Ο Ξαρχάκος και τα παπούτσια των ανθρώπων

«Δεν έχει σημασία το πώς έκανες ορισμένα πράγματα. Από πού πέρασες. Το αποτέλεσμα έχει σημασία», θα πει ο Σταύρος Ξαρχάκος, όταν θα τον ρωτήσω –μάταια– να μου πει τις δικές του ιστορίες. (Στη φωτογραφία διευθύνοντας την ορχήστρα του στην «Ιερά Οδό», όπου παρουσιάζει τη μουσική παράσταση «Νυν και αεί… Τσιτσάνης»).

Τα παπούτσια των ανθρώπων σκέφτομαι συχνά. Πού έχουν πατήσει, πού τους έχουν πάει, γιατί έχουν πάρει τη μορφή που έχουν. Τα παπούτσια λένε τόσα πολλά γι΄αυτούς που τα φοράνε. Για παράδειγμα, τα παπούτσια του Σταύρου Ξαρχάκου. Τα πρόσεξα πρόσφατα όταν βρέθηκα στο καμαρίνι του και είναι σνίκερς. Μαύρα σνίκερς. Κλασικά μέσα στο μοντέρνο τους. Καθαρά και περιποιημένα. Να ’ταν τα ίδια που τον έχουν πάει σε όλα αυτά τα διάφορα μέρη, σε όλες αυτές τις εποχές;…

Γιατί ο Σταύρος Ξαρχάκος έχει πάει σε απίστευτα μέρη, που πολλοί θα ονειρεύονταν. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι ακούγονται τόσο υπερβολικά ωραία, σαν ψέμα! Τα μέρη αυτά όμως σαν να έχουν περάσει κάπως απαρατήρητα, για να δώσουν προβάδισμα σε άλλα που θα σχηματίσουν το γνωστό προφίλ του, το γνώριμο σε όλους μας. Θα προσπαθήσω λοιπόν με αυτή την ευκαιρία να τα κάνω γνωστά αυτά τα μέρη σε όσους διψάνε για συναρπαστικές ιστορίες εκπαιδευτικής σημασίας. Προσοχή! Έρχεται μια αποκάλυψη με συνοδεία κοσμικής δυτικής μουσικής, θρύλους πάνω σε παρτιρούρες, κινηματογραφιστές σε γκρι νησιά και έναν Τσιτσάνη να κοιτάει από μακριά χορτασμένος.

Ο Ξαρχάκος, γενικά, δεν μιλάει πολύ. Κοιτάει αφαιρετικά, υπονοεί με φειδώ και παραβλέπει. Όπως κάνει ένας σωστός δάσκαλος. Για να μας δίνει τη χαρά τού να ανακαλύπτουμε μόνοι μας. Κάποτε λοιπόν, γύρω στο 1981, όταν ήταν ήδη ο γνωστός καταξιωμένος συνθέτης που κατάφερνε να ισορροπεί ανάμεσα στα δυο ιερά τέρατα, τον Χατζιδάκι και τον Θεοδωράκη (Ενδιαφέρουσα η παραβολή: το «ανάμεσα» ταιριάζει γάντι αν το σκεφτούμε ως «κεντρώο» σε μια Βουλή. Γιατί, ενώ ο Θεοδωράκης από πολλούς θεωρήθηκε ο καλλιτέχνης των αριστερών και ο Χατζιδάκις των πιο συντηρητικών, τον Ξαρχάκο, καλώς ή κακώς, τον έχουν εγκολπωθεί οι κεντρώοι), έκανε ένα ταξίδι στο Παρίσι, όπου μαθήτευσε κοντά στην φημισμένη συνθέτρια Νάντια Μπουλανζέ. Μαζί της σπούδασαν μεταξύ άλλων και ο Philip Glass, o Daniel Barenboim, o Aaron Copland, o Elliot Carter, o Astor Piazzola. Η Μπουλανζέ έχει μείνει στην ιστορία προπαντός για τον ιδανικό τρόπο που ήξερε να είναι Δασκάλα. Μάθαινε στους μαθητές της αυτό που ψάχνουν όλοι οι καλλιτέχνες: να είναι ο εαυτός τους.

Στην «Ιερά Οδό», ανάμεσα στα τραπέζια των χαρακτηριστικά ανόμοιων διπλανών, στα σκοτεινά καθώς θα μοιράζονται παγάκια, τσιγάρα, κοπλιμέντα, κουτσομπολιά, αφορισμούς, κι όλα αυτά τα χαρακτηριστικά της διχασμένης μας φάρας, μπορούμε να βρούμε ένα από τα λίγα πράγματα που μας ενώνουν. Το ρεμπέτικο. Το οποίο ο Ξαρχάκος υπηρέτησε πάντα με ειλικρινά αυθεντικό τρόπο.

Να μια ωραία ιστορία που μας εξιστορεί ο Πιατσόλα:

«Όταν τη συνάντησα, της έδειξα συμφωνίες και σονάτες μου με το κιλό. Άρχισε να τις διαβάζει και ξαφνικά είπε το εξής φρικτό: ”Είναι πολύ καλογραμμένα”. Και σταμάτησε, βάζοντας μια μεγάλη τελεία, τεράστια σαν μπάλα ποδοσφαίρου. Μετά από λίγο είπε: ”Εδώ είσαι σαν τον Στραβίνσκι, σαν τον Μπάρτοκ, σαν τον Ραβέλ, αλλά ξέρεις τι; Δεν βρίσκω τον Πιατσόλα εδώ πέρα”. Κι άρχισε να διερευνά την προσωπική μου ζωή: τι έκανα, τι έπαιζα και τι δεν έπαιζα, αν ήμουν εργένης ή με κάποιον, ήταν σαν πράκτορας του FBI! Και της είπα με ντροπή ότι ήμουν μουσικός του τάνγκο. Στο τέλος της είπα ”Παίζω σε νυχτερινό κέντρο”. Δεν ήθελα να πω ”καμπαρέ”. Κι εκείνη απάντησε, ”Νυχτερινό κέντρο, ναι, δηλαδή καμπαρέ, δεν είναι;” ”Ναι” απάντησα, και σκέφτηκα, ”Θα τη χτυπήσω αυτή τη γυναίκα μ’ ένα ραδιόφωνο στο κεφάλι… ” Δεν ήταν εύκολο να της πει ψέματα κάποιος.

Συνέχισε να ρωτάει: ”Λες ότι δεν είσαι πιανίστας. Τι όργανο παίζεις τότε;” Και δεν ήθελα να της πω ότι έπαιζα μπαντονεόν, γιατί σκέφτηκα ότι ”Θα με ρίξει κάτω από τον τέταρτο όροφο”. Τελικά ομολόγησα και μου ζήτησε να της παίξω λίγα μέτρα από κάποιο δικό μου τανγκό. Άνοιξε ξαφνικά τα μάτια, μου άρπαξε το χέρι και είπε: ”Βρε χαζέ, αυτός είναι ο Πιατσόλα!” Ύστερα πήρα όλη τη μουσική που είχα συνθέσει, δέκα χρόνια της ζωής μου, και την έστειλα στον διάολο μέσα σε δύο δευτερόλεπτα».

«Το αποτέλεσμα έχει σημασία»

«Δεν έχει σημασία το πώς έκανες ορισμένα πράγματα. Από πού πέρασες. Το αποτέλεσμα έχει σημασία», θα πει ο Ξαρχάκος, ρουφώντας μια ευχάριστη ρουφηξιά από την πίπα του, όταν θα τον ρωτήσω –μάταια– να μου πει κι εκείνος τις δικές του ιστορίες. Το μυστήριο θα διαχέεται νωχελικά μέσα στα σχήματα που θα κάνει ο αρωματικός καπνός κι εμείς θα γινόμαστε όλο και πιο ανυπόμονοι.

Δείτε ποιος ήταν ο Έλληνας συνθέτης που περνούσε από τις χαραμάδες

Τα παπούτσια του Ξαρχάκου τον πήγαν μακριά και σε άλλες ηπείρους. Στην Αμερική μαθήτευσε κοντά στον Λέοναρντ Μπερνστάιν, τον μεγάλο μαέστρο, συνθέτη, παιδαγωγό, συγγραφέα και ακτιβιστή. Κοντά του έκανε ανάλυση παρτιτούρας και έγινε ο τρίτος Έλληνας απ’ όσο ξέρουμε (μετά τον μέντορα τού Μπερνστάιν, Δημήτρη Μητρόπουλο, και τον Μάνο Χατζιδάκι) που ήρθε σε επαφή μαζί του.

Θα ακούσουμε τη λέξη «μαγεία» στους στίχους των τραγουδιών πολλές φορές. Θα συγκινηθούμε τουλάχιστον μια στιγμή από κάθε έναν μουσικό ξεχωριστά, θα θέλουμε να βάλουμε το αυτί μας στο στέρνο της Ελένης Βιτάλη και να κλείσουμε τα μάτια…

Τι ευχάριστη έκπληξη να ανακαλώ τον Μπερνστάιν, εκείνον που ζήτησε να θαφτεί με την παρτιτούρα της 5ης του Μάλερ στο στήθος. Εκείνον που μας εξήγησε γιατί οι μείζονες κλίμακες είναι χαρούμενες και οι ελάσσονες θλιμμένες, που μας άφησε δώρο μοναδικές ηχογραφήσεις με την Φιλαρμονική του Βερολίνου και της Βιέννης, το West Side Story για να το βάζουμε κάτι νύχτες όταν δεν μπορούμε να κοιμηθούμε… Και φυσικά εκείνες τις έξι ομιλίες-ωδή στο ανθρώπινο μυαλό, που έδωσε στους φοιτητές του Χάρβαρντ το 1973 με τίτλο «The Unanswered Question». Όλες αυτές οι ομιλίες είναι πλέον ανεβασμένες στο YouTube με εικόνα, έτοιμες να τις ανακαλύψετε. Ο Ξαρχάκος, σκέφτηκα, σίγουρα θα έχει συζητήσει μαζί του κάτι από όλα αυτά, πάνω από κάποιες παρτιτούρες.

Ο Σταύρος Ξαρχάκος συνεργάστηκε και με ένα άλλο ιερό τέρας. Έγραψε τη μουσική για την πρώτη ταινία μεγάλου μήκους του μεγάλου Γερμανού σκηνοθέτη Βέρνερ Χέρτσογκ «Lebenszeichen» (1968). Η ταινία –σχεδόν άγνωστη στην Ελλάδα– πραγματεύεται την ιστορία ενός Γερμανού στρατιώτη ο οποίος, τραυματισμένος μετά τον B’ Παγκόσμιο Πόλεμο, καταλήγει στην Κω.

Εκεί ανακαλύπτει ένα παλιό εγκαταλειμμένο φρούριο. Μαζί με δύο άλλους Γερμανούς στρατιώτες βρίσκει παλιές στολές, παλιά όπλα και άλλες αναμνήσεις από τα πεδία της μάχης. Σταδιακά θα ξυπνήσει μέσα τους η παλιά τους «πολεμοχαρά». Οι άντρες θα αρχίσουν να πράττουν σαν προστάτες του κτηρίου, ώσπου τελολογικά ένας από αυτούς να οδηγηθεί στην τρέλα. Το τοπίο είναι πάντα ασπρόμαυρο, η θάλασσα γκρι, ο ουρανός επίσης και όλα φαντάζουν τρομαχτικά μοναχικά χωρίς το μπλε. Συμβολισμοί και μια συνταρακτική τελική σκηνή με πυροτεχνήματα να σκάνε απειλητικά. Και όλα αυτά ντυμένα με τη μουσική του Σταύρου Ξαρχάκου. «Γιατί ακόμη και η ήττα είναι προτιμότερη από την απραξία», λέει ένας από τους στρατιώτες. Αξίζει να αναζητήσετε την ταινία.

Στην παράσταση «Νυν και αεί… Τσιτσάνης», με όργανο μια ομάδα εξαίρετων μουσικών, ο Ξαρχάκος ενορχηστρώνει τραγούδια του Βασίλη Τσιτσάνη, από το θάνατο του οποίου συμπληρώνονται φέτος 30 χρόνια.

Ανακαλύψτε την Έλενα Σουλιώτη και τον τρομερό της μύθο

Ξαφνικά όση ώρα τον ρωτάω για τον Χέρτσογκ, για την Μπουλανζέ, για τον Μπερνστάιν, με πιάνει ο φόβος μήπως τον ενοχλώ. Γιατί, όπως είπα, δεν καταφέρνω να τον κάνω να μιλήσει πολύ για όλα αυτά. Όλες αυτές τις πληροφορίες τις είχα βρεί μόνη μου, από το Ίντερνετ ή από εκείνους τους φίλους-κινητές εγκυκλοπαίδειες που έχει τη τύχη να έχει κάποιος. Και η αλήθεια είναι πως ίσως να είμαι και κάπως υπερβολική στις ενθουσιώδεις ερωτήσεις μου. Μα αυτό επειδή έχει εκπαιδευτική σημασία η πορεία του ανθρώπου που έχω μπροστά μου!

Φαντάζομαι όμως πως ίσως να έχει κουραστεί. Γιατί ο Ξαρχάκος, όπως κάθε διασημότητα, αναπόφευκτα πρέπει να παρουσιάζεται κάθε φορά με το προσωπείο που του έχει φτιάξει η δημοσιότητα. Και το προσωπείο αυτό έχει αλλάξει τόσο συχνά εκφράσεις, που ίσως να αναζητάει πια το δικαίωμα στην ηρεμία, στην παρατήρηση. Είναι μεν ο δημιουργός του αριστουργηματικού «Ρεμπέτικου», του χιλιοπαιγμένου και αγαπημένου δίσκου «Ένα μεσημέρι», των τραγουδιών για τον Ξυλούρη και όλων αυτών που μάθαμε δικαίως να αγαπάμε, σαν διαίσθηση, τόσο δυνατή που γίνεται αίσθηση. Χαιρετίστηκε ένθερμα για την ιδεαλιστική του στάση απέναντι στην ΑΕΠΙ υποστηρίζοντας τα δικαιώματα των δημιουργών και για την παραίτησή του από την διεύθυνση του Εθνικού Θεάτρου. Από την άλλη όμως κατηγορήθηκε για «απραξία» όταν ανέλαβε το Κρατικό Ίδρυμα Πολιτισμού, για «αδράνεια» όταν του ανέθεσαν την Κρατική Ορχήστρα Ελληνικής Μουσικής και η προσωπική του ζωή έτρεφε πάντα χορταστικά τον κίτρινο τύπο.

«Το αποτέλεσμα έχει σημασία», ακούω ξανά τη φράση που κατάφερα να του αποσπάσω από το στόμα.

Στην «Ιερά Οδό», μέσα στα μαύρα σνίκερς του

Και πόσο δίκιο έχει! Στην «Ιερά Οδό» μπορεί κανείς να δει με σάρκα και οστά τον άνθρωπο που έζησε και δημιούργησε όλα τα παραπάνω, να αποδεικνύει το άλλο μεγάλο του ταλέντο, την ενορχήστρωση. Στην παράσταση αυτή, με όργανο μια ομάδα εξαίρετων μουσικών, ο Ξαρχάκος ενορχηστρώνει τραγούδια του Τσιτσάνη, από το θάνατο του οποίου συμπληρώνονται φέτος 30 χρόνια. Εκεί, ανάμεσα στα τραπέζια των χαρακτηριστικά ανόμοιων διπλανών, στα σκοτεινά καθώς θα μοιράζονται παγάκια, τσιγάρα, κοπλιμέντα, κουτσομπολιά, αφορισμούς, κι όλα αυτά τα χαρακτηριστικά της διχασμένης μας φάρας, μπορούμε να βρούμε ένα από τα λίγα πράγματα που μας ενώνουν. Το ρεμπέτικο. Το οποίο ο Ξαρχάκος υπηρέτησε πάντα με ειλικρινά αυθεντικό τρόπο.

Εκεί θα ακούσουμε τη λέξη «μαγεία» στους στίχους των τραγουδιών πολλές φορές. Θα συγκινηθούμε τουλάχιστον μια στιγμή από κάθε έναν μουσικό ξεχωριστά, χωρίς καμία εξαίρεση, θα θέλουμε να βάλουμε το αυτί μας στο στέρνο της Ελένης Βιτάλη και να κλείσουμε τα μάτια, να πιούμε το ποτό μας από τα γοβάκια της Ηρώς Σαΐα. Και εν τω μεταξύ, ανάμεσα σε όλα αυτά, ο Ξαρχάκος θα ισορροπεί στη μέση, μπροστά-μπροστά, μέσα στα μαύρα σνίκερς του, πάνω στη σκηνή, για να μας δίνει αυτό που έχουμε όλοι ανάγκη.

Δείτε πώς ο Χαρούκι Μουρακάμι έτρεξε τον Μαραθώνιο της Αθήνας!

Φωτογραφίες: Πέτρος Νικόλτσος

www.peternikoltsos.com

TAGS :
Βέρνερ Λέοναρντ μουσική Μπερνστάιν Μπουλανζέ Νάντια Ξαρχάκο Σταύρο Τσιτσάνης Χέρτσογκ

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook