«Τα δυο ημερολόγια είναι διαθήκες, εφόσον προορίζονταν για δημοσίευση post mortem. Τα γραπτά μένουν, λέμε, αλλά ξεχνάμε πως αυτό ισχύει και για τα πιο ζοφερά γραπτά εξίσου, όσα ζητούν δικαίωση σαν όλα τ’ άλλα, ακόμη κι αν αυτά δεν πολυθέλουμε να τα ξέρουμε», γράφει ο Νικήτας Σινιόσογλου (Φωτογραφία: Ελένη Ονάσογλου).

1

 Διαβάζω τα Μαύρα Τετράδια του Μάρτιν Χάιντεγκερ και το Glossarium του Καρλ Σμιτ κι αναμετριέμαι μ’ ένα παραγνωρισμένο είδος γραφής, που αντιστέκεται σθεναρά σε κάθε απόπειρα κατάληψης. Είναι γραφή ύπουλη και περήφανη, μαεστρική και πρωτεϊκή. Τη συναντά κανείς στην αχαρτογράφητη περιοχή μεταξύ φασιστικής ιδεολογίας, ημερολογίου και αυθεντικού φιλοσοφικού στοχασμού, ή πάντως σε τέτοιες γκρίζες ζώνες.

 

 

2

 Σε ό,τι αφορά τις πολιτικές επιλογές τους, ο Χάιντεγκερ κι ο Σμιτ ανήκουν στους ηττημένους της Ιστορίας· κι όμως τους βλέπει κανείς να περιελίσσονται στις αράδες των Μαύρων Τετραδίων και του Glossarium και ν’ αναπτύσσουν πολύ προσωπικές και εσωστρεφείς εκδοχές της φασιστικής κοσμοαντίληψης, την οποία είχαν άλλοτε στηρίξει δημοσίως. Είναι μια παράξενη νίκη, η νίκη δια της γραφής· κι αυτήν διεκδικούν ο Χάιντεγκερ κι ο Σμιτ μεταπολεμικά, σαν εκείνους τους Ιάπωνες που συνέχιζαν τον πόλεμο για χρόνια, ξεχασμένοι σε κάποια νησιά του Ειρηνικού, επιβιώνοντας επιβιώνοντας μισότρελοι στις ζούγκλες.

 

 

3

Ο Χάιντεγκερ κι ο Σμιτ θεωρούν πως θα δικαιωθούν στο απώτερο μέλλον· τότε που η κοινοβουλευτική δημοκρατία, ο αγγλοσαξονικής κοπής «κοινός νους» και η φιλελεύθερη οικονομία θα αποδειχθεί πως ήταν ό,τι εκείνοι εξαρχής είχαν προφητεύσει: η εξαθλίωση της Δύσης, κατά πολύ δεινότερη και απ’ το Τρίτο Ράιχ.
Τα δυο ημερολόγια είναι διαθήκες, εφόσον προορίζονταν για δημοσίευση post mortem. Τα γραπτά μένουν, λέμε, αλλά ξεχνάμε πως αυτό ισχύει και για τα πιο ζοφερά γραπτά εξίσου, όσα ζητούν δικαίωση σαν όλα τ’ άλλα, ακόμη κι αν αυτά δεν πολυθέλουμε να τα ξέρουμε.

«Είναι μια παράξενη νίκη, η νίκη δια της γραφής• κι αυτήν διεκδικούν ο Χάιντεγκερ κι ο Σμιτ μεταπολεμικά, σαν εκείνους τους Ιάπωνες που συνέχιζαν τον πόλεμο για χρόνια, ξεχασμένοι σε κάποια νησιά του Ειρηνικού, επιβιώνοντας μισότρελοι στις ζούγκλες». (Αριστερά ο Μάρτιν Χάιντεγκερ, δεξιά ο Καρλ Σμιτ).

 

4

 Οι δυο διαθήκες αφηγούνται την έξοδο του Σμιτ και του Χάιντεγκερ από την επικράτεια του φιλοσοφικού λόγου, ειδικότερα την έξοδό τους από τον πολιτικό στοχασμό της νεωτερικής εποχής, επομένως τον στοχασμό των τελευταίων τριών αιώνων, από τον Διαφωτισμό και δώθε. Εκτροχιάζονται και οι δύο διανοητικά και διαγράφουν μια έξαλλη πορεία, η οποία μοιάζει ν’ αρθρώνεται σε τρεις φάσεις: προηγείται η εν θερμώ απόρριψη του Διαφωτισμού και των αξιών του, καθώς επίσης και του φιλελευθερισμού, της μαζικής δημοκρατίας και του κοινού νου· ακολουθεί η παράδοση στην ελκτική δύναμη καταστάσεων εκτάκτου ανάγκης, οι οποίες το 1933 απονομιμοποίησαν τη λειτουργία του κοινοβουλευτισμού και άνοιξαν τον δρόμο για την κατίσχυση του εθνικοσοσιαλισμού· και έπεται η σισύφεια διολίσθηση του νου στην πιο κρίσιμη διερώτηση της φιλοσοφίας από τον Διαφωτισμό: ο διάλογος και η έλλογη σκέψη ενώνουν πράγματι τους ανθρώπους, ή μήπως ό,τι λανθάνει πέρα απ’ αυτά τα «διανοητικά αχυρόσπιτα», κάτι εξωνομικό κι εξωλογικό, ωμό και βίαιο, ασύλληπτο και απαραμείωτο;

 

 

5

 Το Glossarium  και τα Μαύρα Τετράδια συνδέονται από υφολογική, ιστορική αλλά και κοσμοθεωρητική άποψη. Οι δύο άνδρες μοιράζονται κοινές υπαρξιακές αγωνίες: ο χρόνος, η έννοια της «απόφασης», η ελαύνουσα τεχνική, ο αλλοτριωμένος άνθρωπος, η παρακμή της Ευρώπης, οι μηχανεύσεις της νεωτερικής εξουσίας. Έπειτα, και οι δύο φρονούν πως η μεταπολεμική Ευρώπη θα καταλήξει χειρότερη από τη φασιστική Γερμανία. Ο Σμιτ αναφέρεται συχνά στον Χάιντεγκερ. Άλλωστε είχαν πορείες παράλληλες. Από περιβάλλον καθολικό και μικροαστικό, αναγνώρισαν στον Χίτλερ έναν έμψυχο νόμο. Σε δημόσια ομιλία στις 3 Οκτωβρίου 1933 ο Σμιτ δήλωσε ότι «η βούληση του Αδόλφου Χίτλερ, του Φύρερ του γερμανικού λαού, είναι ο νόμος [Nomos] του γερμανικού λαού». Τέσσερις εβδομάδες αργότερα ο Χάιντεγκερ έκανε την πασίγνωστη δήλωση απευθυνόμενος στους Γερμανούς φοιτητές: «Ο Φύρερ κατεξοχήν και μόνον είναι η σημερινή και μελλοντική γερμανική πραγματικότητα και ο νόμος της».

 

// Το βιβλίο του Νικήτα Σινιόσογλου Μαύρες διαθήκες κυκλοφόρησε τον Δεκέμβριο του 2018 από τις εκδόσεις Κίχλη. Τα 5 κείμενα που επιλέγει  η στήλη περιλαμβάνονται στο κεφάλαιο Mare tenebrosum (Αντί προλόγου), ανάμεσα στα 37 εν συνόλω του συγκεκριμένου κεφαλαίου, σελ. 13 – 37.

 

Διαβάστε ακόμα: Λέοναρντ Κοέν, για ποιον έγραψε το Dance me to the end of love»;

 

 

 

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook

Button to top