Δυο φίλοι στην ίδια πόλη –και τα κοφτερά ερωτήματα της «Τίρζα»

Ο Γιόχαν Ντούσμπεργκ και ο Στέλιος Μάινας στο «Σκουφάκι». Ο πρώτος βρέθηκε εκτάκτως για δυο ημέρες στην πρωτεύουσα και οι δυο φίλοι δεν έχασαν την ευκαιρία να τα πουν από κοντά.

Ο Γιόχαν Ντούσμπεργκ διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου της Χάγης και σκηνοθέτης της παράστασης «Τίρζα» στη Χάγη είναι ο άνθρωπος που έδωσε πριν από πολλά χρόνια στον Στέλιο Μάινα αυτό το έργο. Φέτος κατάφερε να γίνει πραγματικότητα με τη μορφή μιας εξαιρετικά έντονης, σκληρής και απολαυστικής συνάμα παράστασης, με τη μουσική και την κίνηση να αποτελούν χρήσιμα εργαλεία στα χέρια του σκηνοθέτη Κώστα Φιλίππογλου.

Μετά τη γενική πρόβα, ο Στέλιος Μάινας μού ανέφερε ότι ο Γιόχαν θα ήταν για δύο ημέρες στην Αθήνα. Δίνουμε ραντεβού την επομένη στο «Σκουφάκι». Φθάνω μετά από εκείνους και τους παρατηρώ ήδη από μακριά: άνδρες έφηβοι –ο άνδρας άλλωστε δεν έχει ηλικία, τις έχει όλες κατά περίσταση– μες στη χαρά που είναι μαζί! Είναι φίλοι πολλά χρόνια, γεγονός που γίνεται αμέσως αντιληπτό όταν τους ακούσεις να μιλούν, αλλά κυρίως από τη σωματική επικοινωνία που έχουν: κουνούν χέρια και κεφάλια, σαν να έχουν απέναντί τους έναν μαέστρο. Συγχρονισμός και αλληλεπίδραση λοιπόν ανάμεσα σε δύο καλλιτέχνες. Ανάμεσα σε δύο άνδρες στους οποίους αναγνωρίζεις αμέσως κοινά στοιχεία: αμφότεροι προσπαθούν πολύ να συμβιβαστούν και να υπάρχουν στο σήμερα, αγαπούν και αποδέχονται τις γυναίκες, ζουν μικρές φάσεις απομόνωσης και θλίψης και τις προσπερνούν, και εν τέλει θέλουν να συμμετέχουν στις ζωές των άλλων, φανερά και με διακριτικότητα, αφού ο χώρος τους έχει και σκηνή αλλά και παρασκήνια.

Από την παράσταση του Θεάτρου Ιλίσια. Το «Τίρζα» θίγει θα πάντα: οικογένεια, σεξ, γάμο, ρατσισμό, κοινωνία, εργασία, λεφτά και θάνατο. Όλα καταγράφονται από την αιχμηρή πένα του Άρνον Γκρούνμπεργκ.

Μεθώνη, Χάγη, Αθήνα

2006, Μεθώνη, διακοπές. Ο Γιόχαν δεν κολυμπά αλλά παρακολουθεί τη γυναίκα του και τον Στέλιο που ανοίγονται στα βαθιά («Σκηνοθέτης είμαι, κάθομαι και παρατηρώ τα πάντα»). Όρθιος στην ακροθαλασσιά, στα κατάμαυρα ντυμένος, φωνάζει στον Στέλιο ότι του ήρθε η ιδέα να ανεβάσει το «Τίρζα» στο Εθνικό Θέατρο της Χάγης. («Εκεί διάβαζε το βιβλίο του Άρνον Γκρούνμπεργκ για πρώτη φορά. Άλλωστε, τι άλλο να κάνεις στη Μεθώνη, όπως λέει και ο ίδιος: ή θα κολυμπάς ή θα διαβάζεις», εξηγεί ο Στέλιος Μάινας).

To 2010, το έργο ανεβαίνει στη Χάγη και ενώ έχει μεταφραστεί στα ελληνικά από την Ινώ Βαν Ντάικ Μπαλτά, ο Στέλιος Μάινας ψάχνει θέατρο και παραγωγό, αλλά οι προσπάθειες δεν ευδοκιμούν. Μέχρι σήμερα.

Το «Τίρζα» θίγει τα πάντα: οικογένεια, σεξ, γάμο, ρατσισμό, κοινωνία, εργασία, λεφτά και θάνατο. Όλα καταγράφονται από την κοφτερή πένα του Άρνον Γκρούνμπεργκ, αλλά «δεν πρόκειται για σούπερ μάρκετ ιδεών», με διακόπτει ο Στέλιος, για να συμπληρώσει ο Γιόχαν: «Το έργο θέτει ερωτήματα, συνεχή και για όλα. Αλλά δεν δίνει απαντήσεις, όπως και στη φιλοσοφία. Μπορείς να εξηγήσεις τα πράγματα όπως εσύ το αισθάνεσαι».

Οι διαφορές του ανεβάσματος στη Χάγη και την Αθήνα είναι ελάχιστες, παρότι οι λαοί είναι τόσο διαφορετικοί μεταξύ τους.

Στέλιος Μάινας: Ο Γκρούνμπεργκ είναι ένας παγκόσμιος συγγραφέας. Είναι πολίτης του κόσμου και απευθύνεται στους ανθρώπους, όχι σε λαούς.

Γιόχαν Ντούσμπεργκ: Οι γονείς του είναι Γερμανοί, κατέφυγαν στην Ολλανδία για να γλυτώσουν από τους Ναζί, ενώ τώρα πια εκείνος ζει και εργάζεται στη Νέα Υόρκη. Γράφει σκληρά γιατί έχει ζήσει σκληρά. Είναι Εβραίος, αλλά όχι ένας Εβραίος συγγραφέας. Διακρίνεις αμυδρά κάποια εβραϊκά στοιχεία στα έργα του, αλλά σε άλλο επίπεδο. Δεν θέλει καθόλου να αποτελεί φωνή της εβραϊκής κοινότητας.

Στ.Μ.: Όπως συμβαίνει και στα έργα του Στέφαν Τσβάιχ.

Γ.Ντ.: Ακριβώς. Και μάλιστα όταν ακούει Εβραίους να λένε ότι ήταν στον πόλεμο κλπ. απαντά ότι δεν τρέχει και κάτι, αφού όλοι ήταν στον πόλεμο. Θέλω να πω ότι δεν ανακατεύεται καθόλου με το λόμπι και μάλιστα έχει σχετικά αποστασιοποιημένες σχέσεις με την αδελφή του, που ζει σε κιμπούτς στο Ισραήλ.

Ο Άρνον Γκρούνμπεργκ σε σοκάρει και σε «ανοίγει». Το κείμενό του, αιχμηρό και καυστικό, δεν σου επιτρέπει να αφαιρεθείς ούτε δευτερόλεπτο, ενώ, με μαεστρία και όσο εκείνος θέλει, σου προσφέρει χαμόγελα με το ιδιαίτερο χιούμορ που το χαρακτηρίζει. Γεννήθηκε το 1971, έγραφε στο 19 του και στα 23 του είχε ήδη ένα μπεστ σέλερ στην Ευρώπη.

Γ.Ντ.: Γράφει καθημερινά σε εφημερίδες της Νέας Υόρκης και σε ολλανδικές κείμενα που θίγουν τα πάντα. Γράφει κάθε χρόνο ένα βιβλίο, πηγαίνει στο Αφγανιστάν όπου κάθεται έναν μήνα και ζει με στρατιώτες για να νιώσει το τι περνούν και οργάνωσε τον θεσμό «Foam» στην Ολλανδία, στο πλαίσιο του οποίου ακολουθεί κάθε καλοκαίρι μία ολλανδική οικογένεια στις διακοπές της –στην Ελλάδα ή αλλού, κατόπιν συνεννόησης, συλλέγοντας αληθινά ψυχογραφήματα για τα βιβλία του. Κατά καιρούς, δουλεύει και σε ξενοδοχεία για να πλησιάζει ακόμη περισσότερο τους ανθρώπους.

Στ.Μ.: Η ματιά του απέναντι στους ανθρώπους είναι τελείως σκοτεινή και αυτό οφείλεται στα όσα έχει ζήσει. Γνωρίζει καλά ότι γεννιόμαστε, παλεύουμε και πεθαίνουμε μόνοι. Οι γονείς του εγκαταλείπουν τη Γερμανία για να ξεφύγουν από τους Ναζί και καταφεύγουν στην Ολλανδία, όπου μετά από λίγο θα τους βρουν μπροστά τους. Ο πατέρας του κρύφτηκε σε μια οικογένεια και η μητέρα του έφυγε με ένα πλοίο για την Κούβα, το οποίο όμως στη μέση της διαδρομής ξαναγύρισε στο Ρότερνταμ, όπου τους περίμενε το τρένο για το Άουσβιτς. Και επέζησαν.

Γ.Ντ.: Ο Άρνον μεγάλωσε λοιπόν σε μια οικογένεια με τέτοιες εμπειρίες που ήταν αδύνατον να νιώθει ασφαλής ή να δείχνει εμπιστοσύνη στους ανθρώπους –ανεξαρτήτως εθνικότητας. Εξάλλου, στο βιβλίο του «Τhe Jewish Messiah», ένας Εβραίος γίνεται ο νέος Χίτλερ, ενώ οι Ισραηλινοί τα βρίσκουν με τη Χαμάς και ρίχνουν ατομικές βόμβες σε όλον τον κόσμο.

«Το ”Τίρζα” δεν περιγράφει απλώς έναν παρανοϊκό τύπο, αλλά την αλήθεια που κρύβει η κοινωνική κατάρρευση» λέει ο Γιόχαν Ντούσμπεργκ. «Και μη νομίζετε ότι αυτή η κατάσταση, της οικονομικής και γενικότερης εξαθλίωσης, είναι μόνο ελληνικό φαινόμενο. Τα ίδια συμβαίνουν και στην Ολλανδία και παντού».

Το βάλτωμα του δυτικού ανθρώπου

Στ.Μ.: Ξέρετε, ο πατέρας μου, όπως και του Γιόχαν, πολέμησαν στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο – πρόσφατα έμαθα τυχαία για τον δικό μου ότι ήταν σπουδαίος αντάρτης. Κανείς από τους δυό τους όμως δεν μιλούσε για αυτό και κανείς τους δεν μισούσε τους Γερμανούς. Αυτή η γενιά υπέφερε πραγματικά. Όταν υποφέρεις, θέλεις να ξεχάσεις και για να ξεχάσεις, πρέπει να μπορείς να συγχωρήσεις. Αλλιώς, δεν μπορείς να ζήσεις. Σήμερα, δεν συγχωρούμε και ως εκ τούτου κολλάμε και βαλτώνουμε.

Γ.Ντ.: Ο σημερινός δυτικός άνθρωπος είναι βαλτωμένος παντοιοτρόπως. Ο πρωταγωνιστής, για παράδειγμα, είναι, μέσες άκρες, ένας νοήμων νορμάλ τύπος, μορφωμένος, που πιστεύει στην ευρωπαϊκή ποίηση και στηρίζει τη ζωή του στη θέση την οποία έχει κερδίσει στην κοινωνία: δουλεύει, έχει ένα καλό επίπεδο, μια ωραία γυναίκα και δύο παιδιά. Κάποια στιγμή η γυναίκα του τον εγκαταλείπει, η μεγαλύτερη κόρη του φεύγει και ο ίδιος χάνει τα δουλειά του –απολύεται ενώ συνεχίζει να πληρώνεται, κάτι ακόμη χειρότερο για αυτόν. Υποκρίνεται λοιπόν καθημερινά ότι φεύγει από το σπίτι για τη δουλειά του και ότι επιστρέφει τη συνήθη ώρα για να μην αντιληφθεί ο κοινωνικός του περίγυρος και οι γείτονες το τι συμβαίνει. Αυτό είναι κάτι που συναντάμε συχνά στον δυτικό άνθρωπο: αδυνατεί να δεχθεί την αυτονομία των παιδιών, αρνείται να παραδεχθεί την ανεργία ή να αποδεχθεί μια αποτυχημένη ερωτική σχέση, τρελαίνεται σιγά σιγά και, εν τούτοις, εξακολουθεί να προσπαθεί να δείξει στους άλλους ότι «στέκει» καλά οικονομικά, ψυχολογικά και διανοητικά. Ο κόσμος του πρωταγωνιστή μας καταρρέει και φυσικά βρίσκει έναν «εξωτερικό» εχθρό για να μπορέσει να κρατηθεί από κάπου, στο πρόσωπο κάποιου τον οποίο θεωρεί τρομοκράτη. Το βιβλίο όμως δεν περιγράφει απλώς έναν παρανοϊκό τύπο, αλλά την αλήθεια που κρύβει η κοινωνική κατάρρευση. Και μη νομίζετε ότι αυτή η κατάσταση, της οικονομικής και γενικότερης εξαθλίωσης, είναι μόνο ελληνικό φαινόμενο. Τα ίδια συμβαίνουν και στην Ολλανδία και παντού.

Ο Στέλιος Μάινας σε μια ακόμα σκηνή από την παράσταση, τη σκηνοθεσία της οποίας υπογράφει ο Κώστας Φιλίππογλου.

Στ.Μ.: Η ανομία είναι η διαφορά στην Ελλάδα. Τα πράγματα θα λειτουργούν είτε παράνομα είτε ανεξέλεγκτα. Υπάρχουν ηθοποιοί που δεν πληρώνονται και δεν έχουν χρήματα, κυριολεκτικά, ούτε για να φάνε ούτε καν για να έρθουν στη δουλειά –προτιμούν, λένε, να περπατούν, άμα τους ρωτήσεις– και παρ’ όλα αυτά, τα υπομένουν όλα μόνο και μόνο για να παίξουν σε μια παράσταση. Αυτός, δυστυχώς, είναι ο στόχος των κρατούντων: να πλάσουν ανθρώπους, αδύναμους να αντιδράσουν και αφόρητα μόνους. Αυτό είναι βία για μένα και για αυτό αυξάνονται οι μορφές εκδήλωσής της –χωρίς να επικροτώ κάτι τέτοιο φυσικά.

Και οι προσωπικές σχέσεις, οι διαλυμένες που συνεχίζονται… Πόση ασφάλεια νιώθουμε οι άνθρωποι, ακόμη και μέσα στη δυστυχία, αρκεί να μας είναι γνωστή. Το άγνωστο είναι πιο εχθρικό ακόμη και αν το γνωστό είναι πια αρρωστημένο.

Γ.Ντ.: Δεν ξέρω για ποιον λόγο, φαίνεται ότι πρόκειται για έναν ανθρώπινο μηχανισμό που λειτουργεί αδιαλείπτως και μας εγκλωβίζει μέσα στις σχέσεις. Αυτό που παθαίνει ο πρωταγωνιστής με τη γυναίκα του, που τον παρατάει και ξαναγυρίζει, και ενώ όλοι του λένε να τη διώξει, αυτός δεν το τολμάει, το ζω κι εγώ με έναν τρόπο. Έχω μια σχέση πάρα πολλά χρόνια, με πολλά on-off και όμως, εγώ εκεί…, δεν τη λήγω. Νομίζω ότι οι άνθρωποι περισσότερο φαντασιωνόμαστε την ευτυχία μας, παρά τη ζούμε.

Μπορούν τελικά οι «σκεπτόμενοι» άνθρωποι να είναι ευτυχισμένοι;

Γ.Ντ.: Και βέβαια… Άμα διαβάζεις Ντοστογιέφσκι και Τολστόι, βλέπεις τέτοιες παραστάσεις και μετά συζητάς για αυτά τα ζητήματα, ναι, μπορείς. Ο πρωταγωνιστής της «Τίρζα» καταφέρει να ανοίξει την ψυχή του και να μιλήσει αληθινά μόνο όταν απευθύνεται σε ένα μικρό κορίτσι από την Αφρική που δεν τον καταλαβαίνει. Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που δεν μιλούν και δεν εκφράζονται ποτέ και άλλοι που το κάνουν μόνο μέσα από τα έργα τους. Αλλά, οι υπόλοιποι, όταν πλησιάζουμε την τέχνη και τη ζούμε, μπορούμε και να αναγνωρίσουμε πράγματα μέσω αυτής και να τα επεξεργαστούμε καλύτερα, αλλά και να τα γελοιοποιήσουμε και να τα ξορκίσουμε…

Ο Γιόχαν Ντούσμπεργκ, που είχε σκηνοθετήσει την «Τίρζα» στη Χάγη, έχει κάθε λόγο να χαίρεται που ο φίλος του είναι ο πρωταγωνιστής της παράστασης στην Αθήνα.

//«Τίρζα», του Άρνον Γκρούνμπεργκ. Σκηνοθεσία: Κώστας Φιλίππογλου. Παίζουν: Στέλιος Μάινας, Άννα Μάσχα, Γιωργής Τσαμπουράκης, Ηλιάνα Μαυρομάτη, Τάσος Δημητρόπουλος, Ίριδα Μάρα. Θέατρο Ιλίσια, Παπαδιαμαντοπούλου 4 & Βασιλίσσης Σοφίας, τηλ. 210 7210045, 210 7216317. Παραστάσεις: Δευτέρα & Τρίτη 21.15, Τετάρτη 18.15, Κυριακή 21.15.

Το βιβλίο του Άρνον Γκρούνμπεργκ «Τίρζα, η Βασίλισσα του Ήλιου» κυκλοφορεί στα ελληνικά σε μετάφραση της Ινώς Βαν Ντάικ – Μπαλτά από τις εκδόσεις Καστανιώτη.

TAGS :
ηθοποιός θέατρο

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook