Δημήτρης Μητρόπουλος: «Η δουλειά του καλλιτέχνη είναι σαν αυτή της πόρνης»

«Όλη η φιλοσοφία μου στηρίζεται εις την λύση του γόρδιου δεσμού χωρίς το μαχαίρι…» είχε πει ο Δημήτρης Μητρόπουλος. (Φωτογραφία: YouTube)

Μου αρέσει ο Δημήτρης Μητρόπουλος. Γιατί ήταν απελευθερωμένος. Γιατί ήταν μέγιστος καλλιτέχνης σε μια ελάχιστη Ελλάδα η οποία τον «έδιωξε». Καλυτερα. Γιατί μεγαλούργησε. Τον αγαπώ.

Γιατί ήταν ερωτευμένος με τον Λέοναρντ Μπερνστάιν. Ναι. Ήταν εραστές. Γιατί δεν έκρυψε ποτέ την ομοφυλοφιλία του. Γιατί διηύθυνε με γυμνά χέρια. Γιατί ερωτεύθηκε τον μικρό ακόμα Αλέξανδρο Ιόλα και τον έστειλε στο σπίτι του στο Βερολίνο, επειδή εδώ θα τον είχαν κατασπαράξει. «Ααα, ώστε έτσι… Αγαπάς τόσο πολύ την Ελλάδα. Τότε φύγε. Φύγε πολύ μακρυά». Μου αρέσει.

Γιατί ο Δημήτρης Μητρόπουλος, στις 18 Φεβρουαρίου 1946, φωτογραφήθηκε γυμνός για περιοδικό Life: «Η δουλειά του καλλιτέχνη είναι σαν αυτή της πόρνης· συνίσταται στο να κάνει άλλους ανθρώπους ευτυχισμένους αδιαφορώντας για το πώς αισθάνεται ο ίδιος».

Στιγμιότυπα από τις δοκιμές με την Φιλαρμονική της Νέας Υόρκης. (Φωτογραφίες: www.dimitrimitropoulos.gr)

Γιατί οι λέξεις του και οι σκέψεις του ήταν οκτάβες ψυχής:

«Δεν ζω παρά μόνο για τις στιγμές που βρίσκομαι στο πόντιουμ και για να ζήσω τις στιγμές αυτές, ξοδεύοντας τη ζωή μου και ετοιμάζοντας τον εαυτό μου με απογυμνωτική πειθαρχία, αμφιβολίες και ταπεινοσύνη».

«O πρωταρχικός σκοπός σε μια συναυλία δεν είναι η τελειότητα στην εκτέλεση, αλλά η επικοινωνία. H ερμηνεία είναι έργο ομαδικό, είναι σύμπνοια, δεν είναι έργο σκλάβων στην μπαγκέτα του μαέστρου».

«Θα ρωτούσα τον επίδοξο διευθυντή ορχήστρας, αν η φιλοδοξία του υπηρετεί έναν ηθικό καλλιτεχνικό σκοπό κι αν δεν είναι μόνο μια κρυφή επιθυμία για δύναμη και κυριαρχία, πράγμα που δεν δείχνει παρά μόνο τη γύμνια του».

«O κόσμος που έχει σχηματίσει πάνω απ’ το αμφιθέατρο μια μακρυά και πολυάριθμη γιρλάντα, τι αισθάνθηκε από το νόημα των συμφωνιών; Και ο άλλος κόσμος που δεν τον άγγιξε η προσπάθειά μας ούτε από περιέργεια; Aν είναι κάτι που μου φέρνει απελπισία όταν το σκέπτομαι, είναι η απόσταση που με χωρίζει από το κοινόν. Αγαπώ τον λαό. Tον καταλαβαίνω, αλλά δεν με καταλαβαίνει. H μεγάλη δυστυχία της ζωής μου είναι αυτή…».

Διαβάστε ακόμα: Ο αχαλίνωτος ηδονισμός του Μαρκήσιου ντε Σαντ

«Ως τίμιος καλλιτέχνης και μουσικός ανήκω με το πνεύμα μου στην αριστοκρατία την αφοσιωμένη στην τέχνη καθαυτή. H ψυχή μου όμως, η καρδιά μου, η αγάπη μου για τον πλησίον, για τους ανθρώπους, με αναγκάζουν να κάνω παραχωρήσεις, ιδιαίτερα στις μέρες μας με την καταφανή πρόοδο που δείχνει ο μέσος άνθρωπος».

«Όλη η φιλοσοφία μου στηρίζεται εις την λύση του γόρδιου δεσμού χωρίς το μαχαίρι…».

«Δεν επιθυμώ να είμαι ένας ψυχαγωγός, ο οποίος προσφέρει στους ακροατές του ευχάριστες μόνο ώρες, αν και γνωρίζω πως και αυτό περιλαμβάνεται στα καθήκοντά μου. Αλλά η θέση του Αρχιμουσικού και Καλλιτεχνικού διευθυντή της Φιλαρμονικής της Νέας Υόρκης που μου εμπιστεύτηκαν, συνεπάγεται και ένα παιδαγωγικό έργο».

«H αποστολή μου είναι να είμαι παιδαγωγός και σαν τέτοιος είμαι αναγκασμένος να προχωρώ μάλλον μεθοδικά για να επιτύχω το σκοπό μου, παρά να απολαμβάνω εγωιστικά μαζί με μερικούς snobs».

«Όσο περισσότερο πείθομαι για το είδος της συμβολής μου, τόσο η αμοιβή μου κατεβαίνει».

«Κάθε τι στην τέχνη που δεν ξεπερνά ολοκληρωτικά τις υλικές δυσκολίες και δεν αποπνευματώνεται σε βαθμό να εξουθενώνει κάθε υλική εντύπωση, είναι καταδικαστέο».

«Είμαι από τη φύση μου ένας άνθρωπος με θρησκευτικά συναισθήματα. Για μένα η ύπαρξη του Θεού, του Δημιουργού είναι πέρα από κάθε αμφιβολία».

«Για μένα κάθε αξιόλογη δραστηριότητα πρέπει να έχει έναν ηθικό σκοπό, και δεν μπορώ να δω ένα τέτοιο νόημα στην επιδίωξη της τέχνης για την τέχνη. O αισθητικός νόμος δεν λειτουργεί μέσα στο κενό»

«Φτάσαμε πια στο σημείο που οτιδήποτε χωρίς ηθικό σκοπό δεν είναι μόνο άχρηστο αλλά και επικίνδυνο. Βλέπω στο πρόσωπο του καλλιτέχνη τον ιεροκήρυκα που με την ιδιωτική του ζωή, τις πεποιθήσεις και τις πράξεις του θα μπορούσε να αποτελέσει πρότυπο για όλους…».

«O δημιουργός, ο συνθέτης, είναι τραγική μορφή. Tο έργο του δεν είναι ζωντανό αν δεν παιχτεί, αν δεν ερμηνευτεί». (Φωτογραφία: www.dimitrimitropoulos.gr)

«Είμαι ένας άνθρωπος που επιζητεί την αγάπη· και την τέχνη μου ακόμα τη χρησιμοποιώ προς αυτόν τον σκοπό. Αυτός είναι ο λόγος που η καλλιτεχνική μου ζωή στάθηκε επιτυχής, επειδή εκδήλωνε πάντοτε την ανάγκη μιας επικοινωνίας και αγάπης ανάμεσα σ’ εμένα και το ακροατήριό μου».

«O δημιουργός, ο συνθέτης, είναι τραγική μορφή. Tο έργο του δεν είναι ζωντανό αν δεν παιχτεί, αν δεν ερμηνευτεί. H επιτυχία του κρέμεται από την διανοητικότητα, από την αισθαντικότητα του εκτελεστή ή του μαέστρου. Όμως, η μεγαλοφυΐα του συνθέτη και το ταλέντο του ερμηνευτή είναι δύο πάρα πολύ διαφορετικά πράγματα. Υπάρχουν άνθρωποι που δεν μπορούν να σκέπτονται και να ενεργούν την ίδια στιγμή. Ένας μαέστρος υποτίθεται ότι είναι ικανός για το διπλό τούτο έργο την ώρα της ερμηνείας. Aπ’ όση πείρα έχω, μπορώ να πω ότι ο συνθέτης δεν είναι πάντοτε ο κατάλληλος ερμηνευτής του έργου του. O συνθέτης είναι τόσο κοντά στο έργο του, τόσο ταυτισμένος μ’ αυτό, ώστε να μη μπορεί να γίνει ένας αντικειμενικός εκτελεστής. Πολλές φορές προδίδει το ίδιο του το έργο».

«Για το πρόβλημα της ερμηνείας έχω να πω ότι είναι μάταιη και συχνά αντικαλλιτεχνική η σχολαστική προσήλωση στις οδηγίες του συνθέτη. Ένα “αλέγκρο” ή ένα “λάργκο” είναι βέβαια πάντοτε μια βασική υπόδειξη του συνθέτη, δεν είναι όμως πάντοτε απαράβατη στρατιωτική διαταγή. Πολλές φορές η υφή, το ύφος, το καθολικότερο μήνυμα και νόημα του έργου επιβάλλουν μια κάποια δημιουργική παρέκκλιση. O μαέστρος που θέλει να υπηρετήσει και να προβάλει τον πυρήνα πιότερο παρά τα δευτερότερα στοιχεία του έργου, κάνει συνειδητά αυτές τις παρεκκλίσεις για το χατίρι μιας ολοκληρωμένης και συνθετικής ερμηνείας. Υποτάσσει την ανάλυση στη σύνθεση. Tα χρονικά της μουσικής είναι γεμάτα από παραδείγματα τέτοιων παρεκκλίσεων ακόμη και από τους ίδιους τους συνθέτες. Θυμάμαι τα λόγια του Ρούμπινσταϊν, ότι ο Μπετόβεν συχνά δεν τηρούσε κατά γράμμα τις ίδιες του τις οδηγίες. O Μπραμς αυτοσχεδίαζε. Mου έτυχε να παρατηρήσω κάποτε στον Ραχμάνινοφ ότι δεν σεβάστηκε τις οδηγίες του σε μια σύνθεσή του. “A…”, μου αποκρίθηκε, “η διάθεσή μου μού ζητάει να ξεχάσω τις επί μέρους οδηγίες μου”».

«H επιθυμία μιας δημιουργικής ερμηνείας κρέμεται από την προσωπικότητα του μαέστρου και από τη φιλοσοφία του, δηλαδή από τη στάση του απέναντι στη ζωή και τα προβλήματά της. O πρωταρχικός σκοπός σε μια συναυλία δεν είναι η τελειότητα στην εκτέλεση, αλλά η επικοινωνία· η μετάδοση της ψυχής, του πάθους, του νοήματος του έργου στο ακροατήριο. O μαέστρος δεν είναι μόνος. Είναι διπλά πλαισιωμένος, από την ορχήστρα και από τους ακροατές. Για να δονήσει τους ακροατές με τους κραδασμούς του έργου, πρέπει πρώτα να δονήσει τα άτομα της ορχήστρας και την ορχήστρα σαν σύνολο. Και δεν νομίζω ότι αυτό μπορεί να γίνει αλλιώς παρά μόνο αν κατέβει από το βάθρο του, αν κάνει τους μουσικούς να νιώσουν ότι δεν είναι δικτάτορας, αλλά απόστολος. H ερμηνεία είναι έργο ομαδικό, είναι σύμπνοια, δεν είναι έργο σκλάβων στην μπαγκέτα του μαέστρου. Mόνο όταν ο μαέστρος σκύψει στοργικά πάνω από κάθε άτομο της ορχήστρας, όπως πάνω από ένα ψυχολογικό, ηθικό πρόβλημα, μπορεί να μεταβάλει την ορχήστρα σε αληθινό μεσάζοντα για το μήνυμα του συνθέτη. Mόνο τότε μπορεί να ελπίζει στην ανταπόκριση των ακροατών, στην επικοινωνία. Στην ιστορία της μουσικής είχαμε πάντοτε δύο είδη μαέστρων: Tον μαέστρο- δικτάτορα και τον μαέστρο- σύντροφο. Προσωπικά προτίμησα πάντοτε να ανήκω στη δεύτερη κατηγορία. Πάσχισα να νιώσω ακόμη και τα σωματικά βάσανα του μουσικού της ορχήστρας. O μουσικός, καρφωμένος στο κάθισμά του, χωρίς άνεση, συχνά χωρίς χώρο, δεν μπορεί ν’ ακούσει τον ίδιο τον εαυτό του που πνίγεται μέσα στο πανδαιμόνιο της ορχήστρας. Φαντάζεστε τον καλλιτέχνη αυτόν που στερείται την πιο βασική απόλαυση; Nα μη μπορεί δηλαδή ν’ ακούει το ίδιο του το παίξιμο;».

Σε δοκιμή με τη Συμφωνική Ορχήστρα του Ωδείου Αθηνών. (Φωτογραφίες: www.dimitrimitropoulos.gr)

Την 1η Νοεμβρίου 1960, ο 65χρονος Δημήτρης Μητρόπουλος, «έκπτωτος» μαέστρος (1951-1957) της Φιλαρμονικής Ορχήστρας της Νέας Υόρκης (ΝΥPO), διευθύνει στο Μιλάνο την ορχήστρα της Σκάλας στην πρόβα της 3ης Συμφωνίας του Μάλερ. Γύρω στις 10 το πρωί εμφανέστατα καταβεβλημένος, κι ενώ έχει έναν προς έναν χαιρετήσει τους μουσικούς με τα μικρά τους ονόματα, απευθύνεται στην ορχήστρα προτού ξεκινήσει: «Είναι αλήθεια πως είμαι εξουθενωμένος, αλλά είμαι σαν τα παλιά αυτοκίνητα που όλα τα μέρη τους είναι έτοιμα να καταρρεύσουν, εκείνα όμως εξακολουθούν να λειτουργούν».
Σε λίγο θα έπεφτε νεκρός από το πόντιουμ. Πάνω του βρέθηκε σημείωμα με τις παρακάτω τελευταίες επιθυμίες του:

«Αποτελεί αμετάκλητον επιθυμίαν μου όπως εις περίπτωσιν θανάτου μου δημοσιευθεί ειδοποίησις προς αποφυγήν αποστολής ανθέων. Παν άτομον το οποίον θα επεθύμει να αποτίσει φόρον τιμής δύναται να συμβάλει εις κεφάλαιον συγκεντρωθησόμενον εις το όνομά μου. Το κεφάλαιον τούτο θα χρησιμοποιείται επ’ ωφελεία των Αμερικανών συνθετών, την διαχείρησίν του δε δέον να αναλάβει ο Σύλλογος της Φιλαρμονικής Ορχήστρας της Νέας Υόρκης. Η σορός μου να μην εκτεθεί εις κοινήν θέαν και να αποτεφρωθεί άνευ τελετής και κατά τον πλέον σύμφορον τρόπον. Η τέφρα μου να αποδοθεί εις τον Τζέϊμς Ντίξον, διαμένοντα εις πόλιν Αϊόβα, εις την οδόν Σλένταρ 1333, να τοποθετηθεί δε εντός κοινής λυκήθου ή ετέρου δοχείου αγορασθησομένου εις την ονομαστικήν του αξίαν. Ο προαναφερθείς Τζέϊμς Ντίξον δύναται, εάν το επιθυμεί, να παραδώσει την ως άνω λήκυθον εις τη Ελλάδα».

Διαβάστε ακόμα: Τσόκλης και Ιόλας, μια πολυτάραχη σχέση

TAGS :
Δημήτρης Μητρόπουλος μαέστρος

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook