«Κάνω συστηματικά διαλογισμό από 14 ετών. Ο διαλογισμός βοηθάει σε πολλά πράγματα σε διάφορα επίπεδα».

– Πόσο συχνά νοσταλγείτε ή μετανιώνετε για το παρελθόν;
Νοσταλγώ δημιουργικά. Μου αρέσει να αναπολώ παλιές στιγμές και τις θυμάμαι έντονα. Όμως, καθώς απεχθάνομαι τα άσκοπα πράγματα, δεν σκέφτομαι ποτέ πώς θα ήταν αν είχα κάνει κάτι άλλο. Δεν έχει νόημα. Η ψευδαίσθηση ότι υπάρχει μια ιδανική ζωή που θα μπορούσαμε να την είχαμε ακολουθήσει είναι αυστηρά λογοτεχνική. Στην πράξη αναγκαζόμαστε να πάρουμε κάποιες αποφάσεις οι οποίες είναι πάντα τόσο εσφαλμένες όσο και σωστές.

»Δεν έχουμε και δεν θα έχουμε ποτέ όλα τα στοιχεία για να πάρουμε τη “σωστή” απόφαση γιατί απλούστατα δε γνωρίζουμε το μέλλον. Κάνουμε ό,τι μπορούμε. Έτσι, στη ζωή μου μέχρι στιγμής έκανα ό,τι μπορούσα. Αν έκανα λάθος, πέρασε. Πάει. Αν υπήρχε χρονομηχανή το συζητούσαμε αλλά αφού δεν υπάρχει, τα περασμένα οφείλουν να μείνουν περασμένα. Πέραν αυτού, σαν χαρακτήρας, έχω μάθει να φτιάχνω ωραία πράγματα με αυτά που έχω. Έτσι δέχομαι το τώρα όπως είναι και προσπαθώ να φτιάξω το μέλλον όσο καλύτερα μπορώ. Γι αυτό και αρνούμαι να γκρινιάξω.

– Ανησυχείτε για το αύριο ή κάνετε όνειρα ότι όλα κάποτε στο μέλλον θα είναι καλύτερα;
Δεν ξέρω τι σημαίνει καλύτερα. Συγνώμη αν ακούγομαι ζεν αλλά δεν σκέφτομαι έτσι. Στο μέλλον τα πράγματα θα είναι. Όπως και στο παρελθόν τα πράγματα ήταν. Απλά θα είναι. Όπως και να είναι τα πράγματα θα τα αντιμετωπίσουμε στην ώρα τους. Μέχρι στιγμής όλα έχουν πάει καλά.

«Σήμερα έχουμε περισσότερες ευκαιρίες να είμαστε ευτυχισμένοι. Αν στρέψεις τη ζωή σου προς αυτές και γυρίσεις την πλάτη σε αυτά που σ’ενοχλούν μπορείς να τα καταφέρεις».

– Πώς καταφέρνετε να ζείτε στο παρόν χωρίς να τρέχει αλλού ο λογισμός σας;
Κάνω συστηματικά διαλογισμό από 14 ετών. Ο διαλογισμός βοηθάει σε πολλά πράγματα σε διάφορα επίπεδα. Είναι σαν ηρεμιστικό χωρίς τις παρενέργειες των φαρμάκων. Επίσης βοηθάει στο να καταλάβεις πώς γεννιούνται τα συναισθήματα στο μυαλό σου και ουσιαστικά να αποδεσμευτείς από αυτά. Να καταλάβεις δηλαδή ότι το μυαλό παράγει ένα διαρκές stream συναισθημάτων, σκέψεων, ανησυχιών κ.λπ. και ότι αυτό δε σημαίνει ότι πρέπει να σε παρασύρει. Δεν μπορούμε να σταματήσουμε το χρόνο που περνάει αλλά τουλάχιστον μπορούμε όταν ζούμε κάτι να το συνειδητοποιούμε και να μη χάνεται. Όταν, για παράδειγμα, παίζω με τα παιδιά μου, είμαι μαζί τους, το απολαμβάνω και ευγνωμονώ την τύχη μου.

«Είχα μανίες, περνούσα φάσεις που παθιαζόμουν με πράγματα, τα μελετούσα, τα εξαντλούσα και με σημάδευαν για πάντα».

– Έχετε νιώσει αληθινά ευτυχής;
Πολύ συχνά. Ζούμε σε μια από τις πιο προνομιούχες εποχές της ανθρωπότητας. Έχουμε καταπολεμήσει κάποιες από τις πιο τρομακτικές ασθένειες. Έχουμε ειρήνη, δημοκρατία, κράτος δικαίου, καλές συνθήκες διαβίωσης για τους περισσότερους και δωρεάν παιδεία για όλους. Επίσης, για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας έχουμε άμεση, διαρκή και φθηνή πρόσβαση στην πληροφορία και στην τέχνη και στον πολιτισμό και σε ανθρώπους από όλο τον κόσμο.

»Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, νομίζω ότι είναι, σε ένα βαθμό, ύβρις να μην νιώθεις ευγνώμων. Σήμερα έχουμε περισσότερες ευκαιρίες να είμαστε ευτυχισμένοι. Αν στρέψεις τη ζωή σου προς αυτές και γυρίσεις την πλάτη σε αυτά που σ’ενοχλούν μπορείς να τα καταφέρεις.
Η ζωή μας είναι ο κήπος μας. Εμείς επιλέγουμε τι φυτεύουμε και τι ποτίζουμε. Απλά, η ευτυχία θέλει δουλειά. Δεν σου χαρίζεται από κάπου μαγικά.

«Αν έπρεπε να τα αφήσω όλα, μόνο ένα πράγμα θα ήθελα να κρατήσω: το Δυτικό πολιτισμό».

– Έχετε νιώσει βαθιά δυστυχής;
Εννοείται.

– Θυμάστε τι σας παρακινούσε όταν ήσασταν παιδάκι;
Οι μανίες μου. Είχα μανίες, περνούσα φάσεις που παθιαζόμουν με πράγματα, τα μελετούσα, τα εξαντλούσα και με σημάδευαν για πάντα. Γίνονταν μέρη της κουλτούρας μου. Θυμάμαι 10 χρονών να έχω μανία με τα ιερογλυφικά. Σε όποιο σπίτι πήγαινα έτρεχα στην εγκυκλοπαίδεια και κρατούσα σημειώσεις. Ακολούθησαν μανία με τη μουσική, με την κιθάρα, με τη ζωγραφική, με την τέχνη του 20ου αιώνα, με το Γούντι Άλλεν, με το Goon Show, με το Georges Brassens, με τον J.S. Bach, με τον κύβο του Ρούμπικ, με τον Καβάφη, με τους Macintosh, με την Παλαιά Διαθήκη και στη συνέχεια με την Καινή Διαθήκη, με το Twitter, με τη λογοτεχνία, τον Thomas Pynchon, με το πιάνο… Η λίστα δεν τελειώνει γιατί πάντα προστίθενται νέες μανίες.

– Θυμάστε τις υποσχέσεις που δώσατε στον εαυτό σας στην εφηβεία;
Θυμάμαι να είμαι παιδί και να λέω στον εαυτό μου “Μην ξεχάσεις ποτέ πώς νιώθεις τώρα ώστε όταν μεγαλώσεις να μη χτυπήσεις ποτέ σου ένα παιδί.”

«Δεν έχω πάθη. Είμαι σαν ασκητής. Θα μπορούσα να ζω σε μια σπηλιά. Αρκεί να έχει WiFi».

– Καταφέρνετε να χαίρεστε με τα απλά πράγματα της ζωής και ποια είναι αυτά για εσάς;
Είμαι εθισμένος στα απλά πράγματα. Μου αρέσει να περπατάω στην Αθήνα. Μου αρέσει το ανοιξιάτικο άρωμα της πόλης. Ενθουσιάζομαι να χαζεύω πολυκατοικίες. Μου αρέσει να μαθαίνω καινούργια πράγματα. Μου αρέσει να αλλάζω. Να εξελίσσομαι. Αλλά πάνω από όλα μου αρέσει να μοιράζομαι πράγματα με την οικογένειά μου. Δεν μπορώ να ευχαριστηθώ κάτι αν δεν τους συμπεριλαμβάνει. Είναι σα να μοιράζομαι το νευρικό μου σύστημα με αυτούς.

– Έχετε πάθη; Αφήνεστε στα πάθη σας ή αντιστέκεστε;
Δεν έχω πάθη. Είμαι σαν ασκητής. Θα μπορούσα να ζω σε μια σπηλιά. Αρκεί να έχει WiFi.

– Τελικά ο έρωτας είναι δύναμη δημιουργίας ή μια φενάκη;
Λένε ότι ο Dali ζωγράφιζε έχοντας μπροστά του πανέμορφες γυμνές κοπέλες για να του ξυπνάνε τη libido και να τη διοχετεύει στη ζωγραφική. Και ο έρωτας αλλά και ο φόβος του θανάτου πιστεύω είναι δυνάμεις δημιουργίας. Δημιουργούμε γιατί το ένστικτό μας μας ωθεί στο να ξεχωρίσουμε για να αποδείξουμε στο ταίρι μας ότι έχουμε DNA που αξίζει να διαιωνιστεί. Επίσης, δημιουργούμε από την ανάγκη μας να νικήσουμε το θάνατο. Να φτιάξουμε κάτι που θα μείνει ακόμα και όταν πια εμείς δεν θα υπάρχουμε.

«Αν υπάρχει ένα δεδομένο στη συμπεριφορά του κόσμου είναι ότι αδιαφορεί. Αδιαφορεί και ξεχνάει».

– Ο κόπος που έχετε αφιερώσει στη δουλειά σας, άξιζε τελικά;
Ναι. Γιατί ο κόπος ήταν και αυτός από μόνος του σκοπός. Δεν ήταν κόπος με ετεροχρονισμένη ανταμοιβή. Κατάφερα να απολαύσω τον κόπο. Έτσι, αν στο τέλος με επιβράβευσε το αποτέλεσμα, ήταν κάτι σαν παράπλευρο κέρδος.

– Έχετε βρει έναν μηχανισμό για να θυμάστε ότι όλα είναι περαστικά, και τα καλά και τα κακά;
Μια τεχνική που έχω αναπτύξει για να κάνω δημόσιες ομιλίες χωρίς φόβο, είναι η τεχνική της Mary Pickford. Η Mary Pickford ήταν η αστέρας του Hollywood που έκλεισε το πρώτο συμβόλαιο ενός εκατομμυρίου δολαρίων, το 1916. Ήταν η μεγαλύτερη αστέρας του Hollywood πριν 100 χρόνια. Τη θυμάστε; Θυμάστε τη μεγαλύτερη βλακεία που έκανε; Θυμάστε μια στιγμή που έγινε ρεζίλι; Τα πάντα ξεχνιούνται. Αν υπάρχει ένα δεδομένο στη συμπεριφορά του κόσμου είναι ότι αδιαφορεί. Αδιαφορεί και ξεχνάει. Μόνο στη δική σου ζωή είσαι πρωταγωνιστής. Στις ζωές των άλλων είσαι ένας ασήμαντος κομπάρσος. Αν καταφέρεις ξεπεράσεις την ψευδαίσθηση ότι όλα τα μάτια είναι στραμμένα πάνω σου, τότε είσαι ελεύθερος.

– Νιώθετε εξαρτημένος από τα αντικείμενα που σας περιβάλλουν; Αν έπρεπε ξαφνικά να τα αφήσετε όλα πίσω σας τι θα επιχειρούσατε να περισώσετε;
Έχω μανία με τους υπολογιστές. Πήρα τον πρώτο μου Mac το 1993 και μπήκα στο internet ένα χρόνο μετά (μου πήρε 6 μήνες να σετάρω το modem). Δεν θα μπορούσα να ζήσω χωρίς το internet. Και χωρίς τα βιβλία μου. Και χωρίς το πιάνο. Γενικά αν έπρεπε να τα αφήσω όλα, μόνο ένα πράγμα θα ήθελα να κρατήσω: το Δυτικό πολιτισμό.

«Δε βλέπω τηλεόραση, δεν διαβάζω βλακείες, δεν “τρέφομαι” και δεν αναμασώ ανόητα άρθρα, και γενικά προσέχω πάρα πολύ τι βάζω στα μάτια».

– Λέμε συχνά ότι δεν αξίζει να στεναχωριόμαστε αρκεί να έχουμε την υγεία μας. Τι κάνετε για να έχετε υγεία, ευεξία και μακροζωία; Τι κάνετε για τον εαυτό σας;
Προσέχω πάρα πολύ τη διατροφή μου. Έχω πρόβλημα με τη γλουτένη, τα γαλακτοκομικά, τη σοκολάτα και άλλα πολλά οπότε κάνω πάντα πολύ προσεκτική δίαιτα. Από το 2015 που έκοψα τη γλουτένη και τα γλυκά έχασα 15 κιλά. Όμως το σημαντικότερο πιστεύω είναι ότι προσέχω τη διανοητική μου τροφή. Δε βλέπω τηλεόραση, δεν διαβάζω βλακείες, δεν “τρέφομαι” και δεν αναμασώ ανόητα άρθρα, και γενικά προσέχω πάρα πολύ τι βάζω στα μάτια και τα αυτιά μου. Αντιμετωπίζω τα social media σαν ένα κήπο. Αν βλέπω λουλούδια είναι επειδή βγάζω συστηματικά τα αγριόχορτα.

«Βοηθάω όποιον μου το ζητήσει και προσπαθώ πάντα να κάνω ό,τι περνάει από το χέρι μου για να φανώ χρήσιμος στους άλλους σε ό,τι κάνω, είτε είναι η δουλειά μου είτε είναι τα βιβλία που γράφω».

– Και τι κάνετε για το κοινωνικό σύνολο; Τι προσφέρετε στους άλλους;
Στηρίζω τους νέους όσο περισσότερο μπορώ. Βοηθάω όποιον μου το ζητήσει και προσπαθώ πάντα να κάνω ό,τι περνάει από το χέρι μου για να φανώ χρήσιμος στους άλλους σε ό,τι κάνω, είτε είναι η δουλειά μου είτε είναι τα βιβλία που γράφω. Προσπαθώ να φτιάχνω ευχάριστες εργασιακές συνθήκες στους συναδέρφους και στους συνεργάτες. Πιστεύω ότι η ζωή είναι πολύ εύκολη αν δίνουμε λύσεις αντί να φτιάχνουμε προβλήματα.

– Πιστεύετε ότι είστε ένας καλός άνθρωπος; Ποιες είναι οι μεγάλες σας αδυναμίες;
Δεν υπάρχει αντικειμενικά “καλό” ή “κακό”. Κανείς δεν πιστεύει ότι είναι κακός άνθρωπος. Το ζήτημα είναι πόσο εγωιστής είναι κανείς. Η αδυναμία μου (και η υπερδύναμή μου ταυτόχρονα) είναι ότι δεν είμαι καθόλου εγωιστής. Ίσως να φταίει ο διαλογισμός. Είμαι λίγο σα βουδιστής μοναχός. Και εδώ είναι το ζήτημα: πρέπει να βρίσκεις μια ισορροπία ώστε να είσαι “καλός” προς τους άλλους αλλά αυτό να μην γίνεται εις βάρος του εαυτού σου.

– Τι φοβάστε περισσότερο;
Δε φοβάμαι κάτι. Ο φόβος πιστεύω έρχεται όταν η φαντασία σου γιγαντώνει τα αρνητικά ενδεχόμενα και στα παρουσιάζει σαν τραγικά. Ζω στο σήμερα και ό,τι έρθει θα το αντιμετωπίσω όπως θα έρθει. Ο φόβος δουλεύει σαν αντίστροφη προοπτική. Όσο πιο μακριά είναι κάτι τόσο πιο μεγάλο φαντάζει. Όταν όμως φτάσεις μπροστά του καταλαβαίνεις ότι σιγά-σιγά μπορείς να το αντιμετωπίσεις. Ό,τι ενδέχεται να μας συμβεί στη ζωή, ό,τι μας περιμένει, έχει συμβεί σε εκατομμύρια άλλους ανθρώπους, εκατομμύρια φορές στο παρελθόν. Ό,τι και να γίνει θα κάνουμε ό,τι μπορούμε. “Πώς θα τα κάνουμε όλα αυτά που μας λες δάσκαλε;” είχαν ρωτήσει το Βούδα. Κι εκείνος τους είπε “Τι να σας πω; Κάντε ό,τι μπορείτε.”

«Το θάνατο τον σκέφτομαι καθημερινά. Παλιότερα με φόβο. Πλέον χωρίς φόβο».

– Καθώς μεγαλώνετε συμφιλιώνεστε με τη φθορά ή νιώθετε πικρία για τον χαμένο χρόνο;
Δε νιώθω καμία πικρία και δεν πιστεύω ότι υπάρχει χαμένος χρόνος. Έχω πάντα μαζί μου ένα καλό βιβλίο. Χρόνια προσπαθώ να νιώσω βαρεμάρα και δεν τα καταφέρνω.

«Ο Θεός είναι το ντουλάπι που βάζουμε τις απορίες για τις οποίες δεν έχουμε απάντηση. Για τον επιστημονικό τρόπο σκέψης δεν υπάρχει ντουλάπι».

– Σκέφτεστε το θάνατο και με ποιον τρόπο;
Είναι ένα τραγούδι που έγραψε ο Irving Berlin το 1920 που λέγεται See you in C-U-B-A. Γράφτηκε με την έναρξη της ποτοαπαγόρευσης και ουσιαστικά λέει ότι τώρα που απαγορεύτηκε το ποτό στην Αμερική, πάμε όλοι στην Κούβα που το κρασί ρέει και όλοι είναι χαρούμενοι. Και ανάμεσα στην περιγραφή ενός ξέγνοιαστου τρόπου ζωής γεμάτου απολαύσεις ακούγεται εμβόλιμο το πένθιμο εμβατήριο του Chopin. Αυτό είναι ένα memento mori, κάτι που σου λέει “Μην ξεχνάς, πάντα έρχεται ο θάνατος.”

»Το θάνατο τον σκέφτομαι καθημερινά. Παλιότερα με φόβο. Πλέον χωρίς φόβο. Ο μεγάλος μου γιος, από πολύ μικρός με ρωτούσε για το θάνατο. Τον απασχολούσε έντονα και προσπαθούσα με κάποιο τρόπο να απαλύνω τον πόνο του. Μια μέρα του είπα κάτι που τον ηρέμησε πολύ. Του είπα ότι δε χρειάζεται να ανησυχεί για το θάνατο γιατί, όπως έλεγε ο Wittgenstein, ο θάνατός μας δεν είναι ποτέ μέρος του γνωστικού μας πεδίου. Δεν είμαστε ποτέ μάρτυρες του δικού μας θανάτου. Ουσιαστικά, για τον εαυτό μας είμαστε αθάνατοι. Όπως γράφει και στον τάφο του ο Marcel Duchamp “D’ ailleurs, c’est toujours les autres qui meurent.” Τώρα που το σκέφτομαι, παίζει να μην κατάλαβε τίποτα και απλά σταμάτησε να με ρωτάει.

«Θεωρώ μάταιο να δομείς τη ζωή σου προσδοκώντας την υστεροφημία».

– Όταν φύγετε από τη ζωή πιστεύετε ότι θα έχετε αφήσει ένα χνάρι; Ή θεωρείτε μάταιο το πέρασμα του καθενός μας;
Δεν το θεωρώ μάταιο το πέρασμα καθεαυτό. Θεωρώ μάταιο να δομείς τη ζωή σου προσδοκώντας την υστεροφημία. Την υστεροφημία δεν θα τη ζήσεις ποτέ. Αν τη ζήσεις θα είναι μόνο ως φαντασίωση. Δεν έχω ανάγκη από φαντασιώσεις. Είναι πιο σημαντικό για εμένα να καταναλώνω την ενέργειά μου για να ευχαριστήσω τους κοντινούς μου ανθρώπους και για να δίνω τον καλύτερό μου εαυτό στη δουλειά μου και στην τέχνη. Σήμερα. Τώρα. Το αχνάρι που έχει νόημα είναι στο βλέμμα των παιδιών μου.

»Πάντως αξίζει έστω σαν διανοητικό παιχνίδι να σκεφτούμε ότι οι άνθρωποι που κατάφεραν να αφήσουν το σημάδι τους στην ιστορία της ανθρωπότητας είναι επειδή κατάφεραν να πουν μια ωραία ιστορία. Είτε την είπαν οι ίδιοι, είτε την έγραψαν κάποιοι άλλοι για αυτούς. Οι πιο μεγάλοι φιλόσοφοι ήταν πάνω από όλα σπουδαίοι συγγραφείς. Οι σημαντικότεροι πολιτικοί ξεχώρισαν γιατί έφτιαχναν ένα όμορφο αφήγημα. Ο ανθρώπινος πολιτισμός στηρίζεται σε ιστορίες. Είτε αυτές προέρχονται από γεγονότα, είτε από τη φαντασία μας. Γι αυτό μου αρέσει η λογοτεχνία. Γιατί είναι κάτι που μας υπερβαίνει. Εγώ θα εξαφανιστώ. Οι ιστορίες μου μπορεί να μείνουν.

«Αν με ενοχλεί κάτι στην έννοια του Θεού είναι ότι ενθαρρύνει τον κόσμο να σταματήσει να σκέφτεται».

– Πιστεύετε στη μετά θάνατον ζωή; Στη μετενσάρκωση; Στην κόλαση και στον παράδεισο;
Δεν πιστεύω στη μετά θάνατον ζωή. Η μετενσάρκωση δεν βγάζει νόημα. Η κόλαση και ο παράδεισος έχουν νόημα μόνο ως παρηγοριά και φόβητρο για τους αδαείς. Ο παράδεισος, όπως και η κάθε ουτοπία προϋποθέτει αυτό που λέμε willing suspension of disbelief. Να θέλεις να το πιστέψεις και για αυτό να σταματάς τη σκέψη σου. Όταν ήμουν τρίτη δημοτικού μιλούσαμε στην τάξη για το σύμπαν. Ένας συμμαθητής μου μου είπε ότι το αχανές σύμπαν τον τρομάζει. “Πόσο θα ήθελα να υπήρχε ένας τοίχος. Ένα τέλος στο σύμπαν.” “Και τότε δεν θα ήθελες να μάθεις τι υπάρχει πέρα από τον τοίχο;” τον ρώτησα.

»Αν με ενοχλεί κάτι στην έννοια του Θεού είναι ότι ενθαρρύνει τον κόσμο να σταματήσει να σκέφτεται. Οι φράσεις “Ο Θεός το έκανε” ή “Επειδή έτσι θέλει ο Θεός” ουσιαστικά σημαίνουν “Σταμάτα να το σκέφτεσαι” “Μην το ψάχνεις άλλο”. Το “πίστευε και μη ερεύνα” δεν είναι προνόμιο του Χριστιανισμού. Είναι η συνθήκη στην οποία υπάρχει η έννοια του θεού. Ο Θεός είναι το ντουλάπι που βάζουμε τις απορίες για τις οποίες δεν έχουμε απάντηση. Για τον επιστημονικό τρόπο σκέψης δεν υπάρχει ντουλάπι. Όλα είναι προς συζήτηση, προς διερεύνηση. Ακόμα και αν κάτι είναι “θαύμα” ο επιστήμονας θέλει να μάθει τι συνέβη και πώς. Η απάντηση “έτσι το έκανε ο Θεός” δεν με ικανοποιεί γιατί δεν είναι απάντηση. Είναι η παραίτηση από το να ψάξεις την απάντηση.
Γι αυτό δεν πιστεύω σε παραδείσους. Κάθε απόχρωσης.

«Η θρησκεία δεν είναι απάντηση. Είναι ένας τρόπος να σταματήσεις να κάνεις ερωτήσεις».

– Για τη ζωή σε άλλους πλανήτες τι ψυχανεμίζεστε; Υπάρχει, και αν ναι θα θέλατε να έρθετε και να έρθουμε ως ανθρωπότητα σε επαφή μαζί της;
Από μικρός μου άρεσε το Star Trek περισσότερο από το Star Wars γιατί στο Star Trek είναι εξερευνητές. Θα ήθελα να γνωρίσω εξωγήινους πολιτισμούς. Να ταξιδέψω στο διάστημα και να δω από κοντά κάποιο νεφέλωμα. Αυτό τον καιρό γράφω ένα μυθιστόρημα για ένα παιδί που καταφέρνει να το κάνει αυτό. Ό,τι δεν μπορούμε να πραγματοποιήσουμε στη ζωή μας το βγάζουμε στη λογοτεχνία.

«Για πολλά χρόνια διάβασα όποιο βιβλίο μπορούσα να βρω για την ιστορία του Χριστιανισμού. Και έτσι έγινα άθεος».

– Υπάρχει θεός; Σε τι πιστεύετε μεταφυσικά;
Όταν ήμουν μικρός πίστευα. Πίστευα ό,τι μου έλεγαν στο σχολείο. Ό,τι μάθαμε στα θρησκευτικά. Αυτή ήταν η συμφωνία: πας στο σχολείο και εκεί σου λένε την αλήθεια. Πίστευα στο Χριστό χωρίς να έχω ιδιαίτερη σχέση με την εκκλησία. Όταν κάποια στιγμή, στο στρατό πήγα υποχρεωτικά στην εκκλησία, κατάλαβα ότι κάτι δεν πάει καθόλου καλά. Στην αρχή πίστεψα ότι η εκκλησία ως σύστημα παραμόρφωσε τα λόγια του αγαθού και ειλικρινούς δασκάλου που ήταν η πηγή του Χριστιανισμού. Για αυτό για πολλά χρόνια διάβασα όποιο βιβλίο μπορούσα να βρω για την ιστορία του Χριστιανισμού. Και έτσι έγινα άθεος.

»Αυτό σαν διαδικασία ήταν επίπονο και σε ένα βαθμό κατανοώ τους ανθρώπους που αντιστέκονται στα στοιχεία γιατί δεν θέλουν να αλλάξουν την κοσμοθεωρία τους. Όμως για εμένα ήταν πιο σημαντική η αλήθεια από το να κοιμάμαι ήσυχος τα βράδια επειδή πιστεύω ότι με φυλάει ένα καλό πνεύμα από τον ουρανό. Σε ένα βαθμό χάθηκε το έδαφος κάτω από τα πόδια μου αλλά έμαθα να αιωρούμαι. Η θρησκεία σου φτιάχνει ένα σημείο να πατάς. Όπως λέει η ιστορία ο μαθητής ρώτησε το δάσκαλο: -Δάσκαλε, πού στηρίζεται η Γη; -Στις πλάτες τεσσάρων ελεφάντων. -Και οι ελέφαντες πού στηρίζονται; -Στην πλάτη μιας χελώνας. -Και η χελώνα πού στηρίζεται; -Κάνεις πολλές ερωτήσεις μαθητή.

»Η θρησκεία δεν είναι απάντηση. Είναι ένας τρόπος να σταματήσεις να κάνεις ερωτήσεις.
Ως άθεος είμαι πιο ταπεινός (δεν πιστεύω ότι ο Δημιουργός του Σύμπαντος ασχολείται μαζί μου), είμαι λιγότερο θρασύς (δεν πιστεύω ότι όταν μιλάω στον εαυτό μου κάποιος με ακούει και αλλάζει την πραγματικότητα προς όφελός μου), είμαι πιο φιλάνθρωπος (πιστεύω ότι αν κάποιος έχει ανάγκη πρέπει να τον βοηθήσω γιατί δεν υπάρχει ένα ουράνιο πνεύμα που θα τον φροντίσει) και είμαι πιο οικολόγος (δεν πιστεύω ότι τελευταία στιγμή μια θεϊκή παρέμβαση θα σώσει τον πλανήτη μας. Αν τον καταστρέψουμε, πάει. Τέλος.) Γενικά το να είμαι άθεος με βοηθάει να είμαι καλύτερος χριστιανός.

«Το νόημα είναι ασύμβατο με τη ζωή. Η ζωή είναι. Γιατί να υπάρχει σχέδιο;»

– Γιατί αισθάνεστε ότι ερχόμαστε στη ζωή; Έχει κάποιο νόημα η ύπαρξη μας; Είναι μέρος ενός γενικότερου σχεδίου;
Το νόημα είναι ασύμβατο με τη ζωή. Η ζωή είναι. Γιατί να υπάρχει σχέδιο; Γιατί θα έπρεπε η ζωή να έχει νόημα; Το νόημα στη ζωή το δίνουμε εμείς. Αυτό είναι πιο εύκολο να το κατανοήσει ένας καλλιτέχνης γιατί ο ρόλος του είναι να δαμάσει το τυχαίο. Κάθε επιλογή στο έργο του είναι σε ένα βαθμό αυθαίρετη και σε ένα βαθμό δομημένη. Ο περισσότερος κόσμος φοβάται το αυθαίρετο. “Ποιος είμαι εγώ που θα επιλέξω;” Γι αυτό και εναποθέτουν τις επιλογές τους στην παράδοση, στη θρησκεία, στις γραφές.

»Το νόημα το δίνουμε εμείς καθημερινά. Και όπως η τέχνη θέλει δομή και αυθαιρεσία. Και όπως η τέχνη, το αποτέλεσμα μπορεί να είναι υπέροχο. Pourvu que ça dure.
Πάντως, αν κάτι ζητάει από εμάς το σύμπαν νομίζω ότι αυτό είναι η ψυχραιμία μας. Τα παιδιά μας ζητάνε από εμάς να είμαστε ψύχραιμοι. Οι συνάδερφοί μας το ίδιο. Η κάθε μας επαφή με τον οποιοδήποτε απαιτεί ψυχραιμία. Το να είσαι έξαλλος δεν σε βοηθάει ποτέ. Ακόμα και αν τα πράγματα είναι ακραία, η ψυχραιμία θα σε σώσει. Αυτό που λέει και ο οδηγός Hitchhiker’s guide to the galaxy. Don’t panic.

»Ο πανικός είναι εθιστικός. Βλέπω ανθρώπους να ζουν σε μια μόνιμα εριστική κατάσταση όπου τα πάντα είναι μια διαρκής προστριβή. Ένα από τα προβλήματα της χώρας μας είναι το ότι είμαστε πάντα στη μέση ενός καβγά που καλά-καλά δε θυμόμαστε πότε ξεκίνησε. Ο διχασμός δεν εξυπηρετεί το εθνικό συμφέρον. Χωρίς την ψυχραιμία δεν μπορείς να καταλάβεις τι συμβαίνει τριγύρω σου. Γι αυτό και ο πολιτικός λόγος στην Ελλάδα είναι ακόμα σα να διαδραματίζεται στη δεκαετία του 70. Είμαστε εθισμένοι στην παραζάλη και τη θεωρούμε κανονικότητα.

«Βλέπω ανθρώπους να ζουν σε μια μόνιμα εριστική κατάσταση όπου τα πάντα είναι μια διαρκής προστριβή».

«Το χιούμορ διαλύει τη σοβαρότητα. Ανοίγει το παράθυρο στην αμφιβολία. Και η αμφιβολία είναι η στάση ζωής που έχω επιλέξει».

– Είναι τελικά στο χέρι μας να νοηματοδοτήσουμε την ύπαρξη μας; Και ποιον τρόπο έχετε επιλέξει εσείς να το κάνετε στο χρόνο που σας έλαχε σε αυτόν τον πλανήτη;
Η τεχνική μου είναι το χιούμορ. Το χιούμορ διαλύει τη σοβαρότητα. Ανοίγει το παράθυρο στην αμφιβολία. Και η αμφιβολία είναι η στάση ζωής που έχω επιλέξει. Φοβάμαι τους ανθρώπους που είναι σίγουροι. Σίγουροι είναι οι φανατικοί. Σίγουροι είναι οι ηλίθιοι. Η σιγουριά ρίχνει τους δίδυμους πύργους. Αμφιβολία σημαίνει ότι είσαι έτοιμος να αναθεωρήσεις αν προκύψουν νέα στοιχεία. Το να αλλάζεις γνώμη για κάποιο λόγο θεωρείται μειονέκτημα. Για εμένα είναι προϋπόθεση της εξέλιξης. Ο κόσμος αλλάζει ανεξάρτητα από τη βούλησή μας και ανεξάρτητα από το αν το καταλαβαίνουμε. Η αμφιβολία οξύνει τις αισθήσεις σου. Αντιλαμβάνεσαι, κατανοείς και δείχνεις κατανόηση. Ή τουλάχιστον έτσι νομίζω. Δεν είμαι σίγουρος.

 

Διαβάστε ακόμα: Αχιλλέας Κυριακίδης – «Ούτε ανησυχώ, ούτε ονειρεύομαι. Το μέλλον μου έχει προδιαγραφεί από το παρελθόν μου».

 

 

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook

Button to top