μεγάλος.

-Μεγάλο ρόλο πρέπει να παίζει και η κοινωνικοποίηση της ομάδας. Το team στο οποίο συμμετείχατε πως τα πήγε;

Είχαμε την τύχη να περάσουμε ειδική εκπαίδευση, από τα ίδια άτομα που εκπαιδεύουν τους Ευρωπαίους Αστροναύτες, ώστε να μπορούν να ζήσουν σε απομόνωση. Προσπαθήσαμε λοιπόν να είμαστε ανοιχτοί και να βοηθούμε ο ένας τον άλλον στην Ανταρκτική. Καθιερώσαμε και διάφορες εβδομαδιαίες δραστηριότητες για team building – θεματικές βραδιές, πρωτάθλημα πινγκ-πονγκ, ομαδικά παιχνίδια. Υπάρχουν άτομα πιο ευαίσθητα στην επιρροή της απομόνωσης στην ψυχολογία τους και, δυστυχώς, όταν ένα μέλος του πληρώματος υποφέρει, αυτό μεταδίδεται σε όλους. Παρά τις δυσκολίες, τις διαφορές και τις εκάστοτε διενέξεις, όμως, θα έλεγα πως για όλους μας σχεδόν στο τέλος της αποστολής η εξίσωση είναι θετική.

Η Βάση, όπως τη βλέπει ο Αδριανός Γκολέμης από τον ύψους 45 μ. “Αμερικανικό Πύργο”.

-Πώς είναι μια τυπική μέρα στο Σταθμό Concordia;

Η καθημερινότητα εξαρτάται εν πολλοίς από τις αρμοδιότητες του κάθε μέλους της αποστολής, οι οποίες διαφέρουν. Για μένα, η μέρα συνήθως ξεκινούσε με ξύπνημα και τρέξιμο στο διάδρομο του γυμναστηρίου, έπειτα μπάνιο και πρωινό γεύμα. Στη συνέχεια, πήγαινα στο εργαστήριο των ιατρικών ερευνών, όπου και εργαζόμουν και ασχολιόμουν με μια σειρά από διαφορετικά πειράματα. Κάποιες φορές έπρεπε να αναλύσω την ποιότητα του νερού που πίναμε, άλλες να πάρω δείγματα αίματος από τους συναδέλφους μου ή και από τον εαυτό μου και άλλες να εκτελέσω κάποιο πείραμα στα άλλα μέλη του πληρώματος. Το πείραμα αυτό θα μπορούσε να είναι από ένα απλό ερωτηματολόγιο έως μελέτη ύπνου με ηλεκτροεγκεφαλογράφημα. Σε γενικές γραμμές, η μέρα μου καθοριζόταν από το ποιο πείραμα έπρεπε να διεξαχθεί τη συγκεκριμένη ημερομηνία.

Φυσικά, κάναμε διαλείμματα από τη δουλειά. Τρώγαμε όλοι μαζί μεσημεριανό στις 12:15 και συνήθως ακολουθούσε καφές στην τραπεζαρία, ενώ συζητούσαμε διάφορα θέματα εντός και εκτός Βάσης. Επιστρέφαμε στη δουλειά και ξανατρώγαμε όλοι μαζί βραδινό στις 19:30. Ενδιάμεσα συνήθως κάναμε ένα μικρό διάλειμμα, για να πάμε στο γυμναστήριο. Μετά το βραδινό, το πρόγραμμα ήταν ελεύθερο. Άλλοτε ο καθένας περνούσε τον ελεύθερο χρόνο μόνος του, διαβάζοντας ένα βιβλίο ή τηλεφωνώντας στους δικούς του, και άλλοτε βλέπαμε μια ταινία μαζί ή και διοργανώναμε κάποιο πάρτι με χορό.

Η Βάση Concordia by night.

Είναι σημαντικό να αναφέρουμε πως πολλές εργασίες στη Βάση τις μοιραζόμασταν. Έτσι, μία φορά τη βδομάδα ήταν η σειρά μου να καθαρίσω το μπάνιο, να σκουπίσω τους διαδρόμους ή να πλύνω τα πιάτα μετά το φαγητό. Αντίθετα με τους περισσότερους Γάλλους και Ιταλούς, είχα τη συνήθεια να κοιμάμαι πιο αργά το βράδυ, είτε επειδή ήθελα να ολοκληρώσω κάποια εργασία είτε επειδή κυρίως το χειμώνα είχα μια μοναδική ευκαιρία να φωτογραφίσω τον καθαρότερο νυχτερινό ουρανό παγκοσμίως!

-Ποια ήταν τα δικά σας καθήκοντα και ποια είναι τα πειράματα που διεξάγονταν το διάστημα που ήσασταν εκεί από τους επιστήμονες του σταθμού;

Οι συνθήκες διαβίωσης στο Concordia είναι πολύ ιδιαίτερες και μοιάζουν με τις συνθήκες διαβίωσης των Αστροναυτών στο Διάστημα. Αυτός είναι και ο λόγος που ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος, η European Space Agency (ESA), διεξάγει πειράματα ιατρικής φύσης στο Σταθμό. Αυτή ήταν και η δική μου αρμοδιότητα, η διεκπεραίωση των ιατρικών τεστ και μια πρώτη ανάλυση των δεδομένων. Για να αναφέρουμε μερικά παραδείγματα των ακραίων συνθηκών διαβίωσης πέραν της απομόνωσης, ζούμε σε μικρό χώρο και με τα ίδια άτομα καθημερινά, βρισκόμαστε σε μεγάλο υψόμετρο (3.200 μ.), το οποίο δυσχεραίνει τη φυσική δραστηριότητα. Υπάρχουν και προβλήματα με τον ύπνο, ενώ και η ψυχολογία μας γνωρίζει διακυμάνσεις διαφορετικές από ό,τι στη ζωή μέσα στην κοινωνία.

Διαβάστε ακόμα: Η ελληνική ρητορική εταιρεία «Debating.gr» – Μάθε παιδί μου διάλογο!

Όλοι αυτοί είναι παράγοντες που αξίζει να μελετηθούν ιατρικά, όχι μόνο για να βοηθήσουμε τους Αστροναύτες της ESA που ζουν σε τροχιά γύρω από τη Γη, αλλά και για να βρεθούν θεραπείες για παθήσεις που απασχολούν το γενικότερο πληθυσμό. Παραδείγματος χάριν, εκτελέσαμε ένα πείραμα για να μάθουμε αν η εξωγενής χορήγηση βιταμίνης D σε συγκεκριμένη δοσολογία αναστρέφει τις συνέπειες της έλλειψης ηλιακού φωτός στον οργανισμό μας κατά τη διάρκεια της 3μηνης πολικής νύχτας. Αν τα αποτελέσματα του πειράματος αυτού είναι ενθαρρυντικά, θα μπορέσουμε να βοηθήσουμε ανθρώπους με το ίδιο πρόβλημα στην Ευρώπη, λ.χ. στη Σκανδιναβία. Παρομοίως για την ψυχολογία, τη διατροφή και την ποιότητα ύπνου – λύνοντας τα προβλήματα αυτά που εμφανίζονται με μεγάλη ένταση στην Ανταρκτική μπορούμε να βρούμε θεραπείες και να τις εφαρμόσουμε και αλλού.

H μαγεία της ανατολής του ήλιου σε κάνει να ξεχνάς τη μονοτονία του απόλυτου λευκού.

-Μιλήστε μας λίγο για το τοπίο και τις ακραίες καιρικές συνθήκες που βιώσατε. Τι σας άρεσε περισσότερο απ’ όλα; Τι σας δυσκόλεψε περισσότερο;

Οι θερμοκρασίες στην Concordia κυμαίνονται από -20ο C το καλοκαίρι μέχρι και -80ο C το χειμώνα, και αυτή είναι μια σημαντική πρόκληση και για τους ανθρώπους, οι οποίοι πρέπει να χρησιμοποιούν ειδική στολή για να βγουν απ’ το Σταθμό και να συντηρήσουν τις εγκαταστάσεις. Παραδόξως, χιονίζει ελάχιστα κατά την πάροδο του έτους, καθώς βρισκόμαστε σε υψίπεδο. Το τοπίο γύρω από το δικό μας Σταθμό είναι αρκετά μονότονο, ένα απέραντο λευκό ως εκεί που φτάνει το μάτι.

Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει μια μοναδική ομορφιά – στο ηλιοβασίλεμα, στο νυχτερινό ουρανό, τα αστέρια και το Γαλαξία που διαγράφονται πεντακάθαρα πάνω από τη Βάση μας. Εντύπωση μου έκανε όταν κατά την επιστροφή μου στην Ευρώπη πέρασα από τα παράλια της Ανταρκτικής και εκεί είδα πιγκουΐνους, φώκιες, πουλιά, παγόβουνα. Η πιο ιδιαίτερη στιγμή για μένα, όμως, είναι μάλλον η πρώτη θέαση του Νοτίου Σέλαος. Δεν θα ξεχάσω ποτέ εκείνη τη νύχτα που πρωτοείδα τις πράσινες και κόκκινες κουρτίνες της Ωρόρας να χορεύουν στον ουρανό.

Περίπατος στον πάγο.

-Το περιβάλλον της Ανταρκτικής μοιάζει όντως με άλλου πλανήτη;

Εν πολλοίς, ναι. Η Βάση Concordia αποτελεί ένα ανάλογο διαστημικών αποστολών. Θα μπορούσαμε να πούμε πως οι μελλοντικοί Αστροναύτες που θα ζήσουν σε μια βάση στον πλανήτη Άρη θα έχουν να αντιμετωπίσουν πολύ παρόμοιες συνθήκες. Παρ’ όλα αυτά, κανένα ανάλογο δεν εξομοιώνει πλήρως όλες τις δυσκολίες. Για παράδειγμα, στην Ανταρκτική μπορεί να φοράμε ειδικές στολές για να βγούμε έξω στο κρύο όπως κάνουν οι Αστροναύτες, μπορούμε όμως να αναπνεύσουμε κανονικά, χωρίς να χρειαζόμαστε πρόσθετο οξυγόνο.

Διαβάστε ακόμα: Γιάννης Γιαννακόπουλος – Στην Ουγκάντα με τους Γιατρούς του Κόσμου.

-Με τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα νύχτας, με τον ύπνο πώς τα πήγατε;

Ο ύπνος αποτελεί ένα μεγάλο πρόβλημα για αρκετούς στην Concordia και γι’ αυτό αποφάσισα κατά τη διαμονή μου εκεί να ξεκινήσω μια δική μου εργασία για το πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε πιο αποτελεσματικά την αϋπνία. Εξαιτίας του μεγάλου υψομέτρου, η ατμοσφαιρική πίεση είναι διαφορετική και το μειωμένο οξυγόνο επηρεάζει τον ύπνο και προκαλεί αφυπνίσεις. Σε αυτό έρχεται να προστεθεί και η παντελής έλλειψη ηλιακού φωτός το χειμώνα, κάτι που αποσυγχρονίζει τον οργανισμό μας.

Αεροπλάνο μπορεί να έρθει να προσγειωθεί μόνο 3 μήνες το χρόνο.

Προσωπικά θυμάμαι πως πέρασα δύο βδομάδες κατά τις οποίες κοιμόμουν μόνο 2 με 3 ώρες κάθε βράδυ, αλλά και το υπόλοιπο χρονικό διάστημα η ποιότητα του ύπνου ήταν κακή. Υπήρχαν μέλη της αποστολής με μικρότερο και άλλα με μεγαλύτερο πρόβλημα στον ύπνο. Αυτό είναι σημαντικό, επειδή επηρεάζει άμεσα και την ψυχολογία του πληρώματος: Όταν οι μισοί δεν μπορούν να ξεκουραστούν επαρκώς και η διάθεσή τους θα πέσει και οι εργασίες δεν θα γίνουν το ίδιο γρήγορα ή καλά.

-Το φαγητό πώς ήταν; Αποτελούσε και αυτό κομμάτι των πειραμάτων;

Η ιδιαιτερότητα εδώ είναι πως επειδή μένουμε αποκλεισμένοι για εννέα μήνες, το μεγαλύτερο διάστημα δεν έχουμε φρέσκα προϊόντα, παρά μόνο κατεψυγμένα ή ξηρά τροφή. Στην Ανταρκτική επίσης απαγορεύεται η καλλιέργεια φρούτων και λαχανικών από διεθνή συνθήκη. Ευτυχώς, είχαμε έναν πολύ καλό μάγειρα, ο οποίος κατάφερνε να προσδίδει γεύση σε όλα τα γεύματα και αυτό βοηθούσε πολύ στο να μας φτιάχνει το κέφι. Όπως σωστά αναφέρατε, μελετούσαμε τη διατροφή σε σχέση με την ψυχολογία, αλλά και το μεταβολισμό μας: σε μεγάλο υψόμετρο κάθε άνθρωπος χρειάζεται περισσότερες θερμίδες για να επιτελέσει το ίδιο έργο και αυτό ήταν κάτι με μεγάλο ενδιαφέρον από ιατρική άποψη.

Η μοναδική ομορφιά του ηλιοβασιλέματος.

-Ποιο είναι το μήνυμα που στέλνετε στους Έλληνες ερευνητές και γιατρούς μετά την εμπειρία σας;

Να έχουμε όλοι ανοιχτά τα μάτια μας για τις ευκαιρίες που παρουσιάζονται. Όταν αυτό συμβεί, να τολμούμε να κάνουμε το βήμα παραπάνω – κι ας μας φαίνεται δύσκολο. Το βήμα αυτό βέβαια θα είναι κάτι διαφορετικό για τον καθένα. Αλλά ειδικά σε σχέση με το χώρο της Διαστημικής, είναι σημαντικό να υπογραμμίσουμε πως η Ελλάδα είναι μέλος του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος από το 2005 και, επομένως, οι Έλληνες ερευνητές μπορούν και να προτείνουν πειράματα στην ESA και να διεκδικήσουν θέσεις εργασίας στα κλιμάκιά της. Επίσης, θα έλεγα πως όταν κάποιος έχει την τύχη να ζήσει μια ιδιαίτερη εμπειρία, όπως εγώ πέρυσι, είναι καλό να τη μοιράζεται, ώστε να συμβάλουμε όλοι ενεργά στη διάδοση των ευκαιριών που παρουσιάζονται.

Σε αυτό το κομμάτι παίζει μεγάλο ρόλο και ο εθελοντισμός στην Ελλάδα. Λόγου χάριν, εγώ ασχολήθηκα πρώτη φορά με την ESA μέσω του ερασιτεχνικού Ομίλου Φίλων Αστρονομίας στη Θεσσαλονίκη. Το να μοιραζόμαστε ιδιαίτερες εμπειρίες βοηθάει και στο να γνωστοποιούμε στην κοινωνία τη σημασία της επένδυσης σε ερευνητικές δραστηριότητες που βελτιώνουν το μέλλον όλων μας.

Και στη δική μου περίπτωση εμπνεύστηκα από άλλους Έλληνες επιστήμονες, για να κάνω αυτό το βήμα και να βρεθώ να μελετώ τον ανθρώπινο οργανισμό στην Ανταρκτική, από ανθρώπους όπως ο Δημήτρης Νανόπουλος ή ο Ευάγγελος Καϊμακάμης. Αποφάσισα να γράψω κι εγώ τις δικές μου εμπειρίες σε ένα ιστολόγιο πέρυσι και αν κάποιος ενδιαφέρεται περαιτέρω μπορεί να διαβάσει κάτι σαν ανασκόπηση της αποστολής μας εδώ: astrovenator.blogspot.gr

Αδριανός Γκολέμης: Από τον κάμπο της Λάρισας στα υψίπεδα της Ανταρκτικής. Α. ρε πατρίδα!

– Θα επιστρέφατε στο Σταθμό για ακόμα ένα χρόνο;

Όπως λέω συνήθως, η σύντομη απάντηση είναι «ναι». Μου άρεσε πολύ η εμπειρία και νομίζω πως ανταπεξήλθα χωρίς προβλήματα. Όμως, στην πραγματικότητα, κάποιος πρέπει να ζυγίσει πολλούς παράγοντες για να περάσει ένα (ακόμα) έτος σε απομόνωση. Δεν έχει να κάνει τόσο με τις δυσκολίες που θα περάσεις εσύ ο ίδιος εκεί όσο με το ότι θα λείπεις από τις ζωές των αγαπημένων σου προσώπων για μεγάλο χρονικό διάστημα. Επομένως, μια και μόλις γύρισα, θα έλεγα ότι σίγουρα με ενδιαφέρει πολύ να ξαναβρεθώ στην Ανταρκτική, αλλά πιθανότατα όχι στο άμεσο μέλλον, για κοινωνικούς κυρίως λόγους. Πάντως, ελπίζω και πιστεύω πως σε δεύτερο χρόνο θα ξαναπατήσω το πόδι μου στους πάγους!

Διαβάστε ακόμα: Ο Θοδωρής Αναγνωστόπουλος, με το Athens Science Festival, θέλει να κάνει το επάγγελμα των ερευνητών και των επιστημόνων “σέξι”!

Ένα παιδί μετράει τ’ άστρα.

TAGS :
ανταρκτική γιατρός Γκολέμης εμπειρια ταξίδι

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook