kallas1

Αριστερά: «Μόνο του Οδυσσέα Λάππα η Κάλλας θέλησε να κρατάει το άγιο, αντίστοιχό της χέρι»… Δεξιά: Φράνκο Τζεφιρέλι, Γιάννης Τσαρούχης, Μαρία Κάλλας.

Τον τελευταίο καιρό αλληλογραφώ και συνομιλώ και τηλεφωνικά με τον Γιώργο Κουσουρή, που ζει πάντα στο Μόναχο, και που το βιβλίο του «Έλληνες Αρχιτραγουδιστές του Μελοδράματος» έχει υπάρξει ευαγγέλιο για πολλά της όπερας για μένα. Θυμόμαστε τους αγαπημένους μας κοινούς φίλους που δεν υπάρχουν πια, τον Κώστα Πασχάλη και τον Νίκο Ζαχαρίου, τα ιερά τέρατα της παγκόσμιας λυρικής σκηνής επί τόσες προηγούμενες δεκαετίες, αλλά και για όλους σχεδόν τους αξέχαστους δικούς μας, για τον Αγγελόπουλο, τον Οδυσσέα Λάππα, τον Νίκο Μοσχονά, τη Σουλιώτη, τη Στράτας, την Τρογιάνος, τον Παπούλκα, τον Γιαννουλάκο –και για ποιον δεν λέμε; Και τον μακαρίζω εγώ τον Γιώργο και τον ζηλεύω, που τόσους και τόσους μπόρεσε κι είδε σε τόσες ανά την Ευρώπη ζωντανές τους παραστάσεις, στην ακμή τους, στις δόξες τους. Που με τόσους και τόσους μυθικούς πια καλλιτέχνες συνδέθηκε, καλλιτέχνες περηφάνια μεγάλη που ήταν, που είναι, που θα είναι για μας πάντα.

Κι όμως. Με αυτόν τον τυχερό άνθρωπο, τον μεγαλύτερό μου σε ηλικία, έχουμε κι αυτό το κοινό: ποτέ δεν έχουμε δει, ούτε αυτός, ούτε εγώ, ζωντανή επί σκηνής την Κάλλας, να μαγεύει και να θριαμβεύει, εγώ λόγω εποχής, εκείνος λόγω συγκυριών. Και μου ’λεγε ο Νίκος Ζαχαρίου με παράπονο άλλο αυτός: «Σήμερα, σ’ οποιοδήποτε σχολείο, σ’ οποιαδήποτε σχολική παράσταση, στο Καπανδρίτι, στα Σπάτα, δεν ξέρω κι εγώ πού αλλού, υπάρχουν εκατό βίντεο να τη μαγνητοσκοπούν, κύριε Κακίση, κι εμείς, λόγω Μαρίας, δεν έχουμε τίποτε! Ελάχιστα. Γιατί εκείνη δεν ήθελε, δεν το επέτρεψε ποτέ»…

Διαβάστε ακόμα: Για τον Νίκο Ζαχαρίου

kallas2

Αριστερά: Η Μαρία Κάλλας και με τον εξαίσιο Νίκο Μοσχονά μας. Δεξιά: Η Μαρία Κάλλας και ο Νίκος Ζαχαρίου με τη Μελίνα Μερκούρη.

Έλα όμως που είχε δίκιο η Κάλλας! Γιατί, ιδιαίτερα βάσει του πώς πολλοί όπου Γης τελείως αστοιχείωτοι τηλε-σκηνοθέτες δείχνανε μια παράσταση όπερας, καμία σχέση δεν θα ’χε η επί σκηνής μέθεξη και θαυματοποιΐα με το τηλεοπτικό φτωχό και συχνά διαστρεβλωμένο, σχεδόν δυσφημιστικό αποτέλεσμα. Οπότε…

Πιο μεγάλο καημό είχε ο άλλος μας ανεπανάληπτος και κορυφαίος αρχιτραγουδιστής, ο Κώστας Πασχάλης: που ποτέ δεν τραγούδησε πουθενά μαζί της.

Οπότε, δεν την έχουμε παραπάνω. Πώς ήταν έστω και λίγο, έστω και μέσα από μια φανταστική κλειδαρότρυπα του Χρόνου, να τη δούμε, να την απολαύσουμε πλήρη και παντοδύναμη, Κάλλας ανεπανάληπτη και Κάλλας ασυναγώνιστη. Ας είναι. Ίσως ο μύθος της στις ψυχές μας μέσα γιγαντώνεται επιπλέον έτσι, παρά μειώνεται.

Τρία πράγματα επιπλέον κι εκείνου του βιβλίου, μιας ποιητικής της βιογραφίας που είχα γράψει στα είκοσι χρόνια από τον θάνατό της, ήθελα σήμερα εδώ να θυμηθώ: που γύρισε πρώτη φορά το ’57 η Κάλλας για τα ρεσιτάλ της στο Ηρώδειο, και την υποδέχτηκαν οι πάντες, φίλοι και εχθροί, με ειλικρινή αλλά και ψεύτικο από κάποιους και κάποιες ενθουσιασμό. Και μία, η πιο μεγάλη της εδώ αντίπαλος και διώκτις στην Κατοχή και μετά, της έπιασε, λέγεται, και τα δύο χέρια σφιχτά, και της είπε: «Μαρία μου! Θυμάσαι πόσα περάσαμε μαζί στα εδώ σου χρόνια»; Και, πάλι λέγεται, η Κάλλας της απάντησε κοιτώντας την στα μάτια διαπεραστικά: «Όλα τα θυμάμαι, όλα, χρυσή μου, με την παραμικρή λεπτομέρεια. Δεν έχω ξεχάσει τίποτα, μα τίποτα»!

kallas3

Αριστερά: «Κι όταν το μετέφεραν στον μέγα Γκόμπι, εκείνος απάντησε ήρεμα κι αφοπλιστικά: «Μα τι λέει η Μαρία; Αφού όταν τραγουδάει εκείνη την άρια αυτή χάνεται ο χρόνος τελείως»! Δεξιά: «Διαφωνούσε η Κάλλας με τον… Πουτσίνι, κι έλεγε πως το «Vissi d’ arte» του στην Τόσκα είναι showstopper και διακόπτει του δράματος τη ροή, πως παραείναι μεγάλη σε διάρκεια η διάσημη άρια»…

(Γι’ αυτό ίσως και στις φωτογραφίες εκείνης της επιστροφής της μόνο του Οδυσσέα Λάππα η Κάλλας θέλησε να κρατάει το άγιο, αντίστοιχό της χέρι).

Μετά, εκείνο με τον Τίτο Γκόμπι: που διαφωνούσε η Κάλλας με τον… Πουτσίνι, κι έλεγε πως το «Vissi d’ arte» του στην Τόσκα είναι showstopper και διακόπτει του δράματος τη ροή, πως παραείναι μεγάλη σε διάρκεια η διάσημη άρια αυτή. Κι όταν το μετέφεραν στον μέγα Γκόμπι αυτό, εκείνος απάντησε ήρεμα κι αφοπλιστικά: «Μα τι λέει η Μαρία; Αφού όταν τραγουδάει εκείνη την άρια αυτή χάνεται ο χρόνος τελείως»!

7

Σωτήρης Κακίσης, «Για Μένα, η Κάλλας» (Ερατώ, εξώφυλλο Γιώργος Σταθόπουλος).

Αλλά, και πάλι εδώ σήμερα, πάλι αυτό θέλω να σημειώσω. Αυτό που είχε κάποτε εκφράσει η ίδια κάποτε τόσο λιτά και τόσο συγκινητικά:

«Άλλο η Κάλλας», είχε πει, «κι άλλο η Μαρία»! Για το απίστευτο βάρος που μια ζωή, σ’ ένα σώμα και μια ψυχή μόνο, υπήρξε. Για το πόσο τρομερά δύσκολο ήταν, είναι να ισορροπήσει κανείς ανάμεσα στην πρόσκαιρη καθημερινότητα του οποιουδήποτε ανθρώπου και στην υπερβατική, ένθεη και ενός εκτός συναγωνισμού ταλέντου μιας ψυχής αθάνατης την υπόσταση, πόσο επικίνδυνο, πόσο δραματικό. Όπως υπήρξε άλλωστε για την Μαρία, την κατοικία και το θνητό πρόσωπο μιας Κάλλας.

Υ.Γ. 1: Α, πώς το ξέχασα κι αυτό; Πιο μεγάλο καημό κι από τον Γιώργο Κουσουρή, κι από μένα εννοείται, είχε ο άλλος μας ανεπανάληπτος και κορυφαίος αρχιτραγουδιστής, ο Κώστας Πασχάλης, ας το ’χω ξαναγράψει: που ποτέ δεν τραγούδησε πουθενά μαζί της. Που την τελευταία σχεδόν ώρα και στιγμή δεν μπήκαν και σ’ ένα στούντιο να συνυπάρξουν, έστω και στα όρια της καριέρας της δικής της, στην ακμή της δικής του. Κι ας τραγούδησε κι αυτός παντού και μ’ όλους, ας πρωταγωνίστησε επί πολλά χρόνια σ’ Ευρώπη κι Αμερική, αυτό ως το τέλος της ζωής του δεν το ξεχνούσε. Τον πίκραινε.

Υ.Γ. 2: Κι άλλες ιστορικές της Κάλλας φωτογραφίες μπορείτε να δείτε στο πλήρες φωτογραφικά βιβλίο «Μαρία Κάλλας, οι μεταμορφώσεις μιας τέχνης» του Βασίλη Νικολαΐδη (εκδόσεις Μπάστας-Πλέσσας, Αθήνα 1995).

//Sotiris Kakisis, Maria Callas (translated by David Conolly, Parsifal’s)

Μαρία Κάλλας, Αλφρέντο Κράους, Βέρντι «Τραβιάτα» (Λισσαβόνα 1958, LIVE): 

La Callas at Juilliard ’87, Verdi «Rigoletto» («Cortigiani, vil razza dannata», LIVE)

Διαβάστε ακόμα: Κώστας Πασχάλης για πάντα

 

 

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook

Button to top