Η πολύ ακριβή(ς) μουσικότητα του Μαρίς Γιάνσονς

Ο Mariss Jansons διευθύνει την Συμφωνική Ορχήστρα της Βαυαρικής Ραδιοφωνίας της οποίας ηγείται στην υπέροχη αίθουσα “Ηρακλής” των ανακτόρων του Μονάχου, στην οποία η ορχήστρα δίνει πολλές από τις συναυλίες της ( Credits “BR/Peter Meisel).

Ο Μαρίς Γιάνσονς είναι ένας αρχιμουσικός που δίνει υψηλή προτεραιότητα στη σχεδόν απίστευτη ακρίβεια, η οποία γίνεται εξόχως συναρπαστική στις υψηλές ταχύτητες, την ισορροπία μεταξύ των γκρουπ της ορχήστρας, στον απόλυτο, κυριαρχικό θα λέγαμε, έλεγχο του μουσικού γίγνεσθαι. Στις συναυλίες του δίνεται η αίσθηση ότι όχι μόνο ελέγχει απόλυτα την ορχήστρα, αλλά και πέρα από αυτό σαν να έχει τη δυνατότητα να παγώνει ή να επιταχύνει το χρόνο μέσα στη αίθουσα, σαν να εξαρτώνται από τα τέμπι του και τις κινήσεις των χεριών του κάποιες απροσδιόριστες δυνάμεις της ατμόσφαιρας!

John Corigliano, Jörg Widmann – Διάλογοι με την παράδοση

 Αυτή η αίσθηση δόθηκε και το 2016 από την έναρξη εκείνης της συναυλίας στο Κάρνεγκι Χολ. Το κομμάτι που είχε επελέγη ήταν η «Φαντασία πάνω σε ένα Οστινάτο» (Fantasia on an Ostinato, 1986) του Νεοϋορκέζου συνθέτης John Corigliano (γεν. 1938). Το έργο αυτό είχε πρωτοπαρουσιαστεί στο Κάρνεγκι Χολ το 1998 και πάλι από το Γιάνσονς με την ορχήστρα, της οποίας ηγείτο τότε, της Συμφωνικής του Pittsburgh.

Η σύλληψη αυτού του κομματιού το κάνει ιδιαίτερα ενδιαφέρον, αφού πρόκειται για μια αναφορά, για έναν μουσικό (ανα)στοχασμό ή μια αναπόληση, σε ένα μοτίβο-σταθμό στην ιστορία της δυτικής μουσικής, τη μυσταγωγική μελωδία από το Allegretto της Εβδόμης συμφωνίας του Μπετόβεν. Η μαγική αυτή μελωδία, η οποία έχει σίγουρα καθηλώσει πολλές φορές κάθε μουσικόφιλο, ασκεί προφανώς και μια μεγάλη έλξη, ίσως στα όρια της ψύχωσης και στους συνθέτες. Έτσι είναι ευεξήγητο το γιατί ένας συνθέτης ανέλαβε το συγκεκριμένο εγχείρημα.

Τη χαρακτηριστική μελωδία από το Allegretto του Μπετόβεν την ακούσαμε από την αρχή του έργου κυρίως από το πιάνο και τα έγχορδα, κυρίως τα τσέλι και τις βιόλες. Η υπόλοιπη ορχήστρα με μεγάλη σύνθεση και πιάνο, καθ’ όλη τη διάρκεια μας οδηγεί στις μουσικές αναζητήσεις του έργου, παραλλάσσοντας, εξελίσσοντας ή και οδηγώντας στα ακραία όρια τους τα ρυθμικά, μελωδικά και αρμονικά στοιχεία του θέματος του Μπετόβεν. Ο μινιμαλιστής συνθέτης όχι μόνο ερευνά και πειραματίζεται πάνω στις κλίμακες και τις αρμονίες, με την αρχιτεκτονική του έργου, με τρόπο που βέβαια προέρχεται από τον εικοστό αιώνα, αλλά καταφέρνει αυτό το έργο αυτό να είναι πέραν και πάνω από ένα «πείραμα» και να κρατά καθηλωμένο το κοινό. Η απόλυτη κυριαρχία του Γιάνσονς επί της ορχήστρας και ο ενθουσιασμός του για το έργο αυτό να έκαναν βέβαια να αναρωτηθούμε, το κατά πόσον η έξοχη ερμηνεία έπαιξε το ρόλο της στην εντύπωσή μας για το έργο.

Ο συνθέτης πάντως, μάλλον σοφά, άφησε τον τελευταίο λόγο στο Μπετόβεν με το έργο να κλείνει με το αυθεντικό μοτίβο του Allegretto να κυριαρχεί στην αίθουσα και το κοινό με κομμένη την ανάσα, προτού αποθεώσει το Γιάνσονς και τον ίδιο τον συνθέτη!

O Μαρίς Γιάνσονς διευθύνει τη φημισμένη Συμφωνική Ορχήστρα της Βαυαρικής Ραδιοφωνίας της οποίας είναι ο μουσικός διευθυντής (Credits: Anne Dokter).

Ο Jansons γενικά ενδιαφέρεται για αυτού του είδους τις συνομιλίες με την παράδοση και γι’ αυτό το λόγο συμπεριέλαβε μια σειρά τέτοια έργα στην πλήρη ηχογράφηση των συμφωνιών του Beethoven που πραγματοποίησε με την Βαυαρική Ορχήστρα. Ένα από αυτά, του οποίου την αμερικανική πρεμιέρα είχε πραγματοποιήσει επίσης στο Carnegie Hall, εμπνευσμένο επίσης από την Εβδόμη αλλά και την Ογδόη συμφωνία ήταν και το έργο Con Brio του επίσης από το Μόναχο καταγόμενου συνθέτη Jörg Widmann, τον οποίο θα αναφερθούμε εκτενώς σύντομα, αφού είναι ο προσκεκλημένος συνθέτης του θεσμού για τη φετινή σεζόν (Richard and Barbara Debs Composer’s Chair at Carnegie Hall).

Ντβόρζακ–Σοστακόβιτς

Στο τέλος εκείνης της βραδιάς η ορχήστρα παρουσίασε την Ογδόη συμφωνία (σε Σολ Μείζονα, Op. 88, 1889) του Αντονίν Ντβόρζακ. Έξοχη και εδώ η επίδοση της ορχήστρας με το Γιάνσονς και πάλι να κυριαρχεί, με τη διαφορά ότι στο συγκεκριμένο έργο η κυριαρχία αυτή έμοιαζε να περιορίζει σε κάποιο βαθμό την εκφραστικότητα και τη λυρική ροή του ρομαντικού έργου, κάνοντας το να μοιάζει ελαφρά μεταγενέστερο από την εποχή του. Φαίνεται ότι σε κάποια έργα η κυριαρχική προσέγγιση του Γιάνσονς, αν και πάντα εντυπωσιακή, ίσως είναι λίγο υπερβολική, αφού στις μεγάλες ορχήστρες πρέπει ενίοτε να δίνεται και ένας βαθμός ελευθερίας, ώστε η εμπειρία και η μουσικότητα των μελών της να λειτουργήσει υπέρ της έκφρασης και του λυρισμού.

Αντίθετα στο πρόγραμμα της δεύτερης ημέρας ημέρας εκείνης της περιοδείας, αυτή ακριβώς η «ολοκληρωτική» προσέγγιση του Γιάνσονς οδήγησε σε μία σχεδόν απίστευτη ορχηστρική επίδοση και πολύ υψηλού επιπέδου ερμηνεία της Εβδόμης συμφωνίας του Σοστακόβιτς. Συγκλονιστική ακρίβεια, ασυγκράτητη ορμή, χαρακτηριστικές για το Γιάνσονς απόλυτα ελεγχόμενες μεταβάσεις από τα αργά στα γρήγορα μέρη, αξιοζήλευτη ακρίβεια των χάλκινων πνευστών, καθηλωτική, «μαλερική», επίδοση των εγχόρδων στο αργό μέρος ήταν μερικά μόνο από τα χαρακτηριστικά μιας από τις καλύτερες συναυλίες της σαιζόν στη Νέα Υόρκη!

Σε εκείνη την περιοδεία ο προσκεκλημένος σολίστας ήταν ο Λεωνίδας Καβάκος στο Κοντσέρτο του Erich Wolfgang Korngold. Και ενώ λίγες εβδομάδες νωρίτερα σε μια άλλη συναυλία, ο Έλληνας σολίστας στρεφόταν προς την ορχήστρα και στην ουσία συν-διηύθυνε, με το Jansons αυτό δεν ήταν ασφαλώς αναγκαίο και ο Καβάκος έμενε προσηλωμένος στα σολιστικά του καθήκοντα!

O Mariss Jansons διευθύνει τη Φιλαρμονική Ορχήστρα της Βιέννης και το … κοινό στη τρίτη για εκείνον και πάντα δημοφιλή, πρωτοχρονιάτικη συναυλία του 2016 στη διάσημη Χρυσή Αίθουσα του Musikverein της αυστριακής πρωτεύουσας (Credit Terry Linke/Wiener Philharmoniker).

Μαρίς Γιάνσονς

 Πέραν όμως των όποιων υποσημειώσεων για τις ερμηνείες ορισμένων έργων, κάτι που είναι και σε μεγάλο βαθμό και θέμα ιδιοσυγκρασίας του σπουδαίου αρχιμουσικού, αναπόσπαστο από την συνολική του προσωπικότητα, αλλά και θέμα γούστου του ακροατή, εκείνο που κανείς δεν αμφισβητεί είναι η ικανότητα που έχει ο Γιάνσονς  να βελτιώνει σε σχεδόν απίστευτο βαθμό, την ποιότητα των ορχηστρών που αναλαμβάνει, κάτι στο οποίο είναι μοναδικός. Τη δεκαετία του 1990 ανέλαβε μια σχετικά άγνωστη ορχήστρα, τη Φιλαρμονική του Όσλο, και την έφερε στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος. Πολλά χρόνια μετά τόσο στην Αθήνα όσο και στη Βιέννη το κοινό μιλούσε ακόμα για μια συναυλία της υπό τον Γιάνσονς με το Ρέκβιεμ του Βέρντι!

Από την εποχή εκείνη υπάρχουν βέβαια και αρκετές ηχογραφήσεις. Την ίδια εποχή και λίγο αργότερα κάτι αντίστοιχο συνέβη με μια άλλη ορχήστρα της οποίας ηγείται ο Γιάνσονς, την Ορχήστρα του Pittsburgh, κάτι είναι πανθομολογούμενο από το κοινό της περιοχής και τους κριτικούς. Θυμάμαι χαρακτηριστικά κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψης της ορχήστρας στη Βιέννη, στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας, την εντύπωση που μου είχε κάνει μια συναυλία με την Εβδόμη συμφωνία του Μπρούκνερ, ενός συνθέτη, που δεν αναμένει κανείς να είναι το φόρτε μιας ορχήστρας, γνωστής βέβαια κατά τα άλλα και από το παρελθόν, από τη Βιρτζίνια! Η τεχνική επίδοση της ορχήστρας ήταν εντυπωσιακή, η ισορροπία μεταξύ των οργάνων στα όρια της τελειότητας, τα χάλκινα πνευστά υποδειγματικά, θα μπορούσαν να συναγωνιστούν οποιαδήποτε ορχήστρα, ενώ και στιλιστικά ο ήχος προσέγγιζε αυτόν των μεγάλων ευρωπαϊκών συνόλων με την μεγάλη παράδοση στις ερμηνείες αυτού του πολύ ιδιαίτερου συνθέτη!

Το κοινό στο Κάρνεγκι Χολ αποθεώνει τον Λετονό αρχιμουσικό Μαρίς Γιάνσονς, και το το νεουρκέζο συνθέτη John Corigliano για το έργο του Fantasia on an Ostinato (Credit Jennifer Taylor).

Μάλερ αξιώσεων!

Μετά από αυτές τις επιτυχίες ο Γιάνσονς επελέγη ως διευθυντής δύο και ανέλαβε σχεδόν ταυτόχρονα δύο από τις κατά τεκμήριο σπουδαιότερες της Ευρώπης. Την Ορχήστρα Κοντσεργκεμπάου του Άμστερνταμ και την Συμφωνική Ορχήστρα της Βαυαρικής Ραδιοφωνίας του Μονάχου, φημισμένες και οι δύο για τις επιδόσεις του και για τις τεχνικές τους αρετές. Εκμεταλλευόμενος αυτές τις δυνατότητες ο Γιάνσονς οδήγησε και αυτές τις ορχήστρες σε εξαιρετικές ερμηνείες. Σε μια εμφάνιση του με την Πρώτη συμφωνία του Μάλερ στο Κάρνεγκι Χολ με την πρώτη το 2013 μας δόθηκε επίσης η εντύπωση που περιέγραψα πιο πάνω με το Σοστακόβιτς. Απόλυτος έλεγχος, συνοχή, ιδιαίτερη προσωπική ματιά, ίσως για κάποιες στιγμές να μας περνάει από το μυαλό ότι λίγο περισσότερη ελευθερία να ήταν επιθυμητή για την επίτευξη αυτού που καμιά φορά ο Μάλερ σημειώνει στις παρτιτούρες του ως ρέουσα κίνηση („Fließende Bewegung“)!

Πάντως στην τελευταία εμφάνισή του που παρακολουθήσαμε στη Νέα Υόρκη το 2018, στην Εβδόμη συμφωνία του Μάλερ κάθε ένσταση ή υποσημείωση ήταν μάλλον αδύνατη και τα παραπάνω δεν ίσχυσαν ούτε στο ελάχιστο. Η ερμηνεία άγγιξε μυθικές διαστάσεις. Ενώ η ευκρίνεια όλων των διαστάσεων, που στο Μάλερ δεν είναι και λίγες, ήταν κρυστάλλινη με τις σολιστικές επιδόσεις σε κορυφαία επίπεδα, δεν χανόταν ούτε στιγμή η ενότητα του έργου, σε μια «μεταφυσική» βραδιά!

Ο Γιάνσονς, ο οποίος εν τω μεταξύ λόγω και κάποιων προβλημάτων υγεία που αντιμετωπίζει εδώ και πολλά χρόνια, έχει εν τω μεταξύ εγκαταλείψει τη θέση του στο Άμστερνταμ διατηρώντας πάντα αυτή του Μονάχου, συνεργάζεται ασφαλώς για πολλά χρόνια στενά και με τις δύο γνωστότερες ορχήστρες της Ευρώπης, τη Φιλαρμονική του Βερολίνου και τη Φιλαρμονική της Βιέννης.

O Μαρίς Γιάνσονς διευθύνει στο Κάρνεγκι Χολ τη φημισμένη Συμφωνική Ορχήστρα της Βαυαρικής Ραδιοφωνίας (Credit Jennifer Taylor).

Με τη δεύτερη εμφανίζεται πολύ τακτικά. Στο άκουσμα μάλιστα του ονόματος ενός διακεκριμένου μέλους της σε μια σύντομη συνομιλία που είχαμε μαζί του το πρόσωπό του έλαμψε από χαρά. Είναι φανερό ότι έχει μια ιδιαίτερη σχέση μαζί τους. Με τους Βιεννέζους ο Γιάνσονς έχει μεταξύ άλλων ηχογραφήσει ορισμένες από τις συμφωνίες του Σοστακόβιτς. Από αυτές είναι φανερό ότι ξέρει να σέβεται τις ιδιαιτερότητες της κάθε ορχήστρας, αφού αυτές οι ερμηνείες ηχούν διαφορετικά σε σχέση για παράδειγμα με το Κάρνεγκι Χολ. Η βιεννέζικη ορχήστρα από τη φύση της είναι συγκρατημένη, δεν έχει τον καταιγιστικό και ανεπιτήδευτο ήχο των ρωσικών ορχηστρών στα αντίστοιχα έργα, σαν να φοβάται κατά κάποιο τρόπο να μην πονέσουν τα βιολιά, και ο Γιάνσος προφανώς γνωρίζοντας την ιδιαιτερότητα αυτή την καθοδηγεί στο να αναδεικνύει, στα πλαίσια της δικής της ολοκληρωμένης προσέγγισης που αναδεικνύει την εκφραστικότητα, πολύ όμορφα άλλες πτυχές της μουσικής του Σοστακόβιτς. Στην Ενάτη του Ντβόρζακ υπό τον Γιάνσονς με τη Φιλαρμονική της Βιέννης η εντύπωσή μας ήταν παρόμοια με την Ογδόη στο Κάρνεγκι Χολ που περιγράψαμε πιο πάνω.

Πρωτοχρονιάτικες συναυλίες

Μετά από κάποια χρόνια συνεργασίας με Φιλαρμονική της Βιέννης η ορχήστρα προσκάλεσε τον Γιάνσονς να διευθύνει και την πρωτοχρονιάτικη συναυλία στην οποία κυριαρχούν τα βαλς και οι πόλκες. Στην αρχή ο Γιάνσονς φέρεται να δίστασε ή και να αρνήθηκε φοβούμενος ότι δεν γνωρίζει επαρκώς αυτή τη μουσική. Τελικά το 2005 υπέκυψε στον πειρασμό και ανέλαβε τη συναυλία της πρωτοχρονιάς του 2006. Προς έκπληξη αρκετών μουσικών της ορχήστρας, ίσως και του ίδιου του Γιάνσονς, όπως άφησε περίπου να εννοηθεί σε κάποια συνέντευξή του, η συναυλία αυτή, την οποία ο υπογράφων είχε την τύχη να παρακολουθήσει ζωντανά στη Βιέννη, ήταν μια από τις πιο επιτυχημένες του είδους, ξεχειλίζοντας από φρεσκάδα και χάρη! Έτσι η ορχήστρα κάλεσε εκ νέου τον Γιάνσονς, ο οποίος διηύθυνε με επιτυχία δύο ακόμα συναυλίες, το 2012 και το 2016.

O πάντα εκφραστικός Μαρίς Γιάνσονς με φημισμένη Συμφωνική Ορχήστρα της Βαυαρικής Ραδιοφωνίας (Credit Jennifer Taylor).

Φετινές εμφανίσεις

Στην πρώτη από τις δύο φετινές εμφανίσεις στο Stern Auditorium την επόμενη Παρασκευή 8 Νοεμβρίου θα παρουσιαστούν έργα των Richard Strauss και Johannes Brahms με την εξαιρετική Γερμανίδα σοπράνο Diana Damrau αναμετράται με τα σχεδόν μεταφυσικά Τέσσερα Τελευταία Τραγούδια του πρώτου. Την επομένη με την ορχήστρα θα συμπράξει ο Rudolph Buchbinder στο «μαγικό» Κοντσέρτο σε Λα Μείζονα (Αρ. 23) του Μότσαρτ, με τον παλαίμαχο Αυστριακό πιανίστα να  επανέρχεται στη Νέα Υόρκη με ακόμα μια σπουδαία ορχήστρα.

Στο δεύτερο μέρος η ορχηστρική επίδοση των πάντα εκπληκτικών Βαυαρών αναμένεται και πάλι να απογειωθεί στη Δέκατη συμφωνία του Σοστακόβιτς, με τη μουσική του οποίου όπως προαναφέραμε έχει εκλεκτική συγγένεια ο Mariss Jansons.

Μία πολύπλευρη, σπουδαία και απόλυτα αφοσιωμένη, σε βαθμό σχεδόν θυσίας, στην τέχνη, μουσική προσωπικότητα!

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Οι φωτογραφίες των Peter Meisel και Anne Dokter (Μόναχο) και της Terry Linke (από την πρωτοχρονιάτικη συναυλία στη Βιέννη) είναι μια ευγενική προσφορά της Συμφωνικής Ορχήστρας της Βαυρικής Ραδιοφωνίας και της Φιλαρμονικής Ορχήστρας της Βιέννης αντίστοιχα. Οι φωτογραφίες από το Carnegie Hall είναι της Jennifer Taylor.

Διαβάστε ακόμα: Ελληνική μουσική βραδιά στη Νέα Υόρκη.

TAGS :
Carnegie Hall κλασική μουσική

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook