«Το περιβόητο εξώφυλλο του Focus (22 Φεβρουαρίου 2010) με την Αφροδίτη της Μήλου ντυμένη απ’ τη μέση και κάτω με μια ρυπαρή ελληνική σημαία, το μεσαίο δάχτυλο του δεξιού χεριού ανασηκωμένο στη θέση της δημοφιλούς απρεπούς χειρονομίας ‘’fuck off’’ και τίτλο’’Απατεώνες στην ευρω-οικογένεια’’». Δεξιά, «Percy Bysshe Shelley, by Alfred Clint».
Πολλοί διατυπώνουν την υπεραισιόδοξη άποψη ότι τη στιγμή της κρίσης οξύνεται η καλλιτεχνική παραγωγή, ότι αλλάζει ριζικά το πολιτισμικό παράδειγμα. Θα ήταν σωστό να συμπληρώναμε ότι τη στιγμή της κρίσης αντιλαμβανόμαστε καλύτερα τα επιχώρια μονοπάτια, τις γενεαλογίες, τις διαστρωματώσεις, τις αμφιταλαντεύσεις, τις περιβαλλοντικές συμπεριφορές και τις πολιτιστικές αναπαραστάσεις.
Είναι γνωστό ότι, κατά τη διάρκεια της χρηματοπιστωτικής κρίσης, η Ελλάδα αναδείχτηκε σε μια κυριολεκτική απειλή για την Ευρώπη: ένα αποκρουστικό και παμπόνηρο τέρας που εκνευρίζει και αγχώνει, το οποίο κάνει ακόμα και τους πιο εχέφρονες να το μέμφονται και να επιζητούν εναλλακτικά και συμμετρικά την αποδιοπόμπηση ή τη διόρθωσή του. Τα δύο αυτά μοντέλα αντιστοιχούν σε παλαιότερες τεχνικές και ιστορικές διαδικασίες, οι οποίες συμπυκνώνονται στα δύο παραδείγματα ανάλυσης της εξουσίας που πρότεινε ο Michel Foucault το 1975: το μοντέλο της λέπρας (δηλαδή της αποδιοπόμπησης) και της πανούκλας (της διόρθωσης ή της προσαρμογής), τα οποία διαμορφώνονται τον 16ο και 17ο αι.
Το πρώτο βασίζεται στην αποβολή έξω από τα όρια της πόλης, προκειμένου να αποκαθαρθεί η υπόλοιπη κοινωνία· το δεύτερο αντικαθιστά την απόρριψη με την καραντίνα, η οποία υλοποιείται διαμέσου της περιχαράκωσης, της λεπτομερούς ανάλυσης εκ του σύνεγγυς της περιοχής του πανωλόβλητου, χρησιμοποιώντας διάφορες σχολαστικές πρακτικές ελέγχου με μητρώα, πίνακες, επιτηρητές, επιθεωρητές και συμβούλους. Το μοντέλο της λέπρας βασίζεται στην «αρνητική αντίδραση», ενώ της πανούκλας στις «θετικές τεχνολογίες μιας εξουσίας» που αξιολογεί και ελέγχει αδιάλειπτα την κανονικότητα «παράγοντας και μεγιστοποιώντας την παραγωγή».
Επιλέγω ως δηλωτικό παράδειγμα μιντιακής «αρνητικής αντίδρασης» το περιβόητο εξώφυλλο του λαϊκού εβδομαδιαίου γερμανικού περιοδικού Focus (22 Φεβρουαρίου 2010) με την Αφροδίτη της Μήλου ντυμένη απ’ τη μέση και κάτω με μια ρυπαρή ελληνική σημαία, το μεσαίο δάχτυλο του δεξιού χεριού ανασηκωμένο στη θέση της δημοφιλούς απρεπούς χειρονομίας «fuck off» και τίτλο «Απατεώνες στην ευρω-οικογένεια». Μετά από τρεις μήνες ακολούθησαν, στο ίδιο περιοδικό, άλλες δύο επεξεργασμένες εικόνες της Αφροδίτης: η μία με προτεταμένο το δεξί της χέρι να ζητιανεύει και τίτλο «Η Ελλάδα και τα λεφτά μας» και η δεύτερη να ναυαγεί μαζί με τον Παρθενώνα και τίτλο «Χάθηκαν τα λεφτά μας».
«Είναι γνωστό ότι κατά τη διάρκεια της χρηματοπιστωτικής κρίσης η Ελλάδα αναδείχτηκε σε μια κυριολεκτική απειλή για την Ευρώπη». (Φωτό: Cartoon by Clay Bennett of the Chattanooga Times Free Press)
Ο λόγος αυτών των αναπαραστάσεων, τόσο στη λαϊκιστική εκδοχή του Focus όσο και στην επιστημονικοφανή (οίκοι αξιολόγησης, οικονομικές αναλύσεις), θέτει σε λειτουργία τον τριπλό μηχανισμό του σχήματος φόβος-ηθικοποίηση-νέες χρηματοπιστωτικές μορφές κερδοσκοπίας στην εποχή του μεταφορντισμού, την οποία μερικοί αποκαλούν «κομμουνισμό του κεφαλαίου» και αποθέωση της «δραστηριότητας χωρίς έργο». Ο Γερμανός φιλόσοφος Peter Sloterdijk επιμένει στην «πανικο-ερωτική» διάσταση της επιθυμίας που διαπερνά το φαινόμενο:
Διαβάστε ακόμα: Ποιο είναι το ειδικό βάρος της Αρχαίας Ελλάδας; Ο καθηγητής του Yale Στάθης Ν. Καλύβας εξηγεί.
Το πρόβλημα της κρίσης στο εσωτερικό του «κρυστάλλινου παλατιού» έγκειται στην αμφιταλάντευση ανάμεσα στην απληστία και στο φόβο της απώλειας. Παραμένει εγγεγραμμένη στη διάσταση του ερωτισμού: χάνουμε χρήματα όπως χάνουμε μια ερωμένη.
Στην περίπτωσή μας, πάντως, σηματοδοτεί επίσης το πέρασμα από το ίδιο το πρόβλημα του χρέους στους τρόπους ζωής του Νότου (που «ζει πάνω από τις δυνατότητές του»).
Για να μην παρεξηγηθώ, διευκρινίζω ότι περιγράφω ένα φαινόμενο κατασκευής σύγχρονων αναπαραστάσεων, το οποίο όλοι γνωρίζουμε και αυθόρμητα σκεφτόμαστε στο άκουσμα και μόνο της λέξης «Ελλάδα», χωρίς, βέβαια, να αποσκοπώ στην «απολογία» του. Κι αυτό γιατί μια τέτοια στάση θα μπορούσε να οδηγήσει στη μουλωχτή νομιμοποίηση μιας σειράς εγχώριων εκφυλιστικών παθολογιών, όπως η διαφθορά ή ο «γκροτέσκος χαρακτήρας» της κρατικής και πολιτικής διοίκησης, και η ανενδοίαστη ιδιοποίηση των πόρων από ομάδες με προνομιακές προσβάσεις στους μηχανισμούς της εξουσίας, τα οποία είναι αδιανόητο να μη διακρίνει κάποιος.
Τι είναι αυτό, λοιπόν, που άλλαξε τόσο δραματικά από την εξιδανικευμένη Ελλάδα του Schiller, του Winckelmann και του Hölderlin, από το «είμαστε όλοι Έλληνες» που έγραφε παθιασμένα ο Βρετανός ρομαντικός ποιητής Percy Shelley στις αρχές του 19ου αι., μέχρι την αποδιοπόμπηση του Focus; Πού οφείλεται η σημερινή δαιμονοποίηση, η οποία καταδεικνύει μια ριζική αλλαγή παραδείγματος, και σε ποιο βαθμό αυτή επηρεάζει τη σύγχρονη τέχνη και την κουλτούρα;
Στην επόμενη σελίδα: Πώς η Αφροδίτη έχασε το αριστερό της χέρι;
1 2
-
- Follow us:
Ακολουθήστε το Andro στο Facebook
