Ο σπουδαίος αρχιτέκτονας Ρικάρντο Μποφίλ και η φάμπρικα των μύθων

Στα 60 χρόνια καριέρας, ο Μποφίλ θα σχεδιάσει πάνω από 1.000 κτίρια και «Πόλεις του Διαστήματος», από την Ισπανία και τη Γαλλία ως τη Λισαβόνα και τη Βοστώνη περνώντας από την Αγία Πετρούπολη (ricardobofill.com).

Μεγαλομανής, επαναστάτης, ρομαντικός και ουτοπιστής. Ο Ricardo Bofill και το μεταμοντέρνο αρχιτεκτονικό ύφος του, αλλά πάντα ριζωμένο στη μεσογειακή κουλτούρα, έχουν κερδίσει απανταχού την αναγνώριση. Χρειάστηκε, όμως, το Instagram για να δοξαστεί και να γίνει ο καλός πελάτης των φωτογράφων συλλέγοντας likes. Ο κοσμοπολίτης Καταλανός, στα 79 του σήμερα, έχει μια τεκτονική άποψη για την αρχιτεκτονική.

Φέτος, γι’ ακόμα μια φορά, δραστηριοποιείται στη Γαλλία, ορθώνοντας νέες εργατικές συνοικίες, βασισμένες σε μια ουτοπική φιλοσοφία. Κατ’ αυτόν, το χρήμα δεν είναι κριτήριο ώστε να διαθέτει κάποιος μια εντυπωσιακή κατοικία. Το σχέδιό του είναι να προσφέρει ένα παλάτι στον καθένα. Έτσι, τα νέα του συγκροτήματα τροχιοδρομούν μεταξύ παρισινής Αναγέννησης και ελληνικού Kλασικισμού σ’ ένα πολύχρωμο Tetris.

Αν και αναδρομικά ο Μποφίλ θεωρεί ότι τα ουτοπικά πλάνα του απέτυχαν, αφού ο κοινωνικός συγχρωτισμός στον οποίο στόχευαν δεν επετεύχθη ποτέ, τα μαστόδοντά του εξακολουθούν να ορθώνονται αυθάδικα στον ουρανό. Πριν από τέσσερα χρόνια, το σουρεαλιστικό Abraxas του 1982 στα παρισινά περίχωρα χρησίμεψε ως ντεκόρ για τα γυρίσματα του Hunger Games (Αγώνες Πείνας) με την Τζένιφερ Λόρενς.

Το συγκρότημα διαμερισμάτων El Castillo Kafka (Το κάστρο του Κάφκα) του 1968 στη Βαρκελώνη και το Xanadú, θέρετρο διακοπών στο Αλικάντε, του 1971, είναι παζλ σε γαλάζια και πράσινα χρώματα. Ακόμα πιο καθηλωτική είναι La Muralla Roja, της οποίας οι ροζ-μπλε επιφάνειες γνώρισαν φέτος μεγάλες πιένες στα κοινωνικά δίκτυα.

Γιος Καταλανού αρχιτέκτονα και Βενετσιάνας μητέρας, ο Ρικάρντο μεγάλωσε στην Ισπανία του Φράνκο. Αν και η μαρξιστική του στράτευση του στοιχίζει τη φοίτησή του στο πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης, συγκροτεί τη βάση της προοδευτικής φιλοσοφίας του. Οπότε φεύγει για σπουδές στη Γενεύη, στα τέλη της δεκαετίας του ’50, μια περίοδο όπου η μινιμαλιστική αρχιτεκτονική αποτελούσε τον κανόνα. Ενώ για τους μοντερνιστές, όπως ο Λε Κορμπυζιέ, η φόρμα ώφειλε να απορρέει της λειτουργίας, ο Μποφίλ εξ αρχής το είδε διαφορετικά.

Από το 1963, στα 23 του, φροντίζει να το δηλώσει με τη δημιουργία του γραφείου Taller de Arquitectura (RBTA), μαζεύοντας γύρω του μια ομάδα από αρχιτέκτονες, ντιζάινερς, μηχανικούς, μαθηματικούς, κοινωνιολόγους, σκηνοθέτες, φιλοσόφους και ποιητές, γλύπτες και ζωγράφους. Όλοι αυτοί ονειρεύονται ένα μέλλον όπου οι άνθρωποι θα ζουν μέσα σε κάθετες δομές που θα συνδέονται με πλατείες.

Στα 60 χρόνια καριέρας, ο Μποφίλ θα σχεδιάσει πάνω από 1.000 κτίρια και «Πόλεις του Διαστήματος», από την Ισπανία και τη Γαλλία ως τη Λισαβόνα και τη Βοστώνη περνώντας από την Αγία Πετρούπολη, μαγεμένος από την κλίμακα και τη βαρύτητα, τη μνήμη και την πατίνα σε τεχνικόλορ.

Τη δεκαετία του ’90, όταν η μεταμοντέρνα αισθητική του με τους κίονες και τα αετώματα γίνεται υπερβολικά δημοφιλής –χυδαία τη βρίσκει σήμερα-, στρέφεται σε ναούς από μπετόν και γυαλί, όπως της Shiseido στο Τόκιο και το Terminal 1 στο αεροδρόμιο της Βαρκελώνης, του Dior και της Cartier στο Παρίσι ή το Dearborn Center στο Σικάγο. Projects αναμφίβολα εντυπωσιακά, αλλά λιγότερο επαναστατικά από τα προηγούμενα. Αναπτύσσει ένα σύστημα με modula, κυβικούς όγκους που διασπείρονται σύμφωνα με αυστηρούς γεωμετρικούς κανόνες, ακολουθώντας αρμονικές, επιδιώκοντας την ποικιλομορφία, αλλά αποτρέποντας την αυθαίρετη ανάπτυξη των δομών.

Παρά τη θεατρικότητα της αρχιτεκτονικής του, το έργο του Μποφίλ δεν μπορείς να πεις ότι διακρίνεται για την ομοιογένειά του. Συνάμα, όμως, αυτό συνιστά και την πιο σημαντική σταθερά του. Ότι αρέσκεται να αλλάζει γλώσσα, να επαναπροσδιορίζει διαρκώς τις παραμέτρους, εντάσσοντας τα κτίριά του στο πολιτικό και κοινωνικό περιβάλλον, επιδιώκοντας ταυτόχρονα να το αλλάξει, αποκαθιστώντας τη μνήμη.

O Mποφίλ οραματίζεται ένα συλλογικό που θα αψηφά τις διαδεδομένες απόψεις και τις παραδεκτές αλήθειες σε ό,τι αφορά τον κοινόχρηστο χώρο, προτείνοντας έναν εναλλακτικό τρόπο ζωής που τον γιορτάζει το χρώμα. Αρωγοί του, ο μυστικισμός της γεωμετρίας του Ντε Κίρικο, η φωτεινή παλέτα του Luis Barragán και οι προοπτικές του Piranesi.

Tα τοπόσημα ενός οραματιστή:

Η κατοικία του Μποφίλ είναι ένα από τα πιο εντυπωσιακά κτίσματα της Ισπανίας (ricardobofill.com).

1. La Fábrica (1975), Sant Just Desvern, Ισπανία

Η κατοικία του Μποφίλ είναι ένα από τα πιο εντυπωσιακά κτίσματα της Ισπανίας. Δύο βήματα από τη Βαρκελώνη, εκείνος και η ομάδα του αποκατέστησαν μια επιβλητική εγκαταλειμμένη τσιμεντοποιία. Με τον τρόπο του γλύπτη, αναδιαμόρφωσαν το κτίσμα, κατεδαφίζοντας τα 22 από τα 30 σιλό αποθήκευσης, εργασία που διήρκεσε δύο χρόνια.

Οι εναπομείναντες χώροι έγιναν η Φάμπρικα, ένα μνημειακό loft όπου ο αρχιτέκτονας ζει ακόμα και σήμερα. Συμβιώνει με το χώρο ομαδικής εργασίας του αρχιτεκτονικού του γραφείο και ένα χώρο πολιτισμού, τον Καθεδρικό, όπου οργανώνονται εκθέσεις και παραστάσεις. Και βέβαια, δεν υπάρχει παράδεισος επί της Γης δίχως τους κρεμαστούς κήπους του: ταράτσες και στυλώματα λυγίζουν υπό το βάρος μιας οργιαστικής βλάστησης.

Πλήθος καλλιτεχνικών και αρχιτεκτονικών ρευμάτων συνυπάρχουν στο μέρος αυτό. Κλίμακες που οδηγούν στο πουθενά εικονογραφούν το σουρεαλισμό, τα υλικά παραπέμπουν στον μπρουταλισμό, η αφαίρεση μεταφράζεται σε καθαρούς όγκους. Ένα συγκρότημα παράξενο, γεμάτο ρωμαϊκά τόξα και κυλινδρικές μορφές, το πιο προσωπικό έργο του Μποφίλ. Τόπος βιομηχανικός και συνάμα τόπος όπου τρέφονται τα όνειρα.

Πρόκειται για ένα «οχυρωμένο» συγκρότημα 50 διαμερισμάτων γεωμετρικής μορφής σε ροζ, γαλάζιο, ροζ, λουλακί (archdaily.com).

2. La Muralla Roja (1973) στο Calp, Ισπανία

Ορθώνεται πάνω σ’ ένα λόφο των 322 μ. και πρόκειται για ένα «οχυρωμένο» συγκρότημα 50 διαμερισμάτων γεωμετρικής μορφής σε ροζ, γαλάζιο, ροζ, λουλακί που λειτουργεί ως αντίστιξη στο περιβάλλον τοπίο της Costa Blanca.

Εδώ γίνεται φανερή η γοητεία που ασκεί στον Μποφίλ η μεσογειακή αρχιτεκτονική, και ιδιαίτερη εκείνη των Μαυριτανών. Οι πόλεις της Βόρειας Αφρικής διαθέτουν κάσμπες, ένα είδος φρουρίων που χαρακτηρίζονται από τα ψηλά τείχη και τα καλντερίμια, για αποτελεσματική άμυνα απέναντι στους εισβολείς.

Το πιο γνωστό έργο του Καταλανού, ιδανικό για σέλφις και εκμετάλλευση Αirbnb. Με πισίνα στην οροφή και πολύ πράσινο.

Η κυκλική του μορφή, παρόμοια μ’ αυτήν του Κολοσσαίου, οι κίονες και τα αετώματά του, παραπέμπουν στην ελληνο-ρωμαϊκή αρχιτεκτονική.

3. Les Espaces d’ Abraxas (1983), Moisy-le-Grand, Γαλλία

Λίγα μόλις χιλιόμετρα έξω απ’ το Παρίσι, κοντά στο Marne-la-Vallée, καθηλώνει τους περαστικούς, κάνοντάς τους ταυτόχρονα να βιώνουν ένα αίσθημα déjà-vu. Αυτός ο τόπος που μπορεί να παραβληθεί με στούντιο της Τσινετσιτά επιλέχθηκε ακριβώς για τα γυρίσματα της τέταρτης συνέχειας της δυστοπίας Hunger Games (2014) ή ακόμα της ταινίας Brazil του Τέρι Γκίλιαμ (1985).

Η κυκλική του μορφή, παρόμοια μ’ αυτήν του Κολοσσαίου, οι κίονες και τα αετώματά του, παραπέμπουν στην ελληνο-ρωμαϊκή αρχιτεκτονική, αν και η μνημειακότητά του δίνει στο όλον ένα φουτουριστικό τόνο. Μεγαλοπρεπές, ένα από τα μεγαλύτερα projects που κατασκευάστηκαν ποτέ στη Γαλλία, αποτελείται όχι μόνο από ένα θέατρο και μια γιγάντια πλατεία, αλλά κι απ’ το El Palacio, ένα κτίριο διαμερισμάτων των 18 ορόφων.

Η κατοικία αυτή, φωλιασμένη στην καταλάνικη εξοχή, δημιουργήθηκε από τον Μποφίλ για να στεγάσει τους συγγενείς του (numero.com).

4. Casa de Verano (1973), Montràs, Iσπανία

Το Family House ενσαρκώνει το ιδανικό σπίτι των διακοπών. Η κατοικία αυτή, φωλιασμένη στην καταλάνικη εξοχή, δημιουργήθηκε από τον Μποφίλ για να στεγάσει τους συγγενείς του. Η ιδιαιτερότητά της έγκειται στη σύνθεσή της. Δεν πρόκειται για ένα και μοναδικό κτίριο, αλλά για πολλά ιδιωτικά περίπτερα προορισμένα να στεγάζουν κάθε μέλος της οικογένειας ξεχωριστά.

Όλα μαζί περιβάλλουν μια ασυνήθιστη πισίνα με κόκκινα πλακάκια, τα οποία βάφουν με το χρώμα τους το νερό, προσθέτοντας ένα είδος θεατρικότητας (και σαρκασμού α λα Μπουνιουέλ) που έρχεται σε αντίθεση με το πράσινο των κυπαρισσιών και τις πλίνθους στο χρώμα της ώχρας.

Ένα σύνολο 18 διαμερισμάτων που δεσπόζουν στις όχθες της θάλασσας, λίγα μέτρα από τη Muralla Roja (ΑrchDaily.com).

5. Xanadú (1971), Alicante, Ισπανία

Αυτό το εκπληκτικό κτίσμα, του οποίου το όνομα αποτελεί μια αναφορά στον Charles Foster Kane, τον περίφημο Citizen Kane της ταινίας του Όρσον Γουέλς, ορθώθηκε στην κορυφή ενός βραχώδους λόφου και φέρει την υπογραφή του αρχιτεκτονικού γραφείου του Μποφίλ.

Ένα σύνολο 18 διαμερισμάτων που δεσπόζουν στις όχθες της θάλασσας, λίγα μέτρα από τη Muralla Roja. Χαρακτηρίζεται από το πράσινο χρώμα των λειχήνων, τα προεξέχοντα γεωμετρικά σχήματα, αλλά και τις φόρμες των παραθύρων του, άλλοτε τοξωτά κι άλλοτε κυκλικά. Και αν οι ανισομετρίες του το κάνουν να φαντάζει τελεσιδίκως μοντέρνο, οι στέγες στα χρώματα της τερακότας καλωσορίζουν τους κατοίκους της ισπανικής υπαίθρου παραδίπλα.

Θα έλεγες ότι πρόκειται για μια συσσώρευση από τουβλάκια Lego, αραδιασμένων τυχαία.

6. El Castillo Kafka (1968), Βαρκελώνη

Θα έλεγες ότι πρόκειται για μια συσσώρευση από τουβλάκια Lego, αραδιασμένων τυχαία, αλλά θά ‘χεις άδικο: η καπροτσιόζικη διάταξη αυτού του κτιρίου των 90 ενδιαιτημάτων βασίζεται σε μια μαθηματική φόρμουλα, πέντε σελίδες σημειώσεων και δύο σχέδια.

Οι προκατασκευασμένοι κύβοι από μπετόν περιστρέφονται γύρω από έναν κεντρικό πυρήνα. Απ’ έξω δεν πολυκαταλαβαίνεις πού βρίσκεται το μπροστά και πού το πίσω, ούτε ποιο είναι το μέγεθος της κατασκευής, πράγμα το οποίο προκαλεί σύγχυση, όπως το Κάστρο στο μυθιστόρημα του Κάφκα (1926).

Ένα κάθετο συγκρότημα των 18 ορόφων και 400 διαμερισμάτων είδε το φως κοντά στη Βαρκελώνη (barcelonanavigator.com).

7. Walden 7 (1975), Sant Just Desvern, Ισπανία

Στην αρχή, ο Μποφίλ είχε φανταστεί την οικοδόμηση του Walden 7 στη Μαδρίτη, αλλά υποχρεώθηκε να επανεξετάσει τα σχέδιά του, αφού ο δήμαρχος τα έβρισκε ακραία. Σύμφωνα με τον Καταλανό και την ομάδα του, η αρχιτεκτονική οφείλει να απαντάει στην όλο και πιο ατομιστική εξέλιξη της κοινωνίας –οι γυναίκες γίνονταν πιο ελεύθερες και οι οικογένειες πιο ασταθείς.

Το Walden 7 προοριζόταν να φιλοξενεί 1.000 άτομα σε βαθμιδωτές μονάδες κατοίκησης, των οποίων η μορφή εξαρτιόταν από τον τύπο οικογένειας. Κάποιοι προσθέτονταν, κάποιοι έφευγαν; Η μονάδα προσαρμοζόταν. Έτσι γεννήθηκε η ουτοπία της «Πόλης στο Διάστημα».

Ένα κάθετο συγκρότημα των 18 ορόφων και 400 διαμερισμάτων είδε τελικά το φως κοντά στη Βαρκελώνη, μέσα στο οποίο καθείς μπορούσε να ζήσει σε πλήρη ελευθερία. Η φιλοσοφία του πράγματος ήταν εξίσου μοντέρνα με την αισθητική σύλληψη της εντοπιότητας: όταν βλέπεις το συγκρότημα απ’ έξω, έχεις την εντύπωση ότι ορθώνεται σαν θίνη άμμου στην άγρια φύση. Στο εσωτερικό, έχεις να κάνεις με μια τιρκουάζ όαση στην οποία φυτρώνουν κεραμεικές λεπτομέρειες πολύ σπανιόλικες.

Το όνομα του πύργου δεν επιλέχθηκε τυχαία. Πρόκειται για μια αναφορά στο μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας Walden Two, όπου ο συγγραφέας του Burrhus Frederic Skinner περιγράφει μια μοντέρνα ουτοπία.

Διαβάστε ακόμα: Αρχιτεκτονική και Κινηματογράφος: Μια σχέση αγάπης και δημιουργίας.

TAGS :
αρχιτεκονική αρχιτέκτονας

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook