Ο Μεγάλος Βούδας της Καμακούρα. Credit: Brendan Corey Benson/Flickr

Δεν μας παρατάς με την υψηλή φιλοσοφία, ρε Μηλιαρέση; Εδώ ο κόσμος πεινάει!» Ναι, το έχω ακούσει, αποκλειστικά από ανθρώπους που αφενός δεν πεινάνε και που αφετέρου μέχρι πριν από δύο-τρία χρόνια δεν ενδιαφέρονταν για το γεγονός ότι ο κόσμος πείναγε έτσι κι αλλιώς –η μόνη διαφορά ήταν ότι αυτοί που πείναγαν βρίσκονταν μερικές χιλιάδες χιλιόμετρα μακρύτερα ή, αν βρίσκονταν πιο κοντά, ήταν «ξένοι», «γύφτοι» ή κάτι άλλο εξίσου μακρινό, εξωτικό και εν πάση περιπτώσει «διαφορετικό». Η διαπίστωση ότι «ο κόσμος πεινάει» ήρθε πολύ όψιμα για κάποιους ανθρώπους, κυρίως επειδή έτυχε να τους επισημάνει το γεγονός (μεγεθυμένα, όπως συνηθίζει) η βιομηχανία των ΜΜΕ.

Πίσω από τον προβληματισμό (η αγοραία διατύπωσή του δεν μειώνει το γεγονός ότι είναι πράγματι προβληματισμός) διακρίνω ένα θεμιτό ερώτημα το οποίο θα διατύπωνα ως εξής: «Έχει θέση η φιλοσοφία, ανεξαρτήτως… ύψους, ενώπιον ενός πραγματικού προβλήματος;» Μ’ άλλα λόγια, μήπως τελικά οι πάσης φύσεως πνευματικές ανησυχίες είναι ενασχόληση πολυτελείας, ειδικά σε περιόδους που η πραγματικότητα σε βομβαρδίζει με μερικά από τα πιο άγρια όπλα της; Ή με ακόμα πιο άλλα λόγια, μήπως αυτή η στήλη που διαβάζετε αυτή τη στιγμή δεν έχει καμιά απολύτως αξία στους χαλεπούς καιρούς που διανύουμε;

Ο βουδισμός Ζεν δεν είναι «φιλοσοφία», αλλά μια μεθοδολογία αντιμετώπισης της καθημερινής ζωής, με έμφαση στην πραγματικότητα και στα πρακτικά της ζητήματα.

Κατ’ αρχάς, οι καιροί ήταν πάντα χαλεποί. Οι δάσκαλοι (ιερείς και λαϊκοί) που έβαλαν τις βάσεις του βουδισμού Ζεν, το έκαναν σε εποχές όπου μια απλή παράβαση εθιμοτυπίας στις σχέσεις με έναν αριστοκράτη ή με έναν φεουδάρχη είχε σαν βέβαιη κατάληξη τον αποκεφαλισμό του «παραβάτη», ενώ πολλοί από τους ανθρώπους που υιοθέτησαν το Ζεν σαν τρόπο αντίληψης της πραγματικότητας, το έκαναν στο περιθώριο της κανονικής τους δουλειάς που ήταν ο πόλεμος –αναφέρομαι στην τάξη των πολεμιστών του πρώιμου ιαπωνικού Μεσαίωνα, μιας περιόδου αιματηρών εμφύλιων συρράξεων που διήρκεσε περίπου τέσσερις αιώνες. Αξίζει στ’ αλήθεια να συζητήσουμε ποιος καιρός είναι χαλεπότερος;

Όμως το θέμα δεν είναι καν εκεί∙ σε τελική ανάλυση συγκρίσεις όπως η παραπάνω είναι εξ ορισμού ανόητες, γιατί το παρελθόν δεν υπάρχει και ακόμα και όταν υπήρχε (και λεγόταν «παρόν») το ζούσαν άλλοι άνθρωποι, παρότι τους ανθρώπους εκείνους τους αποκαλούμε, για λόγους συνεννόησης, «εμείς». Είναι στο ότι ο βουδισμός Ζεν δεν είναι «φιλοσοφία» –υψηλή ή χαμηλή‒, αλλά μια μεθοδολογία αντιμετώπισης της καθημερινής ζωής με έμφαση ακριβώς στην πραγματικότητα και στα πρακτικά της ζητήματα: συνειδητοποιείς το πρόβλημα, εντοπίζεις την αιτία του, βρίσκεις τη λύση και την εφαρμόζεις –στον ιαπωνικό βουδισμό τα τέσσερα αυτά στάδια λέγονται «σιτάι» (四諦), στα ελληνικά συνήθως αποδίδονται σαν οι «τέσσερις ευγενείς αλήθειες» και αποτελούν τη βάση του βουδισμού κατά τον ιδρυτή του, τον ιστορικό Βούδα Γκαουτάμα.

Δεν νομίζω ότι υπάρχει γιατρός (ή μηχανικός ή προγραμματιστής ή marketer ή…) που να διαφωνεί με την παραπάνω μεθοδολογία –ή που να τη θεωρεί «φιλοσοφία» και δη απομακρυσμένη από την πραγματικότητα. Οι ρεαλιστές (οι πραγματικοί, όχι οι σικέ και οι όψιμοι στους οποίους αναφέρθηκα στην αρχή) έχουν δίκιο: η φιλοσοφία είναι κάτι που προϋποθέτει άνεση χρόνου και σκέψης. Όμως εδώ δεν μιλάμε για υψιπετείς ιδέες, αλλά για μια από τις παλιότερες και τις βασικότερες στρατηγικές problem management/solving που έχουν καταγραφεί στην ανθρώπινη ιστορία, οπότε αξίζει ίσως να αναρωτηθούμε αν τα δικά μας καθημερινά προβλήματα είναι τόσο περίπλοκα ώστε να την ξεπερνούν.

 

Ο Γρηγόρης Α. Μηλιαρέσης είναι δημοσιογράφος και μεταφραστής, και παρεμπιπτόντως μοναχός Ζεν.

 

 

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook

Button to top