Ο Καβάφης στα Πορνεία

Aπ’ το γραφείον όπου είχε προσληφθεί
σε θέσι ασήμαντη και φθηνοπληρωμένη
(ώς οκτώ λίρες το μηνιάτικό του: με τα τυχερά)
βγήκε σαν τέλεψεν η έρημη δουλειά
που όλο το απόγευμα ήταν σκυμένος:
βγήκεν η ώρα επτά, και περπατούσε αργά
και χάζευε στον δρόμο.— Έμορφος·
κ’ ενδιαφέρων: έτσι που έδειχνε φθασμένος
στην πλήρη του αισθησιακήν απόδοσι.
Τα είκοσι εννιά, τον περασμένο μήνα τα είχε κλείσει.
Εχάζευε στον δρόμο, και στες πτωχικές
παρόδους που οδηγούσαν προς την κατοικία του.

Ronald B. Kitaj (1932-2007), “Smyrna Greek (Nikos)” (1976-77). Museo Thyssen-Bornemisza, Madrid.

Αυτή είναι η αρχή ενός μάλλον άγνωστου ποιήματος του Κ.Π. Καβάφη με τίτλο «Ρωτούσε για την ποιότητα-». Ανήκει στα αναγνωρισμένα και θα το βρείτε στη δίτομη συλλογή που επιμελήθηκε ο Γ.Π. Σαββίδης για τις εκδόσεις Ίκαρος. Όπως όλα τα ποιήματα του Καβάφη μου καρφώθηκε στο μυαλό όταν το πρωτοδιάβασα. Η ατμόσφαιρα του ποιήματος είναι ανεπανάληπτη.

Πριν μερικές ημέρες, καθώς τριγυρίζαμε στις τελευταίες αίθουσες του μουσείου Thyssen στη Μαδρίτη έπεσα πάνω σ’ αυτόν τον πίνακα του Ronald B. Kitaj. Ο πίνακας έχει τίτλο “Smyrna Greek (Nikos)” και είναι μεγάλων διαστάσεων (περίπου 2,5 μέτρα ύψος και 76 εκατοστά πλάτος). Αυτός όμως που έβλεπα δεν ήταν ένας Νίκος στη Σμύρνη αλλά ο Καβάφης που τριγυρνά στα κακόφημα δρομάκια της Αλεξάνδρειας, αδιαφορώντας για τις πόρνες δίπλα του. Όπως ο ήρωας του ποιήματος.

Ο Kitaj ήταν αμερικανοεβραίος καλλιτέχνης που έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στο Λονδίνο, πρωταγωνιστής της «Σχολής του Λονδίνου», μεγάλη φιγούρα της Pop Art, αλλά πάντα στο περιθώριο και αμφιλεγόμενος. Εκεί, στο Λονδίνο, γνωρίζει τον Νίκο Στάγκο. Ο Στάγκος είναι δυστυχώς σχεδόν άγνωστος στην Ελλάδα. Όμως ήταν επιμελητής εκδόσεων σε μεγάλους εκδοτικούς οίκους (όπως o Penguin) με ευθύνη σε εκδόσεις για ποίηση και τέχνη, φίλος με μεγάλους ποιητές, όπως ο W.H. Auden. Στοn Penguin ξεκίνησε μάλιστα τη σειρά για τους σύγχρονους ποιητές που κυκλοφορεί μέχρι σήμερα. Ανάμεσά τους και ο Καβάφης.

Μετέφρασε ο ίδιος στα αγγλικά Ρίτσο, Εμπειρίκο, Καβάφη και άλλους – αυτός έκανε γνωστό τον Ταχτσή στο αγγλικό κοινό, αν δεν κάνω λάθος. Μετά το θάνατό του, το 2004, ο επί σαράντα χρόνια σύντροφός του, ο συγγραφέας David Plante (και καθηγητής δημιουργικής γραφής στο Πανεπιστήμιο Columbia στη Νέα Υόρκη) έγραψε μια συγκλονιστική βιογραφία/εξομολόγηση: “The Pure Lover: A Memoir of Grief” (Harvard University Press, 2010).

Ο Kitaj έμαθε για πρώτη φορά για τον Καβάφη από τον Στάγκο. Φυσικά δεν θα τον άφηνε ανεπηρέαστο. Αποφάσισε το 1976 να ζωγραφίσει τον Στάγκο ως Καβάφη να περνά μπροστά από τα πορνεία της Αλεξάνδρειας, αδιαφορώντας για τις πόρνες που τον καλούσαν. Η έμπνευση του ήρθε όταν έμεινε για λίγες ημέρες στην Αθήνα. Περνούσε πολλές ώρες τριγυρνώντας στα κακόφημα δρομάκια του Πειραιά. Ζήτησε λοιπόν από τον Στάγκο να ποζάρει ο ίδιος ως Καβάφης και επέστρεψε στο Λονδίνο με τα σχέδια.

Στο πίνακα βλέπουμε μια ανδρική φιγούρα να κατεβαίνει τα σκαλιά. Είναι ο ίδιος ο Kitaj. Όπως γράφει: «Ο πίνακας έχει θέμα τους δύο ποιητές κι εμένα.» Όμως δεν ονόμασε τον πίνακα ούτε Αλεξάνδρεια, ούτε Πειραιάς αλλά Σμύρνη. Μια φαντασιακή Σμύρνη.

Όταν είδα τον πίνακα μου ήρθε βέβαια αμέσως στο μυαλό το συγκεκριμένο ποίημα. Το οποίο όμως ο Kitaj δεν είχε διαβάσει ποτέ. Ήξερε για τις περιπλανήσεις του Καβάφη μόνο από όσα του είχε διηγηθεί ο Στάγκος.

//O Αριστείδης Χατζής είναι Αν. Καθηγητής Φιλοσοφίας Δικαίου και Θεωρίας Θεσμών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. To post που αναδημοσιεύουμε με την άδειά του, εδώ.

Διαβάστε ακόμα: Η ποίηση στα χρόνια της κρίσης, μέσα από ανέκδοτη δουλειά των πιο ταλαντούχων νέων ποιητών μας.

TAGS :
Αλεξάνδρεια Καβάφης Λαπαθιώτης Ποίηση

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook