Θωμάς Δοξιάδης: «Ο Εθνικός Κήπος χρειάζεται ένα πολύ δυνατό φιλί ζωής»

«Μαζί με τον Γάλλο αρχιτέκτονα Louis Benech αναλάβαμε τη φυτοτεχνική μελέτη –οι μη φυτοτεχνικές παρεμβάσεις είναι ελάχιστες και είναι κυρίως συντηρήσεις. Ο Benech –με τον οποίο έχουμε μακροχρόνια συνεργασία– είναι ένας από τους κορυφαίους αρχιτέκτονες τοπίου διεθνώς. Έχει κάνει την ανάπλαση του κήπου των Tuileries στο Παρίσι που βρίσκεται μπροστά στο Λούβρο και του έχει ανατεθεί η δημιουργία ενός καινούριου κήπου στο πάρκο των Βερσαλλιών».

Στον Εθνικό Κήπο μεγάλωσα –από το ’70 μέχρι το ’75 έπαιζα καθημερινά εκεί. Το πιο καταπληκτικό πράγμα για μας τότε ήταν το νερό, το οποίο τρέχει σε ανοιχτά κανάλια: μαζεύαμε ξυλαράκια, φτιάχναμε καραβάκια και τρέχαμε για να παρακολουθήσουμε την πορεία τους. Για ένα παιδί, τα δέντρα είναι μεν εντυπωσιακά αλλά είναι μεγάλα για την κλίμακά του, ενώ το νερό είναι πιο διασκεδαστικό.

Πιθανότατα είναι ο μοναδικός κήπος στην Ευρώπη που αρδεύεται με το σύστημα των ανοιχτών καναλιών –σύστημα που αναπτύχθηκε στη Μεσοποταμία προ 5.000 ετών. Το Πεισιστράτειο υδραγωγείο που λειτουργεί εδώ και 2500 χρόνια, επέτρεψε τη δημιουργία του Κήπου. Το νερό του υδραγωγείου εισέρχεται στο ανώτερο τμήμα του Κήπου και μέσα από ένα σύστημα δεξαμενών και καναλιών αρδεύει όλον τον χώρο.

Η πρόταση να ασχοληθώ με το πρόγραμμα «Ανακαλύπτοντας τον Εθνικό Κήπο» έγινε από τον οργανισμό NEON και τον κύριο Δημήτρη Δασκαλόπουλο, με τον οποίο συνεργάζομαι για πρώτη φορά.

Μαζί με τον Γάλλο αρχιτέκτονα Louis Benech αναλάβαμε τη φυτοτεχνική μελέτη –οι μη φυτοτεχνικές παρεμβάσεις είναι ελάχιστες και είναι κυρίως συντηρήσεις. Ο Benech είναι ένας από τους κορυφαίους αρχιτέκτονες τοπίου διεθνώς. Έχει κάνει την ανάπλαση του κήπου των Tuileries στο Παρίσι που βρίσκεται μπροστά στο Λούβρο και του έχει ανατεθεί η δημιουργία ενός καινούριου κήπου στο πάρκο των Βερσαλλιών. Με τον Benech έχουμε μακροχρόνια συνεργασία. Πρόσφατα κάναμε τη μελέτη για την ανάπλαση των Κήπων του Αχίλλειου Ανακτόρου στην Κέρκυρα, η οποία έχει ήδη εγκριθεί από το Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων. Ο ίδιος έχει αναλάβει πολλές μελέτες για ιδιωτικούς κήπους στη χώρα μας. Άρα, ξέρει την Ελλάδα, ξέρει τους ιστορικούς κήπους και έχει τα εχέγγυα για να αναλάβει έναν ευαίσθητο κήπο σαν τον Εθνικό.

«Αυτή τη στιγμή έχουμε ολοκληρώσει την προμελέτη, έχουμε λάβει έγκριση από το Δημοτικό Συμβούλιο και προχωράμε στη μελέτη εφαρμογής. Ωστόσο, για κάθε παρέμβαση χρειάζονται περαιτέρω εγκρίσεις από διαφορετικούς φορείς…»

Η προσέγγιση του Benech είναι ότι κοιτάζει τα χαρακτηριστικά ενός τόπου και προτείνει μικρές πινελιές που τον βελτιώνουν. Δεν «μπαίνει» σ’ ένα χώρο με μεγάλες ιδέες και μεγάλες κινήσεις. Στον Εθνικό Κήπο, όμως, ήταν λιγότερο συντηρητικός απ’ ό, τι περίμενα. Εγώ ήμουν κοντά στις απόψεις που ακούγονται και από άλλους συναδέλφους στην Ελλάδα, τύπου «μην αγγίζετε» – ο φόβος του αγνώστου… Όταν είσαι άπειρος γιατρός και έχεις έναν ηλικιωμένο στην εντατική, λες «μην αγγίξω, γιατί μπορεί να μου πάθει τίποτα». Έρχεται όμως ο έμπειρος γιατρός και λέει «παιδιά, για να επιβιώσει πρέπει να κάνουμε αυτό κι αυτό».

Ο Εθνικός Κήπος είναι 160 ετών: κάτι μεταξύ ενός ιστορικού κήπου και ενός οικοσυστήματος που τα τελευταία χρόνια λειτουργεί μόνο του: υπάρχουν δέντρα που βρίσκονται κοντά στο τέλος της ζωής τους. Υπάρχουν άλλα που γίνονται εισβολείς, βρίσκουν διέξοδο και πολλαπλασιάζονται μόνα τους. Λαμβάνει μεν φροντίδα, αλλά για να λάμψει χρειάζεται ακόμη περισσότερη –άλλωστε ζούμε σε δύσκολες εποχές και ο δήμος έχει περιορισμένα μέσα για να διαχειριστεί το πράσινο του αστικού χώρου.

Όταν είχε σχεδιαστεί και κατασκευαστεί επί Αμαλίας, ο μισός είχε χαμηλά δέντρα, όπως νεραντζιές και πορτοκαλιές, για να είναι ανοιχτός. Σήμερα είναι όλος περίκλειστος με δέντρα που έχουν μεγαλώσει. Βασικά χαρακτηριστικά, όπως οπτικές φυγές-άξονες στους οποίους ταξιδεύει το μάτι, έχουν κλείσει μέσα στα χρόνια.

Μέσα σε αυτή τη ρομαντική βόλτα υπήρχαν και κάποια σημεία ενδιαφέροντος: σημεία όπου μπορούσες να σταθείς, να αναπολήσεις, να σκεφτείς, να διαβάσεις, να δεις τη θέα. Προχωρούσες μέσα στα δέντρα και έβλεπες το παλάτι, παραπέρα μια λίμνη, ένα σιντριβάνι. Σήμερα, τα σημεία αυτά έχουν χάσει την θελκτικότητα και τη χρηστικότητά τους. Για παράδειγμα, στην περιοχή της κεντρικής λίμνης έχουν σπάσει κάποια πέτρινα στοιχεία επειδή μπαίνουν οι ρίζες των δέντρων μέσα –μικρές λεπτομέρειες οι οποίες δημιουργούν μια συνολική υποβάθμιση.

Επίσης ο Κήπος πέρασε διάφορες φάσεις: από κλειστός κήπος παλατιού όπου έμπαινε κανείς κατόπιν πρόσκλησης, έγινε αμιγώς δημόσιος τη δεκαετία του ’20, μετά την κατάργηση της βασιλευόμενης δημοκρατίας. Εκείνη την εποχή άνοιξε η είσοδος επί της Λεωφόρου Αμαλίας –παλιότερα, υπήρχαν μεν μικρές πύλες αλλά η βασική είσοδος ήταν από το παλάτι.

«H είσοδος από τη Λεωφόρο Αμαλίας θα έπρεπε να λειτουργεί ως χώρος υποδοχής και όχι ως πέρασμα. Άρα, βάζουμε παγκάκια και φυτεύουμε δύο δέντρα ώστε ο κόσμος να μπορεί να κάθεται και να μη βλέπει τις πολυκατοικίες».

Στην Ελλάδα δεν έχουμε διαχειριστεί και δεν έχουμε αναπλάσει ιστορικούς κήπους, ώστε να έχουμε την τεχνογνωσία που χρειάζεται. Ο Κήπος κατασκευάστηκε σε μια εποχή όπου ο βασιλιάς μπορούσε να έχει 200 κηπουρούς… Σήμερα, πρέπει να διαχειριστούμε τον ίδιο χώρο με λιγότερα χέρια. Πρώτοι αντιμετώπισαν το πρόβλημα αυτό οι Γάλλοι και οι Άγγλοι, επειδή είχαν πολλά παλάτια και ήταν οι πρώτες κοινωνίες στις οποίες ακρίβυναν τα εργατικά. Τι έκαναν; Αφιέρωσαν περισσότερες ώρες σε βασικά θέματα, π.χ. καθαριότητα, διαχείριση δέντρων για να μην πέφτουν, μειώνοντας τις διακοσμητικές εργασίες. Στον Εθνικό Κήπο υπάρχουν δυο τρία σημεία με εποχιακά φυτά τα οποία εναλλάσσονται δυο και τρεις φορές το χρόνο. Αυτό στοιχίζει σε χρόνο και χρήμα, ενώ θα έπρεπε να χρησιμοποιούμε τους κηπουρούς σε πιο σημαντικές εργασίες. Έρχεται λοιπόν η βορειοευρωπαϊκή εμπειρία και λέει «δώσε όμορφο αποτέλεσμα, κρατώντας τη βασική, ιστορική δομή του χώρου ξοδεύοντας λιγότερο χρόνο». Άρα, προτείνουμε πολυετή φυτά και ενιαίες περιοχές γκαζόν.

Από τα δεκαπέντε περίπου σημεία που χρειάζονται παρεμβάσεις, επιλέξαμε οχτώ που μπορούν να έχουν το καλύτερο αποτέλεσμα. Η συνολική έκταση στην οποία παρεμβαίνουμε είναι γύρω στο ενάμισι στρέμμα. Αυτή τη στιγμή έχουμε ολοκληρώσει την προμελέτη, έχουμε λάβει έγκριση από το Δημοτικό Συμβούλιο και προχωράμε στη μελέτη εφαρμογής. Ωστόσο, για κάθε παρέμβαση χρειάζονται περαιτέρω εγκρίσεις από διαφορετικούς φορείς όπως το ΥΠΠΟ, το Δασαρχείο, η Αρχαιολογία και η Υπηρεσία Πρασίνου του Δήμου Αθηναίων που εποπτεύει ζητήματα του Εθνικού Κήπου.

Το πρώτο σημείο, η είσοδος από τη Λεωφόρο Αμαλίας θα έπρεπε να λειτουργεί ως χώρος υποδοχής και όχι ως πέρασμα. Άρα, βάζουμε παγκάκια ώστε ο κόσμος να μπορεί να κάθεται, φυτεύουμε δύο δέντρα για να μη βλέπει τις πολυκατοικίες και αλλάζουμε τα εποχιακά φυτά με άλλα πιο ανθεκτικά.

«Το παρτέρι στην είσοδο της Λεωφόρου Αμαλίας έχει ρίγες με γκαζόν και εποχιακά φυτά που πρέπει να αλλάζουν κάθε εποχή. Εδώ έρχεται ο Benech και λέει “δώσε όμορφο αποτέλεσμα, κρατώντας την ιστορική δομή του χώρου και ξοδεύοντας λιγότερο χρόνο”. Άρα, προτείνουμε διαμορφώσεις με μεγαλύτερες περιοχές γκαζόν και πολυετή φυτά».

Το δεύτερο σημείο είναι η είσοδος του Εθνικού Κήπου από το παλάτι. Επειδή η Βουλή για λόγους ασφαλείας έχει κλείσει τη σκάλα που κατεβαίνει στον Κήπο, τα γύρω δέντρα έχουν αφεθεί και μεγαλώσει κλείνοντας τον οπτικό άξονα. Ενώ αν πας στις Βερσαλλίες η σχέση μεταξύ παλατιού και κήπου είναι ξεκάθαρη, στον Εθνικό Κήπο δεν βλέπεις καθόλου πια αυτή τη σχέση. Οπότε κλαδεύουμε τα δέντρα ώστε να επαναφέρουμε την οπτική επαφή. Επίσης επανασχεδιάζουμε ένα παρτέρι με βάση τις απεικονίσεις του 1880 και αντικαθιστούμε τα εποχιακά λουλούδια με θυμάρια και βερβερίδες.

Το τρίτο σημείο είναι η είσοδος από τη Βασιλίσσης Σοφίας, που σήμερα είναι σχεδόν υποτονική. Επειδή οι γουασινγκτόνιες, τα ψηλά φοινικοειδή που βρίσκονται στην είσοδο της Αμαλίας έχουν κλείσει τον κύκλο ζωής τους, προγραμματίζουμε την επόμενη μέρα φυτεύοντας νέες στην είσοδο της Βασιλίσσης Σοφίας σαν ιστορική υπενθύμιση. Ωστόσο, είμαστε σε συνεχή συνεργασία με το Δήμο Αθηναίων και την Υπηρεσία Πρασίνου ώστε, εάν υπάρχουν παρατηρήσεις να κατατεθούν στην μελέτη εφαρμογής.

Στο τέταρτο σημείο, στην πέργκολα με τις γλυσίνες, η φύτευση έχει κουραστεί. Επίσης, αυτό που το υποβαθμίζει κυρίως είναι ότι κάτω έχει χώμα, άρα δεν είναι ιδιαίτερα όμορφο. Οπότε καθαρίζουμε το δάπεδο, φυτεύουμε οφιοπώγωνες, ένα είδος γρασιδιού που υπάρχει ήδη στον Εθνικό Κήπο, και περιποιούμαστε τις γλυσίνες.

Στο πέμπτο σημείο, στο σιντριβάνι της Βλάχας, πέφτουν χώματα και καλύπτουν ένα όμορφο βοτσαλωτό. Συντηρούμε το σιντριβάνι και εμπλουτίζουμε τη φύτευση. Αυτόματα γίνεται πιο ωραίο.

«Η πέργκολα με τις γλυσίνες: εδώ η φύτευση έχει κουραστεί. Εμείς καθαρίζουμε το δάπεδο, φυτεύουμε οφιοπώγωνες–ένα είδος γρασιδιού που υπάρχει ήδη στον Εθνικό Κήπο, και περιποιούμαστε τις γλυσίνες».

Το έκτο σημείο είναι η κεντρική λίμνη. Εδώ αναλαμβάνουμε πολλές μικρές συντηρήσεις και ξαναοργανώνουμε την περιοχή όπου περνάει ο κόσμος και πατάει τα χώματα και τα φυτά, έτσι ώστε να μοιάζει ωραία και προσεγμένη. Προσθέτουμε καθίσματα και ξαναδίνουμε έναν χαρακτήρα υπαίθριου καθιστικού.

Το έβδομο σημείο είναι το Κάθισμα της Αμαλίας: είναι το μόνο σημείο μέσα στον Κήπο όπου βγαίνει βράχος –υπάρχει ιθαγενής βράχος, ο οποίος είναι κομμένος από την αρχαιότητα. Εκεί ανέβαινε η Αμαλία και έβλεπε τον Παρθενώνα – πίσω στα χρόνια, ο βράχος αυτός ήταν το τελευταίο ανάχωμα πριν την κοίτη του Ιλισού. Αυτό το καθιστικό έχει σπάσει σε διάφορα σημεία, έχει ταλαιπωρηθεί με γκραφίτι κ.α. Οπότε εμείς το συντηρούμε κατόπιν έγκρισης του Υπουργείου Πολιτισμού και προτείνουμε να ανοίξει ένας οπτικός άξονας με τον Παρθενώνα, κλαδεύοντας κάποια δέντρα.

Τέλος, το όγδοο σημείο είναι το ισπανικό αναβρυτήριο. Το σιντριβάνι αφενός έχει υποβαθμιστεί σε επίπεδο φύτευσης κι αφετέρου στις ιστορικές φωτογραφίες βλέπουμε ότι βρίσκεται κάτω από το επίπεδο της γης, σαν την κάθοδο στον Άδη. Αργότερα, το έκαναν να μοιάζει με κακότεχνη πισίνα. Οπότε με μια φύτευση που ανταποκρίνεται στη σκιά, προσεγγίζουμε την ιστορική εικόνα.

Το Κάθισμα της Αμαλίας: «Εδώ ανέβαινε η Αμαλία και έβλεπε τον Παρθενώνα. Αυτός ο ιθαγενής βράχος, ο οποίος είναι κομμένος από την αρχαιότητα έχει σπάσει σε διάφορα σημεία, έχει ταλαιπωρηθεί με γκραφίτι κ.α. Εμείς το συντηρούμε κατόπιν έγκρισης του Υπουργείου Πολιτισμού και προτείνουμε να ανοίξει ο οπτικός άξονας με τον Παρθενώνα, κλαδεύοντας κάποια δέντρα».

Κάποιοι από την Εταιρεία Φίλοι του Κήπου δεν ενέκριναν την πρότασή μας και έχουν προσφύγει στο ΣτΕ. Ωστόσο, από τις αιτιάσεις εγώ καταλαβαίνω ότι είτε η μελέτη δεν έχει γίνει κατανοητή σωστά, είτε στοιχεία της παραποιούνται εσκεμμένα. Για παράδειγμα, το ξερίζωμα δέντρων δεν είναι μέρος της μελέτης. Αντίθετα, υπάρχει πρόβλεψη να κλαδευτούν δέντρα και να φυτευτούν φοίνικες. Κάποιοι, ωστόσο, αντιδρούν και σε αυτό.

Οι αντιδράσεις ούτε στηρίζουν την πρότασή μας ούτε την καταρρίπτουν. Πρέπει να τη δούμε ανεξάρτητα. Κρίνοντάς την λοιπόν ανεξάρτητα, πιστεύω ότι οι οχτώ παρεμβάσεις είναι ένα πολύ δυνατό φιλί ζωής για τον Κήπο: δεν θα του κάνουν κακό και θα τον φέρουν πιο κοντά στην ιστορία του. Επίσης μέσα στη μελέτη υπάρχει έκθεση διαχείρισης του Κήπου: αυτό είναι ένα δυνατό χαρτί που έχει στα χέρια του ο Δήμος και, εάν θέλει, μπορεί να το ακολουθήσει.

Κατά τη γνώμη μου, ο βαθμός ελευθερίας που πρέπει να έχει ο πολίτης για να παρεμβαίνει στο δημόσιο χώρο, πρέπει να είναι σχετικός με τη σημασία του εν λόγω δημόσιου χώρου. Πιστεύω ότι μνημεία όπως ο Εθνικός Κήπος, η Ακρόπολη, η Αρχαία Αγορά, πρέπει να έχουν πολύ υψηλό βαθμό εποπτείας, τα σκαλιά στη Μαρασλή πρέπει να έχουν μέτριο βαθμό εποπτείας και οι τοίχοι παρατημένων κτιρίων στο Μεταξουργείο πρέπει να έχουν μηδενικό βαθμό εποπτείας. Σύμφωνα με αυτή την αξιολόγηση, ο Εθνικός Κήπος είναι μνημείο και καλά κάνει και εποπτεύεται από τον Δήμο και το ΥΠΠΟ.

Σαν αρχιτεκτονικό γραφείο έχουμε κάνει πράγματα εκρηκτικά, πολύ δημιουργικά, με μεγάλο τοπικό αντίκτυπο. Στον Κήπο είναι διαφορετικά: πάμε σ’ έναν «κουρασμένο» χώρο και κάνουμε λεπτές παρεμβάσεις σαν να πετάμε λίγη χρυσόσκονη. Είναι όπως ξυπνάς ένα πρωί και ο κόσμος είναι πιο ωραίος χωρίς να έχει αλλάξει κάτι.

«Πάμε σ’ έναν ‘’κουρασμένο’’ χώρο και κάνουμε λεπτές παρεμβάσεις σαν να πετάμε λίγη χρυσόσκονη. Είναι όπως ξυπνάς ένα πρωί και ο κόσμος είναι πιο ωραίος χωρίς να έχει αλλάξει κάτι».

TAGS :
αρχιτεκτονική εθνικός κήπος

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook