Στο Αρχαίο Θέατρο της Σάμου η παλιά μουσική ξανάνιωσε

Από αριστερά: Φανή Αντωνέλλου, Ιάσων Ιωάννου, Μάρκελλος Χρυσικόπουλος, Δημήτρης Τίγκας, Θεοδώρα Μπάκα. (Φωτογραφίες: Kevin Dalferth)

Τις τελευταίες τρεις από τις συνολικά οκτώ συναυλίες του 9ου Φεστιβάλ Νέων Καλλιτεχνών Σάμου (Samos Young Artists Festival: SYAF), που οργανώνει στο Πυθαγόρειο το Ίδρυμα Schwarz, είχαμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε από τις 12 ως τις 14 Αυγούστου 2018. Ήταν μια εξαιρετικά αξιόλογη καλλιτεχνική εμπειρία, αξεδιάλυτη από την ευρύτερη ευχαρίστηση της παραμονής στο πρόσχαρο αυτό νησί με τις εντυπωσιακές αρχαιότητες, την πλούσια βλάστηση και τις όμορφες παραλίες.

Η επιλογή του τόπου δεν μπορεί να είναι τυχαία. Κάτω από το σύγχρονο Πυθαγόρειο βρίσκεται η Σάμος του Πολυκράτη και του Επίκουρου, μέρος της οποίας έχει αποκαλυφθεί στον περίβολο του θαυμάσιου νέου αρχαιολογικού μουσείου. Ο κεντρικός, πλακόστρωτος δρόμος με τις μουριές έχει κάτι το αρχαϊκό. Φαντάζομαι ότι αυτή η εντύπωση οφείλεται στο γεγονός ότι τόσα πολλά πράγματα στη Σάμο, αν όχι τα πάντα, είναι όντως αρχαία, και ταυτόχρονα τόσο παρόντα.

Το Αρχαίο Θέατρο, ένας χώρο εξαιρετικής φυσικής ομορφιάς λίγο πιο πάνω από τον οικισμό, με θέα ως τη θάλασσα.

Οι συναυλίες πραγματοποιήθηκαν όλες στο Αρχαίο Θέατρο, έναν χώρο εξαιρετικής φυσικής ομορφιάς λίγο πιο πάνω από τον οικισμό, με θέα ως τη θάλασσα. Πρόκειται για μια σύγχρονη ξύλινη κατασκευή που ενσωματώνει με καλαίσθητο τρόπο τα ελάχιστα σωζόμενα κατάλοιπα του αρχαίου θεάτρου. Δεδομένης της κατάστασης των ξύλινων κερκίδων θα μπορούσε βέβαια να ονομάζεται και απαρχαιωμένο θέατρο, και το φεστιβάλ σίγουρα του προσφέρει μια πολύ αναγκαία πνοή ζωής. Ευτυχώς η αρμόδια αρχή φέτος επισκεύασε την ξύλινη σκηνή, και ευχής έργον θα ήταν σύντομα να γίνουν κάποιες εργασίες συντήρησης και στο κοίλον. Εξαιρετική ήταν η ηχοληψία του Samuel Dalferth, ειδικά στις φωνές έφτανε σε ποιότητα ήχου αντίστοιχη με αναπαραγωγή ηχογράφησης.

Πρώτη παρακολουθήσαμε την Κυριακή 12 Αυγούστου τη θεματική συναυλία με ιταλική μουσική του 17ου αιώνα Hortus Conclusus, κῆπος κεκλεισμένος, όρος ο οποίος κατά το Άσμα Ασμάτων ταυτίζει την ηδονή του παραδείσου, όπως αποκαλούσαν τους περίκλειστους κήπους οι αρχαίοι Πέρσες, με αυτήν της ερωμένης (κατά τον μεσαίωνα και την αναγέννηση με συμβολικό μαριολογικό περιεχόμενο) Γυναίκας. Πρεπόντως, λοιπόν, ανάμεσα στις ιερές δρυς που περικλείουν τον περίβολο του αρχαίου θεάτρου εκείνη τη βραδιά πρωταγωνίστησαν δύο σπουδαίες κυρίες της παλαιάς μουσικής, η μεσόφωνος Θεοδώρα Μπάκα και η σοπράνο Φανή Αντωνέλλου.

Η Φανή Αντωνέλλου.

Τις τραγουδίστριες πλαισίωσε τριμελές κλιμάκιο του συνόλου Latinitas Nostra: Μάρκελλος Χρυσικόπουλος (τσέμπαλο, διεύθυνση), Ιάσων Ιωάννου (μπαρόκ τσέλο – η εμφανέστερη διαφορά με το σύγχρονο είναι ότι αντί να στηρίζεται με ακίδα στο έδαφος ακουμπά απαλά στα πόδια του ερμηνευτή) και Δημήτρης Τίγκας (βιολόνε – μεγάλο έγχορδο πρόδρομος του σύγχρονου κόντρα-μπάσου, με το οποίο σε ορισμένες περιπτώσεις ταυτίζεται, όπως ουσιαστικά εκείνο το βράδυ· στην συναυλία της προηγούμενης βραδιάς, με μουσική του 19ου και 20ου αιώνα, στο πρόγραμμα ο ίδιος μουσικός αναφέρεται ότι παίζει κοντραμπάσο, και δεν πιστεύω ότι κουβάλησε δυο όργανα: η διαφορά εν προκειμένω είναι στην προσέγγιση, παρά στο καθαυτό αντικείμενο).

Το πρόγραμμα, που δεν τηρήθηκε με ακρίβεια, περιελάμβανε τραγούδια και άλλες σύντομες φωνητικές συνθέσεις του Giacomo Carissimi, Stefano Landi, Claudio Monteverdi, Giulio Caccini, Barbar Strozzi, κ.α. Σε αυτά η μεσόφωνος Θεοδώρα Μπάκα αναδείχθηκε, για άλλη μια φορά, ένας μικρός (σε όγκο, και μόνο) μουσικός θησαυρός. Τονικά ασφαλέστατη, εκφραστική, και πηγή ηχοχρωματικού πλούτου, η τραγουδίστρια έχει επίσης άψογη άρθρωση και επιπλέον έχει καλλιεργήσει στον ύψιστο βαθμό την τέχνη του φραζαρίσματος. Το αποτέλεσμα είναι η απόλυτη πλαστικότητα της μελωδικής γραμμής και ταυτόχρονα μπορεί κανείς να παρακολουθήσει άνετα και τους στίχους. Η εμβάθυνση και η εξοικείωση σε αυτό το ρεπερτόριο επιτρέπει εντέλει ερμηνείες απόλυτης ζωντάνιας όπου η τέχνη φτάνει να κρυφτεί τόσο καλά που όλα να φαίνονται φυσικά και αυθόρμητα.

Στο πλάι της, ή μάλλον στην άλλη πλευρά της ορχήστρας, η σοπράνο Φανή Αντωνέλλου «διπλασιάζει την αρμονία», για να χρησιμοποιήσουμε έναν στίχο από το ντουέτο Zefiro torna του Μοντεβέρντι, το οποίο οι δύο κυρίες απέδωσαν με άριστο συντονισμό, όπως επίσης και το Pur ti miro, επίσης του ίδιου συνθέτη (ή κάποιου άλλου, οι γνώμες των μουσικολόγων διίστανται για το ποιος συνέθεσε το καταληκτικό ντουέτο από την Στέψη της Ποππαίας) και την εκτός προγράμματος Passacaglia della Vita του Stefano Landi. Επίσης ερμήνευσε σόλο κομμάτια όπως το Amor dormiglione της Barbara Strozzi, αν και ίσως να έλειψαν κάποια κομμάτια που να αναδεικνύουν τον πιο ραματικό χαρακτήρα της φωνής της.

Μάρκελλος Χρυσικόπουλος και Θεοδώρα Μπάκα.

Το ενόργανο σύνολο αποδείχθηκε εξαιρετικά ευφάνταστο. Οι μουσικοί γνωρίζουν άριστα την τέχνη του «πρελουδιάσματος», του ελεύθερου αυτοσχεδιασμού που εισάγει ένα κομμάτι ή το συνδέει με το προηγούμενο. Είναι μια μεγάλη παράδοση που έμεινε ζωντανή για αιώνες – ο Καρλ Τσέρνυ έγραφε ακόμα για την αξία του τον 19ο αιώνα, αλλά με την τυποποίηση των ερμηνειών στον 20ο αιώνα εγκαταλείφθηκε. Η αναβίωση του είναι λίαν ευπρόσδεκτη, πόσο μάλλον που δίνει ευκαιρία στους μουσικούς να πειραματιστούν. Έτσι η ατμοσφαιρική εισαγωγή στο Zefiro torna ήταν μια ακουστική απόδοση ακουσμάτων ηλεκτρονικής μουσικής.

Είναι σαφές ότι σε αυτές τις περιπτώσεις η επίκληση της «αυθεντικότητας» είναι απλά αφορμή για καινοτομίες, οι οποίες μπορούν να φτάσουν ακόμα και σε επέμβαση στο μουσικό κείμενο. Έτσι στη δεύτερη στροφή της Passacaglia della Vita η συνοδεία πήρε εντελώς τζαζ χαρακτήρα, κάτι που μόνο μια καζουιστική -άρα μπαρόκ- επιχειρηματολογία θα μπορούσε να δικαιολογήσει ως αυθεντικό. Έχοντας αυτό κατά νου, ήταν ανακουφιστικό ότι το Pur ti miro δόθηκε στην κανονική του εκδοχή, και όχι με τις διαφωνίες με την οποία το είχε πραγματοποιήσει ο αρχιμουσικός όταν διηύθυνε ολόκληρη την Στέψη της Ποππαίας πριν από επτά Ιουλίους στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, αφήνοντας πικρή επίγευση· ήταν λοιπόν μια εκκρεμότητα που ρυθμίστηκε.

[Θα ακολουθήσει άρθρο με κριτική του Σεργκέι Τανίν, 3ο βραβείο στον διεθνή διαγωνισμό πιάνου Γκέζα Άντα 2018]

Διαβάστε ακόμα: Φωτογραφίζοντας την ελληνική θάλασσα από τον 19ο αιώνα μέχρι σήμερα

TAGS :
Samos Young Artists Festival μουσική σάμος φεστιβάλ

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook