nicola_and_object_in_cave

Ο Chris Nicola σε στιγμιότυπο του ντοκιμαντέρ «No Place On Earth». «Κοιτώντας στα μάτια τούς επιζώντες των σπηλαίων της Ουκρανίας, στις αναρίθμητες συναντήσεις μας επί μια ολόκληρη δεκαετία», λέει, «συνειδητοποίησα ότι το Ολοκαύτωμα δεν ήταν το χρονικό της εξόντωσης έξι εκατομμυρίων ανθρώπων, αλλά έξι εκατομμύρια προσωπικές ιστορίες αθώων θυμάτων».

Τα στοιχεία που ανακάλυψε στο σπήλαιο Priest’s Grotto (τμήμα του γιγαντιαίου συμπλέγματος Giant Gypsum) ο Chris Nicola, σε συνδυασμό με την επισταμένη έρευνα του ίδιου επί σειρά ετών, οδήγησαν στην αποκάλυψη ενός συγκλονιστικού άθλου επιβίωσης κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Το να καταφέρεις επιζήσεις –όπως τα 38 άτομα εβραϊκής καταγωγής– σε συνθήκες απόλυτου τρόμου και ένδειας για ενάμιση χρόνο υπό την γη, σε πλήρη απομόνωση και σκοτάδι, συνιστά ένα τραγικό ρεκόρ ανθρώπινης αντοχής που μοιάζει εξωπραγματικό, αφύσικο. Aς αφήσουμε όμως τον Chris Nicola να μας αφηγηθεί ο ίδιος τα γεγονότα που οδήγησαν στην αποκάλυψη αυτού του άθλου, στη δημιουργία του φιλμ «No Place on Earth», σε σκηνοθεσία της Janet Tobias, καθώς και του βιβλίου «The Secret of Priest’s Grotto» (Kar Ben Publishing, 2007).

Όλα ξεκίνησαν το 1993, όταν ο Ουκρανός σπηλαιολόγος Βαλέρι Ραγκόζνικοφ επισκέφτηκε τη Νέα Υόρκη. Συναντηθήκαμε, και το κοινό μας πάθος για την εξερεύνηση σπηλαίων στάθηκε η αφορμή για την ανάπτυξη μιας βαθιάς φιλίας. Όταν ήρθε η ώρα να εγκαταλείψει τη Νέα Υόρκη για να επιστρέψει στο σπίτι του στο Κίεβο, ο Βαλέρι με προσκάλεσε να τον επισκεφτώ στην Ουκρανία, για να γνωρίσω τη οικογένειά του, τη σύζυγό του και την κόρη του, αλλά και για να επισκεφτούμε μαζί το «Giant Gypsum», ένα φημισμένο σύμπλεγμα εκπληκτικών σπηλαίων στα δυτικά της χώρας. Το εν λόγω σύμπλεγμα χρωστά τη φήμη του τόσο στο τεράστιο μέγεθός του όσο και στα –σε απίστευτο βαθμό περίπλοκα– περάσματά του και στη σπάνια μορφολογία του. Κάθε γεωλόγος ή σπηλαιολόγος ανά τον κόσμο γνωρίζει την ύπαρξη αυτών των συγκεκριμένων σπηλαίων, αν και ελάχιστοι δυτικοί τα έχουν εξερευνήσει μέχρι σήμερα. Κατά συνέπεια ήταν μια μεγάλη ευκαιρία για μένα να τα επισκεφτώ στο διάστημα που θα ήμουν φιλοξενούμενος του Βαλέρι στην Ουκρανία.

«Αναγκάστηκαν, χωρίς να φταίνε οι ίδιοι σε τίποτα, να απαρνηθούν τα πάντα και να μεταμορφώσουν τη ζωή τους και τον εαυτό τους σε κάτι αδιανόητο, σε ανθρώπους των σπηλαίων!»

Πράγματι, αργότερα, μέσα στην ίδια χρονιά κατάφερα να πραγματοποιήσω αυτό το πολλά υποσχόμενο ταξίδι. Μάλιστα αυτό που ξεκίνησε πριν από 21 χρόνια συνεχίζεται μέχρι σήμερα, αφού έκτοτε επισκέπτομαι την Ουκρανία μια φορά το χρόνο. Για να είμαι ειλικρινής, δεν με οδηγεί εκεί εθιστικά μόνο το πάθος μου για τη σπηλαιολογία και τη λεπτομερή εξερεύνηση του Giant Gypsum. Υπάρχει ένας ακόμα λόγος που με κάνει να επισκέπτομαι συστηματικά τη Δυτική Ουκρανία. Είναι η δίψα μου για την αναζήτηση στοιχείων και πληροφοριών για τη χαμένη ρωσική καταγωγή μου.

    Sam Stermer, Gustav Stibranyi, Saul Stermer και Norbert Danko: επιζώντες του Ολοκαυτώματος έξω από το σπήλαιο Priest’s Grotto, στην Ουκρανία, που αποτέλεσε το καταφύγιό τους ενάντια στη λύσσα των SS.

Sam Stermer, Gustav Stibranyi, Saul Stermer και Norbert Danko: επιζώντες του Ολοκαυτώματος έξω από το σπήλαιο Priest’s Grotto, στην Ουκρανία, που αποτέλεσε το καταφύγιό τους ενάντια στη λύσσα των SS.

Ο παππούς μου, Βλαντίμιρ Σιλάφ (Vladimir Siliaf), ο οποίος καταγόταν από την Αγία Πετρούπολη, πέθανε κάτω από μυστηριώδεις συνθήκες το 1925. Εργαζόταν για τη Σοβιετική Πρεσβεία στο Λονδίνο. Μετά τον αιφνίδιο θάνατο του πατέρα της, η μητέρα μου έχασε κάθε επαφή με τη ρωσική πλευρά της οικογένειας. Το ίδιο και η γιαγιά μου. Ωστόσο, ήταν γνωστό πως η οικογένεια του παππού μου ήταν Κοζάκοι από τη Δυτική Ουκρανία. Αυτός είναι λοιπόν ο άλλος, ο πιο προσωπικός λόγος, για τον οποίο αυτή η χώρα έγινε κατά κάποιο τρόπο δεύτερο σπίτι μου. Από ειρωνεία της τύχης, ενώ όλα αυτά τα χρόνια δεν κατάφερα να βρω τίποτα διαφωτιστικό σχετικά με τις ρίζες της οικογένειάς μου, ανακάλυψα την ιστορία 38 ατόμων των οποίων οι γονείς, κατά πάσα πιθανότητα, ίσως να είχαν κυνηγηθεί από τους Κοζάκους συγγενείς μου κατά τη διάρκεια των πογκρόμ που εξαπολύθηκαν κατά τη δεκαετία του 1890 στην Ουκρανία…

Ένα από τα σπήλαια του συμπλέγματος των Giant Gypsums που επισκέφτηκα το 1993 ήταν το Priest’s Grotto Cave (Σπήλαιο του Πάστορα Γκρότο). Εκεί, έκπληκτος, ανακάλυψα παλιά απομεινάρια ρουχισμού, κουμπιά, σπασμένα μπουκάλια και κινέζικα πιάτα, κατασκευασμένους λίθινους τοίχους και πολλές άλλες ενδείξεις μιας μακροχρόνιας ανθρώπινης εγκατάστασης στο σπήλαιο. Αποφάσισα αμέσως να εκπονήσω ένα σχέδιο έρευνας ώστε να αποκαλυφθεί ποιοι και γιατί έζησαν εδώ, εγκαταλείποντας τόσα συσσωρευμένα ίχνη δραστηριότητας. Φυσικά σε κάθε ταξίδι μου στην Ουκρανία ρωτούσα τους άλλους εξερευνητές των σπηλαίων αν είχαν ακούσει κάτι σχετικό, καθώς και τους ντόπιους κατοίκους της γύρω περιοχής. Τελικά ένας ηλικιωμένος μου είπε ότι ίσως κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου να διαβίωσαν στα σπήλαια για μακρύ χρονικό διάστημα κάποιοι Εβραίοι, κυνηγημένοι από τους ναζί.

Τρεις ηθοποιοί (Réka Gavaldi, Norbert Gogan και Dániel Hegedűs) στους ρόλους μελών της οικογένειας Βέξλερ που διέμεινε για ενάμιση χρόνο στο απόλυτο σκοτάδι υπό την γη.

Τρεις ηθοποιοί (Réka Gavaldi, Norbert Gogan και Dániel Hegedűs) στους ρόλους μελών της οικογένειας Βέξλερ που διέμεινε για ενάμιση χρόνο στο απόλυτο σκοτάδι υπό την γη.

Επιστρέφοντας στην Αμερική αφοσιώθηκα σε αυτή την έρευνα, επισκεπτόμενος βιβλιοθήκες, βιβλιοπωλεία και μουσεία, αναζητώντας στοιχεία για τυχόν καταχωρημένους επιζώντες του Ολοκαυτώματος που διέμειναν σε σπήλαια ή έστω για την ιστορία των Εβραίων της Ουκρανίας. Όλα αυτά δεν κατάφεραν να ρίξουν φως στην υπόθεση. Είχα αρχίσει να απογοητεύομαι.

Μέσα στο 1999 ήμουν στα πρόθυρα να εγκαταλείψω το φιλόδοξο σχέδιό μου και να ξεχάσω το μυστικό του σπηλαίου Priest’s Grotto, καταχωρώντας στο μυαλό μου την όλη υπόθεση ως μια σειρά από ανεπαρκείς ενδείξεις που σχετίζονταν με μια ανεπιβεβαίωτη φημολογία. Κι όμως, ήταν την ίδια χρονιά που ανακάλυψα ένα ιδιαιτέρως προσεγμένο website εβραϊκής γενεαλογίας, με στοιχεία για γεννήσεις, γάμους και θανάτους στη συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή των αναζητήσεών μου, στοιχεία που έφταναν πίσω ως τη δεκαετία του 1830. Κάθε μέρα επισκέπτονταν αυτή την ιστοσελίδα χιλιάδες Εβραίοι, οπότε είπα στον εαυτό μου, δεν μπορεί κάποιος από όλους αυτούς ίσως να αποδειχθεί κάποια στιγμή συγγενής των φυγάδων του σπηλαίου μου.

Αποφάσισα να προσθέσω ενδεικτικές λέξεις-κλειδιά στο δικό μου website (www.uaycef.org), σκεπτόμενος ότι μπορεί αυτοί οι όροι να οδηγήσουν σε μένα τους εν λόγω συγγενείς που ψάχνουν στοιχεία για τους δικούς τους ανθρώπους στο Ίντερνετ. Έτσι, πράγματι, το 2002 έλαβα ένα email από κάποιον ονόματι Ed Vogel, ο οποίος αναζητούσε στοιχεία για τη ζωή του πεθερού του, Sol Wexler, ο οποίος επέζησε του Ολοκαυτώματος κρυμμένος επί ένα χρόνο μέσα σε ένα σπήλαιο μαζί με 37 άλλους συγγενείς και φίλους Εβραίους. Και, τι ευτύχημα, ο Sol ζούσε και μάλιστα διέμενε σε απόσταση μόλις επτά μιλίων από το σπίτι μου!

O Chris Nicola και ο Sergey Yepiphanov

Ο Chris Nicola και ο Sergey Yepiphanov σε ένα στιγμιότυπο της ταινίας «No Place On Earth», μια παραγωγή της Magnolia Pictures.

Ο Sol Wexler λοιπόν με έφερε σε επαφή με τους υπόλοιπους επιζήσαντες. Επιπλέον μου έδωσε ένα αντίγραφο των γραπτών αναμνήσεων της θείας του Esther, όπου όχι μόνο αναγράφονταν τα ονόματα και των 38 εγκλείστων του σπηλαίου, αλλά καταγραφόταν και το γεγονός ότι πριν από το σπήλαιο Priest’s Grotto είχαν διαμείνει για 344 μέρες στο σπήλαιο PG, ενώ 28 από αυτούς είχαν διαμείνει για έξι μήνες στο σπήλαιο Verteba…

Η όλη ιστορία, φιλτραρισμένη σε μορφή σεναρίου για ντοκιμαντέρ, οδήγησε στην ταινία «No Place on Earth». Εδώ βλέπουμε με ποιο τρόπο απλοί καθημερινοί άνθρωποι, άντρες, γυναίκες και παιδιά, αντιμετωπίζοντας τις πλέον αντίξοες καταστάσεις και τη μεγαλύτερη πρόκληση της ζωής τους, αναγκάστηκαν –χωρίς οι ίδιοι να φταίνε σε τίποτα– να απαρνηθούν τα πάντα και να μεταμορφώσουν τη ζωή τους και τον εαυτό τους σε κάτι αδιανόητο, σε ανθρώπους των σπηλαίων! Το απτόητο ανθρώπινο πνεύμα σε όλο του το μεγαλείο. Φυσικά κανείς τους δεν βγήκε αλώβητος από αυτή την ιστορία. Ο φόβος, η καταπόνηση, η αβιταμίνωση (τρέφονταν με νεροζούμι πατάτας, ενώ ευτυχώς μια υπόγεια λίμνη τους προμήθευε με νερό), οι ασθένειες, η ψυχολογία του εγκλεισμού και της απομόνωσης, άφησαν ανεξίτηλα σημάδια πάνω τους… Στην ταινία παρακολουθείς μια διαφορετική ιστορία από εκείνες που κατά κανόνα σχετίζονται με το Ολοκαύτωμα, καθώς σου έρχονται μάλλον δάκρυα χαράς στα μάτια παρά δάκρυα λύπης…

Στην ταινία όμως υπάρχει ένας ακόμη, βουβός πλην κυρίαρχος, πρωταγωνιστής. Τα απολύτως υποβλητικά σπήλαια της Ουκρανίας. Και μέσω αυτών η ιστορία επιστρέφει σε μένα και στο ασίγαστο πάθος μου για την εξερεύνηση σπηλαίων. Μέχρι σήμερα έχουν περπατήσει στο φεγγάρι 12 άνθρωποι, πάνω από 2.000 έχουν πατήσει στην κορυφή του ψηλότερου βουνού στον κόσμο και δεκάδες άλλοι έχουν καταδυθεί στα άδυτα των ωκεανών, αλλά όταν εξερευνάς ένα προϊστορικό μόρφωμα όπως τα γιγαντιαία σπήλαια του κόσμου μπορείς πάντα να είσαι ο πρώτος που θα αντικρίσει κάτι για πρώτη φορά, ακόμη και μια άγνωστη μορφή ζωής ή τα απομεινάρια μιας καλά κρυμμένης ζωής, όπως εκείνης του Priest’s Grotto, αποφασίζοντας απλώς να πας δεξιά αντί να πας αριστερά ή να προσπεράσεις έναν βράχο αντί να τον σκαρφαλώσεις…

Sam Stermer and Saul Stermer inside Verteba Cave in NO PLACE ON EARTH

Ο Sam Stermer και ο Saul Stermer, δύο από τους επιζώντες, φωτογραφημένοι στον τόπο του άθλου τους.

Στο ντοκιμαντέρ μού παραχωρούν συνέντευξη τέσσερις από τους επιζώντες του σπηλαίου PG και του σπηλαίου Verteva, επιστρέφοντας στο μέρος όπου επιβίωσαν, στους υπόγειους κόσμους της Ουκρανίας, καθώς και άλλοι επιζώντες τους οποίους κινηματογραφήσαμε στον σημερινό τόπο διαμονής τους, στις ΗΠΑ και τον Καναδά. Για μένα, παρότι δεν είμαι Εβραίος, ήταν απολύτως σημαντική η αποκάλυψη του μυστικού των 38 αυτοεξόριστων στα άδυτα της γης. Όταν ήμουν παιδί είχα ακούσει έκπληκτος για τα δεινά της δουλείας στην Αμερική ή για την αμείλικτη εξολόθρευση των ερυθρόδερμων ιθαγενών. Και ο αριθμός «έξι εκατομμύρια», όπως υπολογίζονται τα θύματα του Ολοκαυτώματος εβραϊκής καταγωγής, μου φαινόταν απλώς αδιανόητος. Παρότι δεν μου αρέσει να αναφέρομαι σε αποφθέγματά του, ο Στάλιν είχε πει το εξής εξωφρενικό: «Η απώλεια ενός ατόμου είναι μια προσωπική τραγωδία, αλλά η απώλεια εκατομμυρίων δεν είναι παρά μια απλή στατιστική».

Κοιτώντας στα μάτια τούς επιζώντες των σπηλαίων της Ουκρανίας, στις αναρίθμητες συναντήσεις μας επί μια ολόκληρη δεκαετία, ποτέ δεν μπόρεσα να τους πω «ναι, καταλαβαίνω…». Συνειδητοποίησα όμως κάτι πολύ σημαντικό. Ότι το Ολοκαύτωμα δεν ήταν το χρονικό της εξόντωσης έξι εκατομμυρίων ανθρώπων, αλλά έξι εκατομμύρια προσωπικές ιστορίες αθώων θυμάτων. Πάντα πίσω από τους αριθμούς κάθε εκατόμβης κρύβονται συγκεκριμένοι άνθρωποι, συγκεκριμένα άτομα με ονοματεπώνυμο, με προσωπικούς δεσμούς και προσωπική ιστορία: μητέρες, πατέρες, γιοί, θυγατέρες, αδέλφια, ξαδέλφια, παππούδες, γιαγιάδες, εραστές, φίλοι, συμμαθητές… – αυτά είναι τα θύματα κάθε Ολοκαυτώματος επί της Γης, που δεν τα εκπροσωπεί κανένας αριθμός και δεν υποβαθμίζονται ποτέ σε υλικό στατιστικής!

 

//Με αφορμή τη Διεθνή Ημέρα Μνήμης των Θυμάτων του Ολοκαυτώματος, το ντοκιμαντέρ «No Place on Earth» θα προβληθεί την Τετάρτη 29 Ιανουαρίου, στις 20.00, στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών και ακολούθως, την Κυριακή 2 Φεβρουαρίου 2014, στις 15.30, στον κινηματογράφο Δαναός. Διοργάνωση και Καλλιτεχνική Επιμέλεια: CineDoc.

Photos courtesy of Magnolia Pictures.

Chris Nicola - Georgia

Ο Chris Nicola επί το έργον, εξερευνώντας ένα σπήλαιο της Τζόρτζια (ΗΠΑ).

 

 

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook

Button to top