Οδυσσέας Ελύτης και Ανδρέας Εμπειρίκος, στην Άνδρο. (Φωτογραφία: filologika.gr).

«Είναι άχαρο να μιλάς», έγραφε ο Οδυσσέας Ελύτης λίγο καιρό ύστερα από τον θάνατο του Ανδρέα Εμπειρίκου (1901-1975), «για έναν ποιητή που τα τρία πέμπτα του έργου του παραμένουν άγνωστα στο κοινό· και άδικο επί πλέον, από την άποψη ότι αν έμειναν άγνωστα φταίει αποκλειστικά η σεμνοτυφία μιας κοινωνίας, που για την οικονομική της απελευθέρωση δίνει το παν, για την ψυχολογική της όμως, ούτε ένα γραμμάριο από το δυναμικόν που διαθέτει». Οι υπολογισμοί του Ελύτη αποδείχθηκαν τελικά πολύ μετριοπαθείς, καθώς τα σαράντα σχεδόν χρόνια που έχουν περάσει από τον θάνατο του υπερρεαλιστή συγγραφέα έχουν αναδείξει, πέραν πάσης αμφιβολίας, τον Εμπειρίκο σε ρέκορντμαν των μεταθανάτιων εκδόσεων.

Επιτρέψτε μου έναν σύντομο κατάλογο. Τρία μόνο βιβλία εξέδωσε εν ζωή ο Ανδρέας Εμπειρίκος, τις ποιητικές συλλογές Υψικάμινος και Ενδοχώρα και τη συλλογή αταξινόμητων πεζών κειμένων Γραπτά ή Προσωπική μυθολογία, για να ακολουθήσουν τις επόμενες δεκαετίες η Οκτάνα (ποιήματα), Αι γενεαί πάσαι ή Η σήμερον ως αύριον και ως χθες (ποιήματα), ο Μέγας Ανατολικός (μυθιστόρημα σε οκτώ τόμους), το Ες-Ες-Ες-Ερ Ρωσσία (ποίημα), τα Χαϊμαλιά του έρωτα και των αρμάτων (τρεις νουβέλες), τα ψυχαναλυτικά του κείμενα, το Ταξίδι στη Ρωσσία (ημερολόγιο) η διάλεξή του Περί σουρρεαλισμού και τα κείμενα του για τον Εγγονόπουλο και τον Καραγάτση, το 1934 – Προϊστορία ή Καταγωγή (ποιήματα), μέρη της αλληλογραφίας του και, μόλις τώρα, οι Κύκλοι του Ζωδιακού.

Ο λόγος που αυτά τα κείμενα είναι εξαιρετικά σημαντικά για την κατανόηση του συνολικού του έργου, είναι ο ξεκάθαρα αυτοβιογραφικός τους χαρακτήρας και η ερωτική και λεκτική τους τολμηρότητα.

Οι Κύκλοι του Ζωδιακού περιλαμβάνουν εννέα πεζά κείμενα που γράφτηκαν τη δεκαετία 1936-1946, την ίδια εποχή δηλαδή με τα γνωστά είκοσι τέσσερα κείμενα των Γραπτών και αποτελούσαν μαζί τους μια ενότητα. Σημειώνει ο Εμπειρίκος σε ένα από αυτά τα κείμενα: «Οι κύκλοι του Ζωδιακού με γοητεύουν και ως ιδέα και ως εικόνα. Μου έρχεται μάλιστα στον νου τώρα καθώς γράφω αυτά τα λόγια μια σκέψι – να ονομάσω ενδεχομένως τούτο το βιβλίο Οι κύκλοι του Ζωδιακού και να κρατήσω τον αρχικό τίτλο ΓΡΑΠΤΑ ως υπότιτλο. Αν το αποφασίσω, ίσως να μην είναι άσχημο να τυπώσω, κάτω από τους δύο τίτλους, και την γνωστή σχηματική αναπαράστασι». Τελικά, όπως ξέρουμε τώρα, αποφάσισε να κρατήσει στο συρτάρι του τα εννέα κείμενα που δημοσιεύονται σήμερα με καθυστέρηση πενήντα οκτώ χρόνων.

Ο Ανδρέας Εμπειρίκος (εδώ σε νεαρή ηλικία) αποτελεί έναν από τους κυριότερους εκπροσώπους του ελληνικού υπερρεαλισμού. (Φωτογραφία: IANOS).

Πρόκειται για πεζά κείμενα που βρίσκονται απολύτως στο κλίμα των υπολοίπων που δημοσιεύονται στα Γραπτά, αλλά ταυτόχρονα διαφέρουν ουσιωδώς από εκείνα, γεγονός που καθόρισε και την εκδοτική τους τύχη. Γιατί ο λόγος που αυτά τα κείμενα παρέμειναν ανέκδοτα, και που τα καθιστά εξαιρετικά σημαντικά για την κατανόηση του συνολικού έργου του Ανδρέα Εμπειρίκου, είναι αφενός ο έντονα και ξεκάθαρα αυτοβιογραφικός τους χαρακτήρας, που απουσιάζει από άλλα κείμενα του ποιητή, και αφετέρου η ερωτική και λεκτική τους τολμηρότητα, τέτοια που δεν θα συναντήσουμε σε κανένα από τα έργα που δημοσιεύτηκαν όσο ακόμα βρισκόταν εν ζωή ο Ανδρέας Εμπειρίκος.

Παρόλο, λοιπόν, που πρόκειται για μια σειρά κειμένων σε μεγάλο βαθμό διαφορετικών μεταξύ τους, και σε πολλές περιπτώσεις εντελώς διαφορετικών απ’ ό,τι έχουμε διαβάσει από τον Εμπειρίκο ως τώρα, κοινή σε όλα είναι η παρουσία του ίδιου του συγγραφέα σε αυτά: «Στο πέμπτο πάτωμα ενός σπιτιού κάποιος μ’ ένα μολύβι κάθεται και γράφει: Η ποίησις είναι ανάπτυξις στίλβοντος ποδηλάτου. Σε αυτόν τον δρόμο προχωρώ όπως πορεύεται με ούριον άνεμο ή σε άλλες στιγμές επάνω στον καιρό κάποιος που οτέ μεν βιάζεται, οτέ δε περπατά χωρίς να σπεύδη. Ο δρόμος εξακολουθεί. Η μέρα είναι ωραία – μια μέρα του Μάρτη στα 1940. Είμαι τριάντα εννέα ετών. Με λεν Ανδρέα Εμπειρίκο».

Κύκλοι του Ζωδιακού δεν είναι ένα βιβλίο που ενδιαφέρει μόνο τους μελετητές του ποιητή, αλλά μια συλλογή συναρπαστικών κειμένων που συμπληρώνει την εικόνα που έχουμε για τον Ανδρέα Εμπειρίκο.

Κάποτε ονειροπολεί ενθυμούμενος δικές του ερωτικές εμπειρίες με πρόσωπα που άλλοτε κατονομάζονται και άλλοτε όχι· κάποτε εκθέτει το όραμά του για την πλήρη ερωτική απελευθέρωση της ανθρωπότητας, όταν αυτή θα διέπεται από την Ελευθέρα Λιβιδώ, ή σχολιάζει τα πολιτικά γεγονότα της εποχής. Αλλού μιλάει για τη Μάτση Χατζηλαζάρου, με την οποία τότε ο ποιητής ήτανε παντρεμένος, και για άλλες γνωστές γυναίκες με τις οποίες είχε με κάποιον τρόπο σχετιστεί· σε ένα από τα κείμενα του βιβλίου, το Our dominions beyond the seas ή Η βίωσις των στίχων, ο Εμπειρίκος παραθέτει τρία ποιήματά του, τα οποία στη συνέχεια αναλύει, στίχο-στίχο, αφήνοντας τον εαυτό του ελεύθερο να παρασυρθεί σε νέους συνειρμούς και δημιουργώντας τελικά ένα καινούριο κείμενο από την εκτύλιξη των συνειρμών του, σαν να ‘θελα, όπως γράφει, να συναντήσω πράγματα καινούργια, πράγματα αδόκητα, όπως συμβαίνει όταν γράφουμε αυτόματα ή όταν διαβάζουμε κάτι που γράψαμε με τον τρόπο της αυτόματης γραφής.

Με όλα αυτά είναι φανερό πως οι Κύκλοι του Ζωδιακού δεν είναι ένα βιβλίο που ενδιαφέρει μόνο τους μελετητές του ποιητή, αλλά μια συλλογή συναρπαστικών κειμένων που συμπληρώνει την εικόνα που έχουμε για τον Ανδρέα Εμπειρίκο και για το όραμα που αυτός με συνέπεια διακηρύσσει, για έναν κόσμο απαλλαγμένο από τις απαγορεύσεις των ηθικολόγων, όπου ο άνθρωπος θα μπορεί να ζει ως πλήρης ερωτική οντότητα και να ολοκληρώνεται μέσα στη φύση των πραγμάτων, όπως γράφει ο ποιητής σε μία από τις σελίδες ημερολογίου του που επίσης περιλαμβάνεται στην έκδοση.

Ναι είμεθα ακόμη επί της γης και πορευόμαστε πεζή, καβάλλα ή καθισμένοι, μα πάντοτε κινούμενοι προς τους ορίζοντες που μας καλούν και κάποτε θα μας ανήκουν.         

 

//Ανδρέας Εμπειρίκος, Οι κύκλοι του Ζωδιακού. Επιμέλεια-επίμετρο, Γιώργης Γιατρομανωλάκης. Εκδόσεις Άγρα.

 

Διαβάστε ακόμα, το βιβλίο που όλοι συζητάνε: Max Porter, «Η θλίψη είναι ένα πράγμα με φτερά»

 

 

 

 

 

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook

Button to top