Αρίστιππος: Σκοπός της ζωής είναι η ηδονή – ορμάτε!

«Ξαφνικά, ο προσεκτικός ηδονισμός του Επίκουρου έμοιαζε με μπλόφα δειλού. Με τη δική μου μπλόφα. Ο αυθεντικός ηδονιστής ήταν ο Αρίστιππος, που πρέσβευε έναν ηδονισμό αχαλίνωτο», γράφει ο Ντάνιελ Κλάιν. (Lovis Corinth, «Bacchanal», 1896)

«Η τέχνη της ζωής έγκειται στην απόλαυση των ηδονών χωρίς δεύτερη σκέψη, και οι πιο έντονες ηδονές δεν είναι διανοητικές ούτε πάντοτε ηθικές».

ΑΡΙΣΤΙΠΠΟΣ, ΕΛΛΗΝΑΣ ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ
(435-356 π.Χ.). ΗΔΟΝΙΣΤΗΣ

Θυμάμαι τι ένιωθα όταν κατέγραφα αυτό το απόφθεγμα. Ένιωθα ότι αντιμετώπιζα μια πρόκληση, ότι μου είχαν πετάξει το γάντι! Έμπαινε η δεκαετία του 1960, φέρνοντας ένα ήθος ριζοσπαστικής ελευθερίας, κι αισθανόμουν πως είχα μπροστά μου μια δοκιμασία. Ξαφνικά, ο προσεκτικός ηδονισμός του Επίκουρου έμοιαζε με μπλόφα δειλού. Με τη δική μου μπλόφα.

Ο αυθεντικός ηδονιστής ήταν ο Αρίστιππος, που πρέσβευε έναν ηδονισμό αχαλίνωτο. Ούτε επικούρειες λεπτομερείς αναλύσεις των ηδονών ούτε αμφιταλαντεύσεις και διανοητικές ακροβασίες του τύπου αν/τότε γύρω από τους ελλοχεύοντες κινδύνους και τις ανεπιθύμητες δυνητικές εκβάσεις των παρορμητικών πράξεων. Ούτε και παραινέσεις για προσεκτικές απολαύσεις, μήπως πληγωθεί η στεναχωρηθεί κάποιος άλλος. Και σαφώς ούτε κούνημα του δαχτύλου εν ονόματι της Αρετής.

Όχι, αυτός ο αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος μας προτρέπει να πέσουμε με τα μούτρα. Μας θέλει ηδονιστές με τη σημερινή έννοια της λέξης: ακραιφνείς ηδονοθήρες. Ηδυπαθείς! Ζωώδεις!

Άραγε ο Αρίστιππος μιλάει για το πολυτελές σπορ αυτοκίνητο μαζί με τον ξανθό παίδαρο στο κάθισμα του συνοδηγού;

Εννοείται, αν αυτή είναι η «πιο έντονη» ηδονή σου.

Και τα όργια; Ορμάτε, λέει ο Αρίστιππος.

«Χρειάστηκε θάρρος εκ μέρους του Αρίστιππου ώστε να έρθει σε κάθετη ρήξη με τη διδασκαλία του καταξιωμένου μέντορά του, του Σωκράτη, ο οποίος προέκρινε τον ενάρετο και δίκαιο βίο έναντι του ακόλαστου». (Jean-Léon Gérôme, «Socrates Seeking Alcibiades in the House of Aspasia», 1861)

Απ’ ό,τι φαίνεται, η «τέχνη της ζωής» θα μπορούσε να περιλαμβάνει παρεμπιπτόντως και τον μαζοχισμό, αν κανείς συμφωνεί με τον εμπνευστή του σαδομαζοχισμού Μαρκήσιο ντε Σαντ, ο οποίος γράφει: «Πάντοτε μέσω του πόνου φτάνει κανείς στην ηδονή».

Ναι, η πρόκληση σίγουρα αρχίζει να φαίνεται τρομακτική, ωστόσο δεν μπορώ παρά να νιώθω έναν κάποιο θαυμασμό για την καθαρότητα, θα λέγαμε, του ηδονισμού του Αρίστιππου. Η φιλοσοφία του δεν έχει «αλλά»: Σκοπός της ζωής είναι η ηδονή, νέτα σκέτα. Με αναγκάζει να διερωτηθώ αν μπορεί να υπάρχει ηδονιστής κατά το ήμισυ. Και αν υπάρχει, τι είναι αυτός ο άνθρωπος κατά το άλλο ήμισυ; Κότα;

Χρειάστηκε θάρρος εκ μέρους του Αρίστιππου ώστε να έρθει σε κάθετη ρήξη με τη διδασκαλία του καταξιωμένου μέντορά του, του Σωκράτη, ο οποίος προέκρινε τον ενάρετο και δίκαιο βίο έναντι του ακόλαστου. Φαίνεται πως επίσης χρειάστηκε και μια κάποια προστυχιά εκ μέρους του – αν όντως οι αναφορές μεταγενέστερων συγγραφέων στο κουτσομπολίστικο έργο του Περί παλαιάς τρυφής ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. (Πολλοί μελετητές δεν πιστεύουν ότι το έγραψε ο Αρίστιππος.) Σε αυτό το ιστορικό βιβλίο με άρωμα ταμπλόιντ ο Αρίστιππος βγάζει περιχαρής στη φόρα τις τρελίτσες του Πλάτωνα με νεαρούς εραστές. Από ορισμένες απόψεις, οι τρελίτσες του Πλάτωνα δε φαίνεται να ταιριάζουν με τη συμπεριφορά ενός ενάρετου και δίκαιου Αθηναίου. Όμως, φυσικά, οι ηθικές νόρμες έχουν τον τρόπο τους να αλλάζουν με την πάροδο του χρόνου – όπως ακριβώς και οι φιλοσοφίες της ζωής.

Ο Αρίστιππος μας οδηγεί στην αναζήτηση των ηδονών της ζωής ανατρέποντας τη βασική αρχή του ηδονισμού του Επίκουρου. Ο Επίκουρος θέλει να χαλιναγωγούμε τις επιθυμίες και τις φιλοδοξίες μας, έτσι ώστε να αποκομίζουμε τη μέγιστη ευχαρίστηση από αυτό που βρίσκεται ακριβώς μπροστά μας, ενώ ο Αρίστιππος μας προτρέπει να διαμορφώνουμε δραστικά αυτό που βρίσκεται μπροστά μας, προκειμένου να μεγιστοποιούμε την ευχαρίστησή μας. Είμαστε οι αρχιτέκτονες του παλατιού των ηδονών μας.

«Ο Επίκουρος θέλει να χαλιναγωγούμε τις επιθυμίες και τις φιλοδοξίες μας, έτσι ώστε να αποκομίζουμε τη μέγιστη ευχαρίστηση από αυτό που βρίσκεται ακριβώς μπροστά μας, ενώ ο Αρίστιππος μας προτρέπει να διαμορφώνουμε δραστικά αυτό που βρίσκεται μπροστά μας, προκειμένου να μεγιστοποιούμε την ευχαρίστησή μας. Είμαστε οι αρχιτέκτονες του παλατιού των ηδονών μας».

[…] Πάντως πιστεύω ότι ο κατηγορηματικός, χωρίς πολλά πολλά, ηδονισμός του Αρίστιππου έχει σίγουρα κάτι αναζωογονητικό. Κι αυτό, μεταξύ άλλων, γιατί δεν είναι τόσο εγκεφαλικός όσο οι ηδονισμοί άλλων φιλοσόφων, και μάλιστα για έναν καλό λόγο: Ο Αρίστιππος ήταν πεπεισμένος ότι οι διανοητικές ηδονές υπολείπονται κατά πολύ των αισθησιακών.

Ο σκύλος μου, ο Σνούκερς, θα συμφωνούσε με τον Αρίστιππο – αν βέβαια ο Σνούκερς ήξερε τι θα πει συμφωνία. Σε αυτό το σημείο, ωστόσο, έγκειται η δική μου διαφωνία με τον Αρίστιππο: Απλώς δεν μου πάει να βλέπω τον εαυτό μου ως ζώο που δεν έχει παρά ζωώδεις επιθυμίες. Μη με παρεξηγήσετε: Αγαπώ και θαυμάζω τα ζώα, ειδικά τον Σνούκερς, όμως δεν μπορώ να αρνηθώ την ανθρώπινη συνείδησή μου. Μάλλον χρειάστηκε ο Αρίστιππος για να παραδεχτώ στον εαυτό μου πόσο πολύ ανθρωποκεντρικός είμαι.

Είναι λοιπόν η αταλάντευτη προσήλωσή μου στην ταυτότητά μου ως ανθρώπου ο μοναδικός λόγος που δεν ενέδωσα ποτέ στο να συμμετάσχω σε όργιο, όσο ελκυστικό κι αν ήταν κάτι τέτοιο ως φαντασίωση; Και είναι αυτός ο λόγος που δεν επιδίωξα ποτέ να αποκτήσω μια ντουλάπα γεμάτη σπορ σακάκια Armani;

«Το βιβλίο αποτελεί µια συλλογή φιλοσοφικών διαµαντιών, που ο Ντάνιελ Κλάιν (φωτό: Bill Hughes) ξεκίνησε να συλλέγει ήδη από τα φοιτητικά του χρόνια, γεµίζοντας ένα σηµειωµατάριο υπό τον γενικό τίτλο ‘’Λακωνικά’’. Κάθε λακωνικό απόσπασµα, από τον Επίκουρο έως τον Έµερσον, από τη Βίβλο έως τον Σάµουελ Μπέκετ, συνοδεύεται από τα απαράµιλλα γοητευτικά κι εύστοχα σχόλια του Ντάνιελ Κλάιν». (Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Πρέπει να ομολογήσω ότι, όσο και αν είχα προσπαθήσει, δεν θα είχα καταφέρει ποτέ να απαλλαγώ από τα βαθιά ριζωμένα άγχη μου. […] Για παράδειγμα, ανησυχώ μήπως σε περίπτωση που συμμετείχα σε ένα όργιο θα δυσκολευόμουν να αναπνεύσω κάτω από όλα αυτά τα φρενιασμένα γυμνά κορμιά. Κι έπειτα είναι η χρόνια τεμπελιά μου. Να ζω με το άγχος να ξυπνήσω πριν από τα χαράματα για να κλείσω μεγάλες δουλειές στο χρηματιστήριο του Τόκιο; Αυτοί οι φόβοι αποτέλεσαν αναμφίβολα τους πιο ουσιαστικούς λόγους για τους οποίους απείχα από όργια και από το να δουλεύω σαν σκυλί με σκοπό το μέγιστο οικονομικό κέρδος. Δεν συνιστούν ακριβώς φιλοσοφική θέση, αλλά αυτούς έχω.

// Το βιβλίο του Ντάνιελ Κλάιν «Κάθε φορά που βρίσκω το νόημα της ζωής το αλλάζουν» –απόσπασμα από ένα κεφάλαιο του οποίου φιλοξενεί η στήλη– κυκλοφορεί, σε μετάφραση του Πέτρου Γεωργίου, από τις εκδόσεις Πατάκη.

Διαβάστε ακόμα: Ρίχαρντ Ντάβιντ Πρεχτ – Έτσι, ένα καλοκαίρι στη Νάξο, άναψε μέσα του η φλόγα της φιλοσοφίας

TAGS :
Αρίστιππος Επίκουρος ζωή Ντάνιελ Κλάιν σκοπός

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook