Στο βάθος κάθε αμφισβήτησης βρίσκεται ο εαυτός μας

Ο ιστορικός Βούδας Σακιαμούνι, ο ιδρυτής του βουδισμού, θεωρούσε τη μετατόπιση ευθυνών αρκετά σοβαρή ασθένεια ώστε να την αποκηρύξει ακόμα και την ύστατη στιγμή του. Credit: Lovell D’souza/Flickr

Mην πιστεύετε όσα λέγονται και επαναλαμβάνονται διαρκώς, μην πιστεύετε την παράδοση, τις φήμες, τις γραφές, τις εικασίες, τα αξιώματα, τις σοφιστείες, τις προκαταλήψεις σας, τις ικανότητες των άλλων ή ακόμα και αυτά που λέω εγώ ο ίδιος –πιστεύετε αυτό που έχετε γνωρίσει βιωματικά και που ξέρετε ότι σας ωφελεί και σας οδηγεί στην ευτυχία». Όχι ακριβώς η τυπική παρότρυνση ενός θρησκευτικού ηγέτη, όμως, σύμφωνα με την «Καλάμα Σούτρα», αυτά ακριβώς είπε ο ιστορικός Βούδας Σακιαμούνι στους κατοίκους του χωριού Κεσαπούτα κοντά στο Μπιχάρ της Ινδίας. Φαίνεται δε ότι ο ιδρυτής του βουδισμού θεωρούσε τη μετατόπιση ευθυνών αρκετά σοβαρή ασθένεια ώστε να την αποκηρύξει ακόμα και την ύστατη στιγμή του: στην «Μάχα-Παρινιμπάνα Σούτρα», το κείμενο που καταγράφει το θάνατό του, λέει στο μαθητή του, Ανάντα, ότι το τελικό καταφύγιο καθενός είναι ο εαυτός του, όπως τον έχει καλλιεργήσει μέσα από την άσκηση.

Ο βουδισμός Ζεν πάει ένα βήμα μακρύτερα: Αν και η αναλογία δεν είναι απολύτως ακριβής (αφού η έννοια «προσευχή» δεν έχει υπόσταση ή νόημα στο συγκεκριμένο σύστημα), είμαι σίγουρος ότι οι περισσότεροι χριστιανοί θα έρχονταν σε σύγχυση αν στο «Πιστεύω» υπήρχε η φράση «Δεν υπάρχει Πατέρας, Υιός και Άγιο Πνεύμα». Κι όμως, η «Χάνια Χαραμίτα Σίνγκιο», ή επί το σανσκριτικότερο «Πρατζνιά Παραμιτά Χρντάγια», ή επί το ελληνικότερο «Σούτρα της Καρδιάς της Υπερβατικής Σοφίας», το θεμελιώδες κείμενο του βουδισμού Ζεν και ένα από τα δημοφιλέστερα κείμενα του βουδισμού γενικότερα, περιλαμβάνει σε κάποιο σημείο τη φράση «δεν υπάρχει πόνος, πηγή του πόνου, εξάλειψη του πόνου και δρόμος για την εξάλειψη του πόνου». Δηλαδή δεν υπάρχει καμία από τις τέσσερις «ευγενείς αλήθειες» στις οποίες αναφέρθηκα την προηγούμενη φορά. Δηλαδή δεν υπάρχει η βουδιστική διδασκαλία στο σύνολό της!

Αν η άσκηση Ζαζέν είναι ο ένας τροχός της άμαξας του βουδισμού, η αμφισβήτηση και η συνακόλουθη ανάληψη ευθυνών είναι ο άλλος –όλη η θεωρία που υπάρχει στις χιλιάδες σούτρες του βουδιστικού κανόνα και στις εκατοντάδες χιλιάδες μεταγενέστερα κείμενα από τους «πατριάρχες» του βουδισμού στην Ανατολή και τη Δύση, μπορεί να συνοψιστεί σε αυτό ακριβώς στο σημείο: ο μόνος υπεύθυνος για τη ζωή του καθενός είναι ο ίδιος και ο τρόπος με τον οποίο αυτή θα διαμορφωθεί προσδιορίζεται από τον τρόπο που εκείνος σκέφτεται, αξιολογεί αυτά που συμβαίνουν γύρω του και πράττει. Προφανώς υπάρχουν εξωτερικά γεγονότα που μπορούν να την επηρεάσουν, όμως τελικά ο βαθμός που καθένας τα εσωτερικεύει και επηρεάζεται από αυτά είναι δική του επιλογή. Και αν η επιλογή αυτή γίνεται αξιολογώντας τις συνθήκες κάθε δεδομένης στιγμής, μπορεί να γίνει ανεπηρέαστη από τις επιλογές του παρελθόντος.

Αντιλαμβάνομαι ότι για πολλούς τα παραπάνω μπορεί να οδηγούν με συνοπτικές διαδικασίες στην απελπισία. Ειδικά όσοι έχουν μεγαλώσει σε ένα σύστημα πεποιθήσεων που ευνοεί τη μετατόπιση ευθυνών στο θεό, την κοινωνία, τους 300 της Βουλής, τους Αμερικανούς, το σύμπαν κ.λπ. βρίσκουν την ανάληψη μιας τέτοιας ευθύνης δυσβάσταχτη και τα τελευταία χρόνια βλέπουμε –και όχι μόνο στην Ελλάδα– περισσότερες από ό,τι ποτέ εκφάνσεις της προσπάθειας να ξεφορτωθεί το βάρος της στις πλάτες άλλων ώστε να αθωωθεί ο εκάστοτε ομιλών∙ αυτό μάλιστα, σε ορισμένους κύκλους περνάει σαν «αμφισβήτηση». Αν όμως μιλάμε για πραγματική αμφισβήτηση, όπως αυτή στην οποία αναφέρονται τα βουδιστικά κείμενα, στο βάθος βρίσκεται πάντα ο εαυτός μας, οι αποφάσεις μας και οι συνέπειές τους. Η δε συνειδητοποίηση αυτή δεν χρειάζεται μεγαλοστομίες για να περιγραφεί –η λέξη «ενηλικίωση» είναι υπεραρκετή.

Ο Γρηγόρης Α. Μηλιαρέσης είναι δημοσιογράφος και μεταφραστής, και παρεμπιπτόντως μοναχός Ζεν.

TAGS :
βουδισμός

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook