JATDa

«Ο Καμύ, πάνω απ’ όλα, ήταν μαιτρ της αμφιβολίας και της αμφισβήτησης. Και ήταν τσάμπιον της γοητείας!»

Νηφαλιότητα και Ανθρωπιά

Ήταν από τα πρώτα μου διαβάσματα στην Αθήνα, ο Καμύ, λίγο προτού κλείσω τα είκοσι-δύο. Είχα έρθει απ’ το νησί, με προίκα μια καραβιά κόμικς, τον Παλαμά, τον Ξενόπουλο και τον Μυριβήλη, τον Καρυωτάκη, τον Καζαντζάκη, και άλλους, πιο σύγχρονους, και μόνα ξένα στιβαρά, τον Κούντερα και τον Μπουκόβσκι.

Ο πρώτος καιρός εδώ πέρασε στα Εξάρχεια, με γλέντι, γαλλική ποίηση, μπήτνικς, και, το Πάσχα του 2004, για διάφορους λόγους, κλείστηκα στο σπίτι, άρχισα να γράφω ένα μυθιστόρημα, και να περνώ τα πρωινά μου με τον Σαρτρ, και τα απογεύματα με τον Ρέιμοντ Τσάντλερ.

Όταν μου τέλειωσε ο βατραχομούρης, έπεσα στον άσπονδο αδερφό του, τότε που πηγαίναμε στην Πρωτοπορία, και μετά στο Στούντιο, ή στην Ίντριγκα για μπίρες και κουβέντα.

Ο Ξένος, και η Πανούκλα με ενθουσίασαν, αλλά για λίγο, κι ύστερα ήρθε Η Πτώση που, χωρίς να ξέρω γιατί, την ένιωσα αριστούργημα, με έναν ίλιγγο που θα έβρισκα πάλι στον Κάφκα, και στον Ντοστογιέφσκι, και στους υπόλοιπους. Την ξεφυλλίζω τώρα, ξανά, και σταματώ σ’ αυτό: «Μ’ έπιασε λοιπόν ένα ψεύτικο πάθος για μια γοητευτική αλλοπαρμένη, που είχε διαβάσει τόσο καλά τα αισθηματικά περιοδικά, ώστε μιλούσε για τον έρωτα με σιγουριά και πεποίθηση διανοουμένου που διακηρύσσει την αταξική κοινωνία. Η πεποίθηση αυτή, το ξέρετε καλά, παρασύρει».

Δεν το ήξερα, τότε, μα ο Καμύ μας έμαθε να ξεσουρώνουμε, και να μεθάμε πάλι, νηφάλια, και, λίγο αργότερα, σε έναν τόμο με δοκίμια του Ζιράρ, ανακάλυψα και τους λόγους, στο λόγο του Καμύ, από την ομιλία στη Σουηδία.

2013-10-06 14.18.50«Η τέχνη […] υποχρεώνει […] τον καλλιτέχνη να μην απομονώνεται, τον υποχρεώνει να υποκλιθεί στην πιο ταπεινή, και ταυτόχρονα στην πιο καθολική, αλήθεια. Κι εκείνος που, όπως συχνά συμβαίνει, είχε επιλέξει να ζήσει σαν καλλιτέχνης γιατί αισθανόταν διαφορετικός, μαθαίνει γρήγορα ότι ο μόνος τρόπος που έχει για να αναπτύξει την τέχνη όσο και τη διαφορά του είναι να ομολογήσει την ομοιότητά του με τους άλλους».

Έτσι μας έμαθε, ο Καμύ, ότι η Τέχνη δεν είναι για να κάνεις τον έξυπνο, αλλά για να γίνεσαι άνθρωπος, και να μην θέλεις να σώζεσαι μόνος. Έφτασε ο Μάης, κι εγώ πήγα στην Πολιτεία, και πήρα το μόνο δικό του που μου έλειπε, το ατέλειωτο, τον Πρώτο Άνθρωπο.

Το διάβασα στο Ρεντ Λάιον, με βαρελίσια μπίρα και τσιγάρα απανωτά, και κόντεψα να βάλω τα κλάματα, όταν διάβασα: «Ο Ζακ που μέχρι τότε ένιωθε αλληλέγγυος μ’ όλα τα θύματα, αναγνωρίζει τώρα πως είναι επίσης αλληλέγγυος και με τους δήμιους», αλλά δεν το έκανα, γιατί είμαι κοτζάμ παλικάρι, και αρκέστηκα σε άλλη μια μπίρα, και μια παρτίδα βελάκια.

Το καλοκαίρι, στα γενέθλιά μου, ο φίλος Γιώργος Ρομπόλας, μου χάρισε το σπαρακτικό βιβλιαράκι της Λητώς Κατακουζηνού, είδος ημερολογίου από τα ταξίδια του Καμύ στην Αθήνα.

Εκεί, σημειώνει τα λόγια του, καλοκαίρι του 1959, το όνειρό του να ζήσει σε ένα νησί. «Θα στέκω εκεί στην άκρη του γιαλού, ν’ αγναντεύω τη θάλασσα… τα κύματα του Αιγαίου να μου φέρνουν μηνύματα μακρινά, μηνύματα από την Tipasa, αρώματα της πατρίδας μου […] Και θα αποχαιρετώ τον ήλιο στην κάθε δύση του, να συνηθίζω το χωρισμό. Να μη φοβάμαι τον τελικό αποχωρισμό… το θάνατο…».

Μετά, ο Καμύ πέθανε, και στις 4 Γενάρη του 1960, έπεσαν τιμητικές βολές απ’ την Ακρόπολη, προτού ξεσπάσει μια καταιγίδα.

Albert Camus, Η Πτώση, μτφρ. Ιωάννα Ευθυμιάδου, γράμματα / Rene Girard, Κριτικές Από Το Υπόγειο, μτφρ. Νίκος Ζαρταμόπουλος, Εστία / Albert Camus, Ο Πρώτος Άνθρωπος, μτφρ. Νίκη Καρακίτσου-Ντουζέ και Μαρία Κασαμπαλόγλου-Ρομπλέν, πρόλογος: Βασίλης Βασιλικός, Λιβάνης / Λητώ Κατακουζηνού, Συντροφιά Με Τον Αλμπέρ Καμύ, Ερμείας

ΚΜ

* * *

Ένας Επικίνδυνος Κλασικός

«Εξαίροντας το άτομο και το κακό, ο ρομαντικός επαναστάτης δεν παίρνει το μέρος των ανθρώπων αλλά μόνο το δικό του. Ο δανδισμός, όποιος κι αν είναι, παραμένει πάντα δανδισμός σε σχέση με τον Θεό. Το άτομο, ως ύπαρξη, αντιτάσσεται μόνο στον δημιουργό. Έχει την ανάγκη του Θεού με τον οποίο συνεχίζει ένα είδος σκοτεινού παιχνιδιού φιλαρέσκειας» [Αλμπέρ Καμύ Ο Επαναστατημένος Άνθρωπος, μτφρ. Νίκη Καρακίτσου-Dougé & Μαρία Κασαμπάλογλου-Roblin, εκδ. Πατάκης]

Ο Καμύ είχε μια γάτα που την φώναζε Λολίτα. Είχε αδυναμία στις γυναίκες με βλέμματα σουγιάδες και εύθραυστη ψυχονοητική ιδιοσυστασία. Είχε καταφέρει, όπως και ο Σάμιουελ Μπέκετ, αλλά και ο άσπονδος φίλος του και εξίσου σταρ της διανόησης, ο Ζαν Πολ Σαρτρ, να διατηρεί τρεις και τέσσερις ερωτικές σχέσεις ταυτοχρόνως δίχως να διαταράσσεται η δημιουργική του μεθοδικότητα. Είχε την ευτυχία να έχει δεινούς αναλυτές του έργου του και βιογράφους, με κορυφαίο τον Ολιβιέ Τοντ, συγγραφέα μιας από τις πιο εμπεριστατωμένες βιογραφίες, στο δρόμο που άνοιξε ο μέγας Ρίτσαρντ Έλμαν με τη βιογραφία του για τον Τζέιμς Τζόις.

2013-10-06 14.17.46Γράφει ο Τοντ: «Συχνά ο Καμύ, μπροστά σε μια γυναίκα εφαρμόζει την τεχνική πιλότου του καταδιωκτικού-βομβαρδιστικού: ορμάει καταπάνω της και συνήθως η επιχείρηση επιτυγχάνει. Μετά φεύγει γρήγορα». Και: «Ξέρει να διασκεδάζει, τρώγοντας τα μεσημέρια με φίλους, δειπνώντας και ακούγοντας μουσική τα βράδια με τις γυναίκες του. Τα γούστα του είναι απλά: λατρεύει τον Δον Ζουάν και όλα τα κουιντέτα του Μότσαρτ, τα κουαρτέτα του Μπετόβεν, το Τραγούδι της γης του Μάλερ –ερμηνευμένο κυρίως από την Καθλίν Φεριέ… Χωρίς καμιά σπασμωδική ή αυταρχική κινηματογραφοφιλία, ο Καμύ προτιμάει τον Φελίνι, τον Μαξ Οφύλς, τον Όρσον Ουέλς, και τον Μπέργκμαν. Ω, η Ίνγκριντ Τούλιν στις Άγριες Φράουλες! Λατρεύει τον Μπόγκαρτ στον Μεγάλο Ύπνο του Χάουαρντ Χωκς. Δεν πηγαίνει εύκολα στην Όπερα. Αλλά μετά από μια βραδιά στο θέατρο ή στον κινηματογράφο, αν ακούσει τις ειδήσεις στο ραδιόφωνο, τον συνεπαίρνει η πολιτική. Πολλές φορές, όταν του μιλούν για την Αλγερία, τα πράσινα μάτια του σκοτεινιάζουν».

Κύλησαν εκατό χρόνια από τη γέννησή του. Το 1913, στις 7 Νοεμβρίου, γεννιέται ένας από τους πιο αστραφτερούς και πιο παρεξηγημένους δημιουργούς του 20ού αιώνα. Ο Αλμπέρ Καμύ. Ένα από τα πιο συζητημένα έργα του, άλλωστε, έχει τον τίτλο Παρεξήγηση. Κι όμως, δεν ήταν στοχαστής σκοτεινός, συγγραφέας στρυφνός, διανοητής δυσνόητος. Απεναντίας. Τα δύο αριστουργήματά του, ο Ξένος και η Πτώση, είναι γραμμένα με απίστευτα απλό στυλ, με φράσεις κοφτές, λιτές, απροσποίητες. Η παρεξήγηση που περιέβαλλε μονίμως τα όσα πρέσβευε, δημιουργούσε και μας δώριζε ο Αλγερινός και Γάλλος Καμύ είχε να κάνει με τη μανία πολλών ανθρώπων να γαντζώνονται από τις βεβαιότητες, να γίνονται δούλοι των άκαμπτων πεποιθήσεων, να στοιχίζονται πίσω από τον εκάστοτε ομαδάρχη του εκάστοτε θέσφατου. Ο Καμύ, πάνω απ’ όλα, ήταν μαιτρ της αμφιβολίας και της αμφισβήτησης. Και ήταν τσάμπιον της γοητείας!

Ο Ξένος, ένα μυθιστόρημα που προκάλεσε μάλλον τις πιο λάθος συζητήσεις από κάθε άλλο λογοτέχνημα στα μισά του περασμένου αιώνα, και εφαλτήριο για την κατάκτηση του Νόμπελ Λογοτεχνίας, είχε το πατρόν του: δεν ήταν άλλο από το ατσάλινο νουάρ Ο ταχυδρόμος χτυπάει πάντα δυο φορές του σεβαστού Τζέιμς Μ. Κέιν. Ο Καμύ εμπνέεται ακαριαία από την καψαλισμένη πρόζα του Κέιν, από τις σελίδες του που θα ’λεγες ότι είναι καμωμένες από στρατσόχαρτο. Ημερομηνίες, φίλε αναγνώστη: 1934, ο Ταχυδρόμος. 1942, ο Ξένος. Ογδόντα και εβδομήντα χρόνια μετά, και αμφότερα τα μυθιστορήματα έμειναν ανέγγιχτα από τη φθορά του χρόνου, ίσως γιατί, όπως και ο Μπόρχες, έμειναν έξω από τα θέλγητρα μιας απατηλής νιότης, στάθηκαν απ’ την αρχή πέρα από τις διακυμάνσεις και τα τραντάγματα του χρόνου. Η πιο εύστοχη σύνοψη της προσφοράς του Καμύ: «Είναι ένας επικίνδυνος κλασικός».

Ολιβιέ Τοντ, Αλμπέρ Καμύ. Μια ζωή (Μετάφραση: Ρίτα Κολαϊτη, εκδ. Καστανιώτης) / Αλμπέρ Καμύ, Επιλογή από το έργο του (Εισαγωγή & Μετάφραση: Ελένη Ποταμιάνου, εκδ. Στιγμή) / Αλμπέρ Καμύ: Σημειωματάρια (μτφρ. Λήδα Παλαντίου, εκδ. Εξάντας) / Αλμπέρ Καμύ, Ο Επαναστατημένος Άνθρωπος (μτφρ. Νίκη Καρακίτσου-Dougé & Μαρία Κασαμπάλογλου-Roblin, εκδ. Πατάκης)

ΓΙΜ

 

 

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook

Button to top