Δημήτρης Λιγνάδης: «Δεν είναι οικονομική η κρίση, αλλά κρίση παιδείας και πολιτισμού»

«Η τέχνη δεν είναι η έκφραση, η τέχνη είναι το χάρισμα της επικοινωνίας της έκφρασης. Δεν φωνάζουμε τον θεατή για να μας δει να αυνανιζόμαστε, αλλά για να ερωτοτροπήσουμε». (Εικονογράφηση: Vladimir Radibratovic)

Όλα λοιπόν είναι αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης;
Κατά τη γνώμη μου δεν είναι οικονομική η κρίση, αλλά κρίση παιδείας και πολιτισμού. Μετά την καταστροφή της παιδείας στη δεκαετία του 1980, άρχισαν να παράγονται λυσσαλέα αμαθείς και ημιμαθείς άνθρωποι, οι σημερινοί καθηγητές. Είναι οι καθηγητές που δεν μπορούν να ανταποκριθούν στην ουσία και δημιουργούν πανελλήνιες φωτογραφικής παπαγαλίας. Η οικονομική κρίση είναι αποτέλεσμα ή παράγων. Το γεγονός ότι όλοι έπαιρναν κάποτε δάνεια αφειδώς, μέχρι και διακοποδάνεια, είναι αποτέλεσμα παιδείας και σήμερα το πληρώνουμε. Έχει χαθεί η συνείδηση που προσφέρει η γνώση. Ο Σωκράτης έλεγε ότι δεν μπορεί να διδάξει τη γνώση, αλλά την αγάπη για τη γνώση. Ακριβώς αυτό δεν μπορούν να κάνουν οι δάσκαλοι σήμερα. Νέος που δεν έχει φιλομάθεια δεν είναι νέος, νεότητα είναι η απορία για το νέο και το άγνωστο.

Οι νέοι όμως είναι το μέλλον.
Βεβαίως, και δεν μου αρέσει να τους κατηγορώ. Οι νέοι σήμερα είναι πιο απενοχοποιημένοι από εμάς, έχουν λιγότερες αγκυλώσεις. Έχω συνείδηση ότι δεν φταίνε εκείνοι. Το πρόβλημα είναι παγκόσμιο και αφορά στο ότι έχουν εύρος πληροφοριών αλλά όχι βάθος. Και δεν υπάρχει κάποιος υπεύθυνος να τους ανοίξει τα μάτια και να τους πει ότι όσα κάναμε εμείς ήταν λάθη, ότι είμαστε τα «λαμόγια» που από τη μέση και πάνω ήμαστε αριστεροί κι από τη μέση και κάτω καπιταλιστές. Ας πούμε, με θάρρος, στο παιδί μας ότι αυτό που ζούμε παγκοσμίως είναι ο καπιταλισμός σε διάφορες μορφές, δηλαδή η ελευθερία κίνησης κεφαλαίων. Και ύστερα, θα πρέπει κάποιος να επιλέξει την αλήθεια: δεν σου αρέσει αυτό; Γίνε κομμουνιστής με ό,τι αυτό συμπαρασύρει. Αν θέλεις να γίνεις επαναστάτης, κάνε κατάληψη – στην πενταήμερή σου όμως. Πώς αλλιώς θα μάθεις τι είναι ρίσκο; Θέλεις να καταργηθεί το σύνταγμα; Κατέβα κάτω να διαδηλώσεις, αλλά να ξέρεις ότι μπορεί να φας ξύλο και ότι δεν καλούμαι εγώ να σε προστατέψω. Μιλώ για τον γονιό – παιδαγωγό, που επίσης λείπει.

Υπήρξατε παιδαγωγός, αλλά πάνω απ’ όλα σκηνοθέτης και ηθοποιός. Τι προτιμάτε από τον κάθε ρόλο;
Αναρωτιέμαι και εγώ πολύ συχνά… είναι λίγο δύσβατο αυτό το μονοπάτι, γιατί μοιάζει το ένα να τρώει τις σάρκες του άλλου. Παίζω σαν να σκηνοθετώ και σκηνοθετώ σα να παίζω. Η σκηνοθετική πλευρά σου δίνει ελευθερίες και βέβαια εμπεριέχει την ηδονή που έχει η αρχική σύλληψη του οράματος, αλλά και την οδύνη που έχει τελική ευθύνη. Ο ηθοποιός απολαμβάνει την άμεση αναγνώριση, δηλαδή το χειροκρότημα και τη χαλαρότητα ότι δεν είναι δικό του το όραμα.

Πόσο εύκολα απεκδύεστε τον ρόλο του σκηνοθέτη όταν σας σκηνοθετεί άλλος;
Κανένας ηθοποιός, στοιχειωδώς έμπειρος, ακόμη κι αν δεν είναι σκηνοθέτης, δεν καταφέρνει να μην έχει εποπτεία του όλου πράγματος. Λειτουργεί ένας αυτοματισμός, όπως αυτός του παλιού καλού ποδοσφαιριστή που έχει την αντίληψη όλου του γηπέδου. Το θέμα είναι κατά πόσο μπορείς να τιθασεύσεις αυτόν τον αυτοματισμό ώστε να μην είναι ανασταλτικός για τον σκηνοθέτη. Ο έξυπνος σκηνοθέτης – όχι ο δημοκρατικός, γιατί δεν πρόκειται περί δημοκρατίας – θα πάρει αυτό που πρέπει από τον ηθοποιό. Το θέατρο είναι ζωντανή υπόθεση, διονυσιακή, οπότε υπάρχει διαρκής ανταλλαγή. Δημιουργός δεν είναι αυτός που γεννάει ιδέες – όλοι μπορούμε να γεννήσουμε ιδέες. Δημιουργός είναι εκείνος που ξέρει ποια ιδέα θα περπατήσει. Ποια είναι η πιο κατάλληλη, ούτε καν ποια είναι πιο ωραία. Πρόκειται για μια συγκυρία πραγμάτων: σε ποιο θέατρο παίζεις, σε ποια περίοδο, ποιους έχεις συνεργάτες, πόσα λεφτά έχεις, τι κοινό φαντάζεσαι ότι θα έρθει, ακόμα και ποια εποχή του χρόνου παίζεις. Για παράδειγμα, στον «Αφέντη και Δούλο», την παράσταση που παίζουμε τώρα, ο χειμώνας είναι μια συνθήκη που πρέπει να λάβεις υπόψη σου. Δεν μπορείς ντάλα καλοκαίρι να δείχνεις την παγωνιά της στέπας. Ας μην ξεχνάμε λοιπόν ότι μιλάμε για δύο πυλώνες, τον ηθοποιό που υποδύεται κάποιον άλλον και τον θεατή που κάνει ότι τον πιστεύει.

Τα έργα που θέτουν μεγάλα ερωτήματα είναι πάντα επίκαιρα.
Εδώ πρέπει να αναφέρουμε μία λέξη που την έχω σιχαθεί, αλλά είναι αλήθεια, αυτά τα έργα είναι διαχρονικά. Σε όλες τις τέχνες ισχύει αυτό. Δεν είδα, για παράδειγμα, να παίζεται στους αιώνες ένα έργο για τον Τσε Γκεβάρα – είδα όμως για τον Φιλάργυρο του Μολιέρου. Εκεί λοιπόν, χρειάζεται ένας καλός μεταπράτης, όπως ο Νανούρης της υπόθεσης δηλαδή, που θα στο σερβίρει, τηρουμένων των αναλογιών, στο σήμερα.

Ο ρόλος του σκηνοθέτη, λοιπόν, είναι να κερδίσει το στοίχημα με τον συγγραφέα του κάποτε, στο θέαμα του σήμερα.
Έχω κατηγορηθεί γιατί έχω πει παλαιότερα ότι ο σκηνοθέτης πρέπει να υποκαθιστά τον συγγραφέα -όχι όμως να τον αντικαθιστά- και με μεγάλη σεμνότητα. Τον Λιγνάδη δεν θα τον θυμάται κανείς μεθαύριο, αλλά ο Αριστοφάνης θα ζει για πάντα. Αν ήταν δίπλα μου λοιπόν, θα έπρεπε να σκεφτώ τι θα κρατούσε, τι θα έκοβε ή τι θα άλλαζε στο έργο του για το δείξει στην Ελλάδα του 2017. Αυτό σημαίνει, «υποκαθιστώ», είμαι εγώ στο πόδι του. Η σκηνοθεσία είναι αναδημιουργία, ο σκηνοθέτης είναι σαν ένας πλαστικός χειρουργός που παίρνει ένα σώμα με μυς, νεύρα αγγεία – τα πάντα σε λήθαργο. Μπορεί, και πρέπει, να του κάνει λιποαναρρόφηση, διότι ενδέχεται να είναι παχύ – να είναι δηλαδή ένα μεγάλο κείμενο για τις μέρες μας. Μπορεί λοιπόν να κάνει λίφτινγκ, λιποαναρρόφηση, καθαρισμό αλλά αν στην επέμβαση, πειράξει νεύρο, ο άνθρωπος θα παραλύσει. Αυτό εννοώ ότι πρέπει να έχεις σεβασμό στο κείμενο και όχι σε ένα νεκρό γράμμα. Υπήρξαν οι αποδομιστές, υπήρξε το devised theatre, από όπου περάσαμε όλοι σχεδόν, όμως όταν ωριμάσεις, ξέρεις ότι το κείμενο είναι η σταθερά. Το θέμα, λοιπόν, είναι να βάλεις τα σωστά γυαλιά, όχι τα σωστά γάντια.

«Δημιουργός δεν είναι αυτός που γεννάει ιδέες – όλοι μπορούμε να γεννήσουμε ιδέες. Δημιουργός είναι εκείνος που ξέρει ποια ιδέα θα περπατήσει». (Η φωτογραφία είναι μια ευγενική παραχώρηση της Μαριλένας Βαϊνανίδη / spitishoot.com)

Ποια ήταν η δική σας αδυναμία πάνω σ’ αυτή τη διαδικασία όταν ήσασταν νεότερος; Κάποια αδυναμία του χαρακτήρα σας, για παράδειγμα. Φαίνεστε πολύ ορμητικός, ένας άνθρωπος που μπαίνει με φόρα τα πράγματα. Έχετε και γνώση. Τι λάθη κάνατε;
Δεν θεωρώ ότι έχω γνώση, άλλοι έχουν πολλή περισσότερη. Φρόντισαν όμως οι δάσκαλοι μου να μου δώσουν καλλιέργεια – αυτό συνάδει και με όσα προαναφέραμε. Γνώση είναι ο σπόρος, καλλιέργεια είναι το χωράφι. Εγώ ξέρω ότι η καλλιέργεια δεν τελειώνει – είναι η ζωή η ίδια, είναι τα πάντα.

Σημασία, λοιπόν, έχει να τα συνδυάζουμε.
Η τέχνη δεν είναι η έκφραση, η τέχνη είναι το χάρισμα της επικοινωνίας της έκφρασης. Δεν φωνάζουμε τον θεατή για να μας δει να αυνανιζόμαστε, αλλά για να ερωτοτροπήσουμε. Το παλαιότερο ελάττωμα μου, ήταν η δειλία που είχα ως άνθρωπος, που έφτανε στα όρια του συμπλέγματος. Αν δεν είχα, δηλαδή, καλή κρυψώνα για να κρυφτώ, χαλούσα το παιχνίδι. Το ίδιο έπαθα και στις αρχές της σκηνοθεσίας μου: έκανα ακριβώς αυτό που κατηγορώ τώρα, δεν σεβόμουν όσο έπρεπε τα κείμενα. Όμως αυτό δεν είναι ήταν τόλμη, αλλά φόβος. Όπως έλεγε ο Αίσωπος, όσα δεν φτάνουμε… έχω υπάρξει αλεπού δηλαδή. Ευτυχώς, η συνείδησή μου, δεν επέτρεψε σε αυτό να διαρκέσει πολύ. Σταμάτησα να γκρεμίζω τα αγάλματα επειδή δεν τα έφτανα. Κι έτσι μπόρεσα να ικανοποιήσω τη φιλοδοξία μου.

Και τη ματαιοδοξία;
Βεβαίως και τη ματαιοδοξία. Όλοι οι ηθοποιοί είμαστε ματαιόδοξοι, αφού ζητάμε κάτι μάταιο – χάνουμε τον ύπνο μας για το αν θα πούμε καλά μία ατάκα, λες και κάνουμε εγχείρηση εγκεφάλου. Με τα χρόνια όμως μαθαίνεις και η εμπειρία αποβαίνει ωφέλιμη, όταν αποδέχεσαι τα λάθη σου και όχι όταν τα εξωραΐζεις. Πρέπει όμως να έχεις μεγαλώσει για να το αποδεχθείς και να έχεις αποκτήσει αυτοπεποίθηση για να το αντέξεις. Γιατί η ματαιοδοξία μου, που δεν είναι θέμα ηθικής, με κάνει να θέλω να ανήκω στο 1% και στο 99. Ένα λουλούδι, ξέρετε, χρειάζεται δύο χρόνια για να ανθίσει και ένα δευτερόλεπτο για να το κλαδέψεις. Το μωρό χρειάζεται δύο χρόνια για να περπατήσει και ένα δευτερόλεπτο για να πέσει. Ε, δεν θα βάλω πια αυτή τρικλοποδιά στον εαυτό μου – αυτό είναι εύκολο, το κάνουν όλοι άλλωστε.

Info
«Αφέντης και Δούλος», Νέο Θέατρο Κατερίνα Βασιλάκου
Προφήτου Δανιήλ 3, Κεραμεικός, τηλ. 2110132002-5.
Παραστάσεις: Δευτέρα & Τρίτη στις 21:15

Διαβάστε ακόμα: Χρήστος Χωμενίδης – «Από τη μια επαίτες και από την άλλη δήθεν επαναστάτες δε γίνεται»

1 2

TAGS :
Δημήτρης Λιγνάδης θέατρο Κρίση

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook