Orthorexia nervosa: Όταν η υγιεινή διατροφή βλάπτει σοβαρά την υγεία

Ελέγχουμε αυτό που τρώμε, πιστεύοντας ότι έτσι ελέγχουμε αυτό που είμαστε. Πρόκειται για την εκδήλωση ενός νέου πουριτανισμού, μιας απέχθειας απέναντι στις δωρεάν απολαύσεις, στις μικρές χαρές της ζωής. Photo Credit: Dennis Skley/flickr

Ακριβώς το ίδιο με τον Πλάτωνα ισχυριζόταν και πριν από 300 χρόνια ο ευζωιστής La Rochefoucauld. Ωστόσο, απ’ ό,τι φαίνεται τούτη η «βαρετή αρρώστια» διαδίδεται ταχύτατα.

Τσιγκλισμένοι όλοι μας από έναν καταιγισμό προειδοποιήσεων, βλέπουμε έναν όλο και αυξανόμενο αριθμό ανθρώπων γύρω μας να έχει βάλει σκοπό να τρώει «σωστά» –καταφεύγοντας σε μια δρακόντεια δίαιτα και επιχειρώντας μάλιστα να προσηλυτίσει το περιβάλλον του σε ένα είδος τροφικού φονταμενταλισμού.

Το πολιτισμικό μπουρδούκλωμα οδηγεί σε μια μετάλλαξη των διατροφικών κανόνων και συμπεριφορών. Τόσο η υποψία ως προς τα προϊόντα (σύνθεση, ιχνηλασιμότητα, έλεγχος της προέλευσης) όσο και η αυξανόμενη φροντίδα του εαυτού μας παραπέμπουν στο πόσο επείγον είναι να αναρωτηθούμε σχετικά με τις αξίες που έμμεσα προωθούν οι διατροφικές πολιτικές.

Health food junkie: Eίναι το απόλυτο παράδειγμα της ανάγκης πολλών ανθρώπων να κάνουν λάστιχο κάποια διατροφική πρακτική και να τη μετατρέπουν σε υγιεινή ζωής, σε σύστημα αξιών, ακόμα και σε θρησκευτική πίστη.

Διαβάστε ακόμα: Πόσες ταινίες θα χάσουν τη γοητεία τους, πόσοι ήρωες την έντασή τους αν τους πάρεις το τσιγάρο από το στόμα;

«Τρώτε ψάρι, αλλά ποτέ αβγά», «Ορισμένα λαχανικά, αλλά όχι όλα», «Τόσες φορές, τη συγκεκριμένη ώρα, με το συγκεκριμένο τρόπο» –και πάει λέγοντας. Εδώ και καιρό, σταρ και στάρλετ είναι κολλημένες με πιάτα πλήρη, βιολογικά, μακροβιοτικά και χορτοφαγικά.

Πάρτε παράδειγμα την Τζούλια Ρόμπερτς: Δεν βγαίνει ποτέ δίχως να χώσει στην τσάντα της ένα μπουκάλι γάλα σόγιας. Ή την Γκουίνεθ Πάλτροου, η οποία θα ένιωθε εντελώς χαμένη δίχως τον δάσκαλο της γιόγκα, ο οποίος της καταρτίζει το μακροβιοτικό της μενού.

Αυτές οι αθώες μικρές μανίες θα μπορούσαν να ήταν για γέλια, αν, για κάποιες βεντέτες του θεάματος, δεν έπαιρναν τη μορφή καραμπινάτης νεύρωσης που περνάει και στο φιλοθεάμον κοινό.

Ο τεράστιος Νικ Νόλτε, από τότε που άρχισε να ταλαιπωρείται χοντρά από τ’ αρθριτικά του, λάνσαρε εκστρατεία υπέρ της υγιεινής ζωής. Έτσι, μετά τη γυμναστική, φτιάχνει μόνος του το πρωινό του από φυσικά προϊόντα, 100% βιολογικά, ανακατεύοντας λάχανο, παντζάρι, καρότο, ντοματίνια και μαρούλι. Και, σαν να μην έφταναν τόσα λαχανικά, καταπίνει από πάνω καμιά 30ριά βιταμίνες και άλλα τόσα συμπληρώματα. Ακόμα, χτυπάει μερικές αυξητικές ορμόνες και παστώνεται με κομπρέσες τεστοστερόνης.

Η ΥΓΕΙΑ ΩΣ ΕΜΜΟΝΗ ΙΔΕΑ

Για τον Steven Bratman, ειδικό της διατροφής στην Ανατολική Ακτή, αυτή η εμμονή με τα «επιτρεπτά» και τα «απαγορευμένα» τρόφιμα είναι ένα σαφές σημάδι μιας νέας μορφής διατροφικής διαταραχής. Της έδωσε μάλιστα και όνομα: «orthorexia nervosa», ή νοσηρή εμμονή με την υγιεινή διατροφή, σε άμεση σχέση με την ανορεξία και τη βουλιμία.

Ωστόσο, ενώ ανορεξικοί και βουλιμικοί κατατρύχονται απ’ την ποσότητα, οι ορθορεξικοί έχουν εμμονή με την ποιότητα. «Αυτές οι τρεις μορφές αρρώστιας έχουν ως κοινό χαρακτηριστικό ότι η τροφή αποκτά υπερβολική σημασία για την καθημερινή ζωή όσων έχουν προσβληθεί», λέει ο Bratman. «Αντί για ζωή, έχουν μια λίστα πιάτων».

Όταν ήταν μάγειρας και οικολόγος αγρότης σε μια κοινότητα της Νέας Υόρκης κατά τη δεκαετία του ’70, ο Bratman άρχισε να βυθίζεται σ’ έναν παθολογικό διατροφικό πουριτανισμό. «Αρνιόμουν να φάω λαχανικά που είχαν περισυλλεγεί πάνω από ένα τέταρτο της ώρας πριν. Μασουλούσα πενήντα φορές την ίδια μπουκιά προτού την καταπιώ και σε κάθε γεύμα πρόσεχα να μην αισθανθώ χορτάτος. Όλες οι «χαμένες ψυχές» του περιβάλλοντός μου που μπουκώνονταν με σοκολάτες και τηγανητές πατάτες ήταν για μένα ζώα».

Διαβάστε ακόμα: Περί του χέζειν – μια μοσχοβολιστή ιστορία

Στην ταινία «Ο Υπναράς», ο Γούντι Άλεν ξυπνά από τον τεχνητό ύπνο του σε μια μελλοντική εποχή, όπου οι επιστήμονες έχουν διαπιστώσει ότι τα τσιγάρα και η σοκολάτα κάνουν καλό και ότι η διατροφή που θεωρούνταν υγιεινή προκαλεί καρκίνο.

Το ίδιο και τα μέλη της κοινότητας του Κολοράντο, με τα οποία ζούσε ως φοιτητής της Ιατρικής. Έτρεμαν στην ιδέα ότι το φαγητό τους θα μπορούσε να μαγειρευτεί σε σκεύη μολυσμένα από «vibes σαρκικής φύσεως».

Ακόμα και στην Ελβετία, οι γιατροί διαπιστώνουν ότι αυτό το κύμα διατροφικού εξτρεμισμού αποκτά ανησυχητικές διαστάσεις: «Οι ασθενείς που επισκέπτονται τα ιατρεία μας είναι κατά 95% χορτοφάγοι ή άνθρωποι που τους απασχολούν ό,τι προϊόντα μπορείς να φανταστείς και τα οποία θεωρούν ακατάλληλα προς βρώση» λέει η Bettina Isenschmid, γιατρός σε ψυχιατρική πολυκλινική στη Γαλλία. «Και γίνονται όλο και περισσότεροι».

Η ΤΥΡΑΝΝΙΑ ΤΗΣ ΑΥΤΟΤΙΜΩΡΙΑΣ

Συχνά η ορθορεξία ξεκινά με μια απόφαση αρκετά ανώδυνη. Αποφασίζουμε, λόγου χάρη, να καταπολεμήσουμε χρόνιες παθήσεις ή εντερικά παράσιτα, να αδυνατίσουμε, να βελτιώσουμε τη γενική μας εικόνα ή να ξεφορτωθούμε κακές διατροφικές συνήθειες.

Ωστόσο, σύμφωνα με τον Bratman, οι γκουρού της διατροφής κάνουν πως αγνοούν ότι πολύς κόσμος κατανοεί λάθος τις θεωρίες τους. «Δημοσιεύονται ένα σωρό ιατρικά βιβλία που ενθαρρύνουν τις ριζικές αλλαγές στη διατροφή, υποθάλποντας έτσι την εμφάνιση της ορθορεξίας».

«Αυτό που πρέπει να βάλουμε καλά στο μυαλό μας», λέει ο Bob Roundtree, σύμβουλος διατροφής στο Κολοράντο, «είναι ότι δεν υπάρχει απόλυτη αλήθεια σχετικά με τους καλούς ή τους κακούς τρόπους διατροφής. Δεν υπάρχει καμία παγκοσμίως σωστή δίαιτα, εφαρμόσιμη σε όλον τον κόσμο. Οι περισσότερες από τις συμβουλές που δίνουμε βασίζονται σε ανεπαρκείς γνώσεις, γιατί κανείς δεν ξέρει στα σίγουρα ποιες θα είναι μακριπρόθεσμα οι συνέπειες ενός ορισμένου είδους διατροφής». Πόσο μάλλον όταν οι εν λόγω συνταγές αλλάζουν ανάλογα με τη μόδα.

Διαβάστε ακόμα: Eξομολογήσεις ενός ποδολάγνου

Κάποιοι κατηγορούν τον Bratman ότι έβγαλε απ’ το καπέλο του άλλη μια κατηγορία ψυχικής νόσου.

Στην ταινία «Ο Υπναράς», ο Γούντι Άλεν υποδύεται κάποιον που ξυπνά από τον τεχνητό ύπνο του σε μια μελλοντική εποχή, όπου οι επιστήμονες έχουν διαπιστώσει ότι τα τσιγάρα και η σοκολάτα κάνουν καλό και ότι η διατροφή που θεωρούνταν υγιεινή προκαλεί καρκίνο.

Η ορθορεξία είναι το τρομακτικό παράδειγμα του τι μπορεί να συμβεί όταν οι άνθρωποι δίνουν υπερβολική σημασία στις συμβουλές σχετικά με τη διατροφή τους. Το αποτέλεσμα αυτής της εμμονής μεταφράζεται σε στερητικά συμπτώματα τόσο σε επίπεδο υγείας όσο και σε επίπεδο σχέσεων με τους άλλους. Ο Bratman διαπίστωσε καταστάσεις εσωστρέφειας και χωρισμούς ζευγαριών – όταν π.χ. διάφοροι τρελαμένοι αποφαίνονταν ότι ο καφές που έπινε ο σύντροφός τους «απέπνεεε μολυσματικές οσμές».

ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΠΟΛΙΟΡΚΗΜΕΝΟΙ

Οι περισσότεροι που πάσχουν από ορθορεξία, ωστόσο, δεν καταλαβαίνουν από τέτοιου είδους συλλογισμούς, μιας και η κρίση τους έχει διαταραχθεί από ένα είδος θαμπώματος παραπλήσιου της Θείας Φώτισης.

«Για να γίνει κάποιος ορθορεξικός πρέπει να προσχωρήσει ολοκληρωτικά σε μια διατροφική θεωρία, του στυλ μόνο χόρτα ή μόνο κρέας», λέει ο Bratman. Οι ορθορεξικοί νιώθουν καθαροί, περήφανοι και ηθικοί, μόνον αν ακολουθούν αυστηρά τις διδαχές.

«Η κοπιαστική προσπάθεια να τραφεί κάποιος σύμφωνα με τους κανόνες μπορεί να πάρει τη μορφή ακόμα και θρησκευτικού καθήκοντος. Εκείνος του οποίου οι μέρες είναι γεμάτες από χυμό σιταριού, τόφου και μπισκότα κινόας, νιώθει εξίσου άγιος με κείνον που έχει αφιερώσει τη ζωή του στους αστέγους».

Οι ψυχολόγοι γνωρίζουν ότι κάποιοι άνθρωποι προσχωρούν σε ορισμένες ιδεολογίες και ορισμένους τρόπους ερμηνείας του κόσμου, γιατί σε αυτές βρίσκουν καταφύγιο από τον τρόμο της θνητότητας. Κι αυτοί τους προσφέρουν μια απλοϊκή και πειστική αντίληψη του Εγώ τους. Προτείνουν τελετουργικά που κάνουν τα δεκανίκια για να φέρουν βόλτα την καθημερινή τους ζωή.

Η «διατροφική πίστη» που αντιπροσωπεύει η νευρική ορθορεξία εμπεριέχει όλα τα απαραίτητα συστατικά ώστε να καλυφθεί το πνευματικό κενό που αφήνουν ξέπνοες παραδοσιακές θρησκείες. Δεν είναι τυχαίο ότι στο Χριστιανισμό το προπατορικό αμάρτημα συνδέεται με την πράξη του τρώγειν. Αλλά ο «food-μενταλισμός» προτείνει επίσης στους οπαδούς του μια ακολουθία τελετουργικών και παραγγελμάτων των οποίων η τήρηση υπόσχεται «ανακούφιση» και σωτηρία. Και επιτρέπει σε όσους «είδαν το φως το αληθινόν» να ανυψωθούν πάνω από κείνους που δεν ξέρουν τι τους γίνεται και των οποίων η ψυχή θα σωθεί από την Κόλαση μόνο μέσω μιας επιτυχούς ιεραποστολικής δράσης.

Για τους ορθορεξικούς, η ιδέα μιας «υγιεινής διατροφής» προχωρά πολύ πέρα από την κατάρτιση ενός διατροφικού προγράμματος. Photo credit: GerwinSturm/flickr

ΟΧΙ ΣΤΟΝ ΑΥΤΟΕΥΝΟΥΧΙΣΜΟ

Κάποιοι, πάντως, κατηγορούν τον Bratman ότι έβγαλε απ’ το καπέλο του άλλη μια κατηγορία ψυχικής νόσου, με αποτέλεσμα η κατάσταση ενός ακόμη τμήματος του πληθυσμού να θεωρείται παθολογική. «Προσωπικά, δεν πιστεύω ότι η διαταραχή αυτή είναι εξίσου επικίνδυνη με την ανορεξία. Αλλά έχει κάτι νοσηρό από τη στιγμή που εξωθεί σε μια παραμορφωμένη και άρρωστη εικόνα του κόσμου», αντιτείνει εκείνος.

Για τους ορθορεξικούς, η ιδέα μιας «υγιεινής διατροφής» προχωρά πολύ πέρα από την κατάρτιση ενός διατροφικού προγράμματος. Είναι κατά κάποιον τρόπο, ένας τρόπος ζωής ή μια ταυτότητα. Για την επανένταξή τους, ο Bratman συστήνει την προσεκτική επιστροφή σε μια μετριοπαθή χορτοφαγία. Ο ίδιος γλίτωσε από τις εμμονές του χάρη σε έναν Βενεδικτίνο μοναχό, ο οποίος τον βοήθησε να ξαναβρεί τις απολαύσεις του παγωτού χωνάκι και του κινέζικου.

Η Mary Foley, σύμβουλος διατροφής στις ΗΠΑ, συμμερίζεται αυτήν την άποψη: «Το να τρως υγιεινά δεν αρκεί. Πρέπει να έχεις και καλή σχέση με το φαγητό. Εμείς καταβροχθίζουμε τις τροφές μας, όχι το ανάποδο».

Διαβάστε ακόμα: Ερωτικοί καβγάδες και το σωληνάριο της οδοντόκρεμας

Μια ασθενής του Bratman είχε δοκιμάσει κάθε είδους δίαιτες, αλλά δεν κατάφερνε να απαλλαγεί από την εμμονή της. Μετά από μια εξαφάνιση μηνών, την είδε να ξανάρχεται. Του είπε ότι είχε επιτέλους θεραπευτεί. Πώς; Χάρη σε μια δίαιτα αποτελούμενη αποκλειστικά από μπίρες και πίτσες.

Μια άλλη κατηγορία τρώει μόνον αρνί και άσπρη ζάχαρη. Μια τρίτη χλαπακιάζει 12 φορές τη μέρα από ένα τρόφιμο τη φορά, καταναλώνοντας ταυτόχρονα και 80 διατροφικά συμπληρώματα καθημερινά.

«Αρνιόμουν να φάω λαχανικά που είχαν περισυλλεγεί πάνω από ένα τέταρτο της ώρας πριν». λέει ο Μπράτμαν. Photo Credit: Tim Geers/flickr

ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΟΒΟΥΝ ΤΗΝ ΟΡΕΞΗ

Το να τρως στο πλαίσιο μιας νόρμας φανερώνει μια πείνα για κανόνες. Η ορθορεξία δεν είναι τίποτε άλλο από την υπέρμετρη επιθυμία να επιβάλουμε στον εαυτό μας έναν έλεγχο, τον οποίο η κοινωνία τείνει να εφαρμόσει στα τρόφιμα και τον τρόπο κατανάλωσής τους.

Πρόκειται για την πολτική της ιχνηλασιμότητας σε επίπεδο υποκειμένου. Ο καταναλωτής υπεθεματίζει, μετατρέποντας τον έλεγχο σε αυτοέλεγχο. Καθιερώνει το προσωπικό του πρότυπο ISO, το οποίο είναι ακριβώς η ορθορεξική συμπεριφορά.

Στον ορθορεξικό, το σφάλμα δεν εντοπίζεται στη βάση των αντικειμενικών οργανικών συνεπειών, αλλά υπό το πρίσμα ψυχοηθικών κριτηρίων, τα οποία βάζουν στο μίξερ ηθική, υγιεινή και προτίμηση.

Διαβάστε ακόμα: Πολυτέλεια τέλος, ζήτω το φαγητό!

Ελέγχουμε αυτό που τρώμε, πιστεύοντας ότι έτσι ελέγχουμε αυτό που είμαστε. Πρόκειται για την εκδήλωση ενός νέου πουριτανισμού, μιας απέχθειας απέναντι στις δωρεάν απολαύσεις, στις μικρές χαρές της ζωής.

Ο «ορθός δρόμος» από την «ορθή τροφή» απέχει μόνο μια μπουκιά.

ΕΙΣΤΕ ΟΡΘΟΡΕΞΙΚΟΣ;

Το τεστ του Steven Bratman (υπολογίστε 1 βαθμό για κάθε «ναι»):

1. Περνάτε πάνω από 3 ώρες την ημέρα σκεπτόμενοι μια υγιεινή διατροφή; (Πάνω από 4 ώρες υπολογίζετε 2 βαθμούς).
2. Καταστρώνετε από σήμερα τη δομή των γευμάτων σας για τις επόμενες μέρες;
3. Η αξία των πιάτων από πλευράς υγιεινής μετράει περισσότερο από την απόλαυση να τα γευθείτε;
4. Όταν επιχειρείτε να τραφείτε «σωστά», η ποιότητα ζωής σας, κατά τη γνώμη σας, αυτόματα υποβαθμίζεται;
5. Τα τελευταία χρόνια έχετε γίνει πιο αυστηρός με τον εαυτό σας;
6. Έχετε εγκαταλείψει ορισμένες απολαύσεις ή κάποια αγαπημένα σας πιάτα, επειδή άλλα τρόφιμα είναι «καλύτερα»;
7. Έχετε την αίσθηση ότι αυξάνεται η αξία σας όταν τρώτε υγιεινά; Κοιτάτε αφ’ υψηλού όσους δεν το κάνουν;
8. Νιώθετε ενοχές για κάτι ή σιχαίνεστε τον εαυτό σας όταν παραμελείτε τη δίαιτά σας;
9. Η δίαιτά σας σας απομονώνει κοινωνικά;
10. Νιώθετε γαλήνη και έχετε την αίσθηση ότι ελέγχετε πλήρως τον εαυτό σας όταν ακολουθείτε πιστά τη δίαιτά σας;

Αποτελέσματα:

>0-2 βαθμοί. Η συμπεριφορά σας απέναντι στις τροφές είναι ισορροπημένη. Είστε σε θέση να τις απολαύσετε δίχως τύψεις.
>3-5 βαθμοί. Κάποιες φορές η ορθορεξία ενεδρεύει. Φυλαχτείτε.
>6-8 βαθμοί. Έχετε σοβαρά προβλήματα με την τροφή. Μην παίρνετε τη διατροφή σας τόσο στα σοβαρά.
>9 βαθμοί και άνω. Είστε ένας πραγματικός ορθορεξικός και έχετε ανάγκη ιατρικής στήριξης.

Διαβάστε ακόμα: Tι σημαίνει ευτυχία σήμερα και πώς την αποκτάς;

TAGS :
orthorexia ασθένια διατροφή ορθορεξία πάθηση Υγεία

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook