Όταν τα ρολόγια δεν δείχνουν την ώρα

Το «Day&Night» ρολόι του Romain Jérôme προκάλεσε πολύ θόρυβο, γιατί πήγε κόντρα σε όλους τους κανόνες των μεγάλων ωρολογοποιών.

Ως εικονοκλάστης, ο Romain Jérôme προκάλεσε πολύ θόρυβο με το «Day&Night» ρολόι του. Ο χρονογράφος αυτός ενσωματώνει τη σκουριά, ένα στοιχείο που οι ωρολογοποιοί αποφεύγουν όπως ο διάολος το λιβάνι, και μάλιστα μια σκουριά όχι σταθεροποιημένη, προερχόμενη από τα συντρίμμια του Τιτανικού μαζί με κομμάτια ατσαλιού που συνιστούν την κάσα – κυριολεκτικά και μεταφορικά!

Επιπλέον, η ηλικίας μόλις τεσσάρων ετών μάρκα αναγράφει με σαφήνεια την προέλευση των μηχανισμών της, οι οποίοι αναπτύσσονται σε αποκλειστικότητα από την ΒΝΒ, πράγμα που πολλοί οίκοι που συνεργάζονται μαζί της αρνούνται ακόμα να κάνουν. Και, κερασάκι στην τούρτα, το Day&Night παρουσιάζεται ως το πρώτο ρολόι που δεν δείχνει την ώρα, παρά μόνον την εναλλαγή ημέρας-νύχτας.

Μπορεί κάποιοι να στηλιτεύουν μια τέτοια προσέγγιση, αλλά ο Romain Jérôme δεν δίνει δεκάρα, για τον απλούστατο λόγο ότι τα φώτα των προβολέων είναι έτσι διαρκώς στραμμένα πάνω του, οπότε από εμπορικής άποψης ισχύει η ρήση που αποδίδεται στον Καλιγούλα «oderint dum metuant» (ας με μισούν, αρκεί να με φοβούνται).

Ρολόγια τσέπης με ηλιακό καντράν

Αυτή η διαδεδομένη πλέον πρόκληση, της απουσίας δηλαδή δεικτών και πραγματικού καντράν, παραπέμπει τελικά στις αρχές της μηχανικής ωρολογοποιίας (18ος αι.) όπου τα πρώτα μνημειώδη ρολόγια επίσης δεν διέθεταν καντράν, άρα ούτε δείκτες. Αυτοί οι μηχανισμοί σκοπό είχαν να ενεργοποιήσουν αυτόματα καμπανάκια, ώστε να ρυθμίζεται η καθημερινή ζωή της εποχής, των οποίων τα σημερινά ρολόγια με ηχητική σήμανση είναι άξιοι απόγονοι.

Με τη σειρά του, το Day&Night δεν στερείται ιστορικών αναφορών και μάλιστα παμπάλαιων, όπως των αρχαίων Αιγυπτίων που χώριζαν τη μέρα σε 12 πρωινές και 12 βραδινές ώρες, με τα μεσάνυχτα ως εναρκτήριο λάκτισμα.

Η εμφάνιση των καντράν στα ρολόγια θα γενικευτεί τον 15ο αι., με δομή που αναφέρεται ξεκάθαρα στα ηλιακά ρολόγια και διαβάθμιση που προκύπτει από τη διαίρεση της ημέρας σε 24 ώρες και έναν και μοναδικό δείκτη αντίστροφης κίνησης, σύμφωνης με τη μετατόπιση του ήλιου από τα δεξιά προς τα αριστερά, όπως τότε.

Η πρώτη διαίρεση της μέρας, άρα και του καντράν, σε δύο ομόκεντρους κύκλους των 12 ωρών καθιερώνεται το 1582 με την υιοθέτηση του γρηγοριανού ημερολογίου. Σε αντίθεση με τους προκατόχους τους, όπου η πρώτη ώρα βρίσκεται στο κάτω άκρο του καντράν (οι ώρες των Ιταλών της εποχής ξεκινούσαν τη μέρα ένα μισάωρο μετά τη δύση του ηλίου), τα νέα καντράν σε συμφωνία με το γρηγοριανό ημερολόγιο θα επιβάλουν τη νόρμα των αριθμών 12 και 24 στην κορυφή, θέση του ήλιου στο ζενίθ του. Η καθιέρωση ενός μεγαλύτερου δεύτερου δείκτη, για την ένδειξη των λεπτών και τοποθετημένου στον ίδιο άξονα, δεν θα γενικευτεί παρά το 18ο αι.

Διαβάστε ακόμα: Μια ωδή στο ρολόι τσέπης

Το μανίκι του δευτερολεπτοδείκτη

Λίγο μετά την εμφάνιση του ρολογιού τσέπης, τα αστρονομικά καντράν της Αναγέννησης παντρεύουν ήδη πολλούς τρόπους απεικόνισης, από την ώρα ως τις φάσης της σελήνης. Όμως, μετά το 1700 ο δεύτερος δείκτης θα βρει τη θέση του στα ρολόγια τσέπης, προκαλώντας μια σύλληψη διπλού επιπέδου του καντράν: στο εξωτερικό μέρος βρίσκονται οι ώρες με ρωμαϊκούς αριθμούς, στο εσωτερικό η ένδειξη των λεπτών με αραβικούς.

Η ιστορία διατήρησε ελάχιστα παραδείγματα ρολογιών με δεύτερο δείκτη στο ίδιο καντράν πριν από τα τέλη του 17ου αι. Η επινόηση των ρολογιών με κεντρικό δευτερολεπτοδείκτη ανάγεται στην περίοδο μεταξύ 1740 και 1760. Αλλά η γενίκευσή του θα πάρει πολύ περισσότερο χρόνο από εκείνη του δείκτη των λεπτών.

Το ρολόι που κοσμεί τον καθεδρικό ναό της Φλωρεντίας, ζωγραφισμένο από τον Paolo Uccello, είναι η πεμπτουσία της απλότητας και του μινιμαλισμού.

Η ακατάληπτη ώρα

«Δεν θα ήθελα να έχω ένα ρολόι που μετράει τα δευτερόλεπτα. Πετσοκόβει τη ζωή σε πολύ λεπτές φέτες», έγραφε η Madame de Sévigné. Έτσι, μεταξύ 1750 και 1775, τα λεπτά παίρνουν των ομματιών τους, δίνοντας τη θέση τους στα τεταρτάκια, που σιγά-σιγά κι αυτά εξαφανίζονται. Η εξέλιξη αυτή, μάρτυρας του προοδευτικού εθισμού στη μέτρηση του χρόνου, θα συνεχιστεί με τη μερική ή ολική αντικατάσταση των αριθμών από δείκτες στις αρχές του 20ου αι. και μετά από καντράν χωρίς ενδείξεις τη δεκαετία του ’60.

Το ρολόι καρπού αντικατοπτρίζει μία σημαντική αλλαγή στον τρόπο ζωής, τις νοοτροπίες και τις συνήθειες, βάζοντας στο πρόγραμμα τεχνικές αλλαγές και αισθητικές εξελίξεις σε σχέση με τα ρολόγια τσέπης. Τα καντράν ακολουθούν την τάση με στυλιστικές αναζητήσεις που ενσωματώνουν με το πέρασμα των χρόνων φωσφορισμό, γαλβανοπλαστική, στεγανοποίηση, ένα σωρό τεχνικές που κάνουν συναρπαστικές τις όψεις των ρολογιών.

Ρολογιών που, από τη δεκαετία του ’90 και μετά και την επανάκαμψη των μηχανικών χρονογράφων επιτρέπουν όλο και δυσκολότερες complications και πρόσφατα εκπληκτικές και απρόσμενες απεικονίσεις του χρόνου.

Λες και η ένδειξη της ώρας έγινε κάτι εξαιρετικά τετριμμένο ώστε να είναι το επίκεντρο του ενδιαφέροντος για ορισμένους από τους πιο ταλαντούχους ωρολογοποιούς, όπως της ομάδας που δημιούργησε την ανεξάρτητη γενοβέζικη μάρκα Cabestan. Πλήθος εξάλλου από «fashion» ρολόγια, κατ’ εικόνα της φουτουριστικής Nooka ή της αφαιρετικής Abacus, το μετέτρεψαν σε σήμα κατατεθέν τους. Ενώ στο σύμπαν των ρολογιών πολυτελείας (Hublot Big Bang All Black) ή κύρους (Hamilton Belowzero) ορισμένοι οίκοι έχουν βαλθεί να κάνουν την ώρα μη αναγνώσιμη.

Πρέπει άραγε, από δω και πέρα, να δεχτούμε το γεγονός ως μια λογική συνέπεια, δεδομένου ότι η ώρα είναι πλέον διαθέσιμη για όλους, παντού και με κάθε μέσο; Ενδεχομένως. Ωστόσο, κάθε είδους προσέγγιση σήμερα στον κλάδο δεν θα μπορούσε να γίνει κατανοητή εκτός ενός πλαισίου που θέλει το ρολόι ένα αριστούργημα μικρομηχανικής, ανεξαρτήτως απεικόνισης.

Διαβάστε ακόμα: 10 ρολόγια-ζωγραφιές

TAGS :
Ρολόι χρόνος ώρα

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook