Δίαιτα με τη θεωρία του αυτοκαθορισμού

Καμία δίαιτα δεν πρόκειται να ακολουθήσουμε αν μας την επιβάλλει ο διαιτολόγος μας. Αν οι ίδιοι δεν δημιουργήσουμε την ανάγκη μέσα μας, αν οι ίδιοι δεν γίνουμε οι διαιτολόγοι του εαυτού μας, δεν πρόκειται να απαλλαγούμε από το περιττό μας βάρος. (Φωτογραφία: Sarah Bahbah)

Ζούμε σε μια εποχή αφθονίας και ευμάρειας που έχει καταφέρει να αλλάξει μέσα σε λίγες μόνο δεκαετίες το «φαίνεσθαι» του ανθρώπου περισσότερο από ότι έχει συμβεί μέσα από ολόκληρους αιώνες, δικαιολογώντας αυτούς που επικαλούνται ότι ένα νέο ανθρώπινο είδος δημιουργείται: ο homo adipatus (o άνθρωπος ο λιπόσαρκος).

Πράγματι, περίπου 1 στους 3 συνανθρώπους μας θεωρείται παχύσαρκος, ενώ αν δεν αλλάξει κάτι στους ρυθμούς ανάπτυξης προβλέπεται ότι μέχρι το 2030 κάτι λιγότερο από 1 στους 2 συνανθρώπους μας θα ανήκει σε αυτή την κατηγορία. Αν αναρωτιέστε, αν προσπαθούμε να κάνουμε κάτι για αυτό, η απάντηση είναι εκκωφαντικά θετική. Δίαιτες, φάρμακα, χειρουργεία, γυμναστική, μαγικά μαντζούνια που λιποδιαλύουν, θαυματουργά μηχανήματα που εξαφανίζουν τις λιποαποθήκες μας και πολλά άλλα συνθέτουν το πλαίσιο της ανθρώπινης εφευρετικότητας στηριζόμενο και εκμεταλλευόμενο την ανθρώπινη ευπιστία κι ανάγκη.

Τα 2/3 αυτών που υποβάλλουν τους εαυτούς σε προσπάθεια απώλειας βάρους τα ξαναπαίρνουν μέσα στον πρώτο χρόνο, ενώ η συντριπτική τους πλειοψηφία τα ξαναπαίρνει μέσα στα επόμενα δύο χρόνια, με πολλούς από αυτούς ξεπερνώντας και το προ-αδυνατίσματος επίπεδο. Γιατί όμως δεν τα καταφέρνουμε; Είναι τόσο δύσκολο να ακολουθήσουμε μια δίαιτα προκειμένου να απαλλαγούμε από κάτι που μας ενοχλεί;

Η θεωρία του αυτο-καθορισμού

Η απάντηση κρύβεται πίσω από μια ενδιαφέρουσα θεωρία, που πρωτοεμφανίστηκε στη δεκαετία του 60 περίπου, τη θεωρία του αυτο-καθορισμού (self-determination theory). Σύμφωνα με αυτή, για να είναι οι επιλογές μας αποτελεσματικές θα πρέπει να πηγάζουν από μία εσωτερική τάση, από μια εσωτερική επιθυμία και όχι γιατί αυτό μας υποβάλλεται από το εξωτερικό μας περιβάλλον. Με τον τρόπο αυτό, έχοντας δηλαδή την κυριαρχία (mastery) των επιλογών μας, πλησιάζουμε περισσότερο στην εσωτερική ολοκλήρωση, που είναι χαρακτηριστικό της ανθρώπινης ύπαρξης.

Σε ένα πολύ ενδιαφέρον πείραμα που πραγματοποιήθηκε στο φημισμένο πανεπιστήμιο MIT στην Αμερική, μία ομάδα κορυφαίων ψυχολόγων, κοινωνιολόγων μελέτησε τη σχέση απόδοσης και επιβράβευσης. Συγκεκριμένα, σε μεγάλη ομάδα εθελοντών έβαλε τρεις διαφορετικές δοκιμάσεις: την απομνημόνευση αριθμών, την επίλυση σταυρολέξων και μία αθλητική δραστηριότητά, παιχνίδι μπάσκετ. Ταυτόχρονα σε κάθε δοκιμασία οι εθελοντές χωρίστηκαν σε τρεις ομάδες ανάλογα με το έπαθλο που τους έταξαν. Έτσι στην πρώτη κατηγορία δόθηκε ένα μικρό χρηματικό ποσό σε όσους τα κατάφερναν μέτρια, στη δεύτερη (σε όσους τα κατάφερναν καλύτερα) ένα μεγαλύτερο και στην τρίτη ένα πολύ μεγάλο: δηλαδή σε όσους τα κατάφερναν καλύτερα και γρηγορότερα. Θα περίμενε λοιπόν κάποιος ότι το μεγαλύτερο έπαθλο, η μεγαλύτερη δηλαδή ανταμοιβή να οδηγούσε και σε καλύτερη απόδοση. Πράγματι αυτό συνέβη με το μπάσκετ. Όμως, για τις δοκιμασίες της απομνημόνευσης και του σταυρόλεξου, με μεγάλη έκπληξη οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι σε αυτούς που δόθηκε το μεγαλύτερο έπαθλο, όχι μόνο δεν τα κατάφεραν καλύτερα, αλλά ήταν και με διαφορά οι χειρότεροι. Συνεπώς ο κανόνας της ανταμοιβής έχει εφαρμογή σε χειρωνακτικές-φυσικές δραστηριότητές, αλλά όχι σε γνωσιακές.

O διαιτολόγος – διατροφολόγος Δρ. Αναστάσιος Παπαλαζάρου.

Το παραπάνω συμπέρασμα έχει επιβεβαιωθεί κι από μεγάλο πλήθος πειραμάτων που έχουν γίνει, οδηγώντας στην κοινή συνισταμένη: η μεγάλη ανταμοιβή, η εξακολουθούμενη προτροπή και η παρότρυνση του εξωτερικού περιβάλλοντος δεν έχουν καμιά αξία συγκρινόμενα με τη δύναμη της εσωτερικής προτροπής, της αυτόνομης κινητοποίησης και της αξίας του αυτό-καθορισμού. Για παράδειγμα, πείτε σε ένα συγγραφέα «ξεκίνησε να γράψεις ένα βιβλίο ΤΩΡΑ και παράδωσέ το σε ένα μήνα» ή σε ένα ζωγράφο «ετοίμασε μου ένα μοναδικό πίνακα μέσα στην εβδομάδα». Τι πιθανότητες υπάρχουν να το κάνει; Μηδαμινές. Γιατί λοιπόν αν πούμε σε κάποιον «κάνε αυτή τη δίαιτα από ΤΩΡΑ για μία εβδομάδα και ΘΕΛΩ να έχεις χάσεις 1 κιλό» περιμένουμε να πραγματοποιηθεί; Ο συγγραφέας και ο ζωγράφος θα δημιουργήσουν κάτι πραγματικά μοναδικό, όταν έχουν αυτή τη εσωτερικά αναβλύζουσα δημιουργικότητα, την έμπνευση. Είναι η στιγμή εκείνη που οι ίδιοι θα νιώσουν έτοιμοι να δημιουργήσουν κάτι πραγματικά παραγωγικό. Θυμάμαι τον εαυτό μου στο δημοτικό. Και τι δεν μου έταζε η μητέρα μου να μάθω τις πρωτεύουσες του κόσμου από έξω, και τι παιχνίδια δεν έχασα γιατί δεν είχα καταφέρει να μάθω τα ψηλότερα βουνά του κόσμου στη γεωγραφία. Ωστόσο αν με ρωτούσες για τους αγαπημένους μου ποδοσφαιριστές, τους ήξερα όλους. Δεν μπορούσα να τα καταφέρω τόσο καλά σε κάτι που έπρεπε να κάνω (δηλαδή το διάβασμα), αλλά τα κατάφερνα τέλεια σε κάτι που εμένα μου άρεσε γιατί το είχα επιλέξει εγώ.

Αυτή λοιπόν η ανάγκη για αυτορρύθμιση, ανεξαρτησία, εσωτερική κατεύθυνση είναι χαρακτηριστικό της ανθρώπινης ύπαρξης και αυτή την ανάγκη ουσιαστικά αναδεικνύει η θεωρία του αυτοκαθορισμού. Καμία δίαιτα δεν πρόκειται να ακολουθήσουμε αν μας την επιβάλλει ο διαιτολόγος μας. Κανένα μοντέλο γυμνασμένου κορμιού δεν πρόκειται να πλησιάσουμε αν το θέλει ο σύντροφος μας, κανένα τρόπο ζωής δεν πρόκειται να υιοθετήσουμε γιατί έτσι πρέπει. Αν οι ίδιοι δεν δημιουργήσουμε την ανάγκη μέσα μας, αν οι ίδιοι δεν γίνουμε οι διαιτολόγοι του εαυτού μας, δεν πρόκειται να απαλλαγούμε από το περιττό μας βάρος.

Η αλήθεια είναι ότι ζούμε σε μια εποχή που όλα μας έρχονται έτοιμα. Δεν χρειάζεται να πάμε στον σουπερμάρκετ, τα παραγγέλνουμε online. Δεν χρειάζεται να βρεθούμε με τους φίλους μας, τα λέμε μέσω facebook. Δεν χρειάζεται να σκεφτούμε και πολύ γιατί έχουμε ένα μιντιακό σύστημα που φροντίζει να μην μας κουράζει! Το σύγχρονο αυτό περιβάλλον μας καλλιεργεί μια ιδιόμορφη σωματικο-πνευματική αδράνεια, μειώνει την διάθεση μας για αυτοκαθορισμό, μεταφέροντας την ευθύνη για αλλαγή και δράση σε άλλους. Αν δεν πάρουμε τη ζωή μας στα χέρια μας, αν δεν καταλάβουμε ότι μόνοι μας θα πρέπει να ορίζουμε τις τύχες μας, λίγα πράγματα θα καταφέρουμε και μεταξύ της πλειοψηφίας που δεν θα καταφέρουμε, θα είναι και η διαχείριση του βάρους μας.

//Ο Δρ. Αναστάσιος Παπαλαζάρου είναι διαιτολόγος – διατροφολόγος.

Διαβάστε ακόμα: Για αυτό τον λόγο αποτυγχάνουν οι περισσότερες δίαιτες;

TAGS :
Δρ. Αναστάσιος Παπαλαζάρου

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook