Αλέξανδρος Καλλέγιας: «Έφυγα από την Ελλάδα αναζητώντας την εξέλιξη και όχι την απόδραση»

Ο Αλέξανδρος Καλλέγιας.

Ο Αλέξανδρος Καλλέγιας αποφοίτησε από την Αρχιτεκτονική Σχολή του Πανεπιστημίου Πατρών και ολοκλήρωσε τις μεταπτυχιακές του σπουδές στην Architectural Association (AA). Διευθύνει το AA Summer DLAB του Λονδίνου καθώς και το ΑΑ Visiting School σε πόλεις της Ελλάδας όπου διδάσκει ως Studio Master. Αποτελεί επίσης βασικό μέλος του AA Visiting School της Κωνσταντινούπολης.

Το ερευνητικό του έργο έχει δημοσιευτεί σε εκθέσεις και διεθνείς εκδόσεις αξιολογημένες από ομότιμους καθηγητές αρχιτεκτονικής ενώ ο ίδιος δίνει διαλέξεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Είναι καθηγητής στη Σχολή Αρχιτεκτονικής της Οξφόρδης, στο Oxford Brookes University, και στο παρελθόν έχει διδάξει στην Αρχιτεκτονική Σχολή του Liverpool University.

Παράλληλα εργάζεται στους Zaha Hadid Architects ως Senior Architect όπου εξειδικεύεται στην εφαρμογή σχεδιασμού BIM για κτίρια σε διάφορες χώρες. Από το 2009 στην Αγγλία, συμπληρώνει πλέον 8 χρόνια ζωής, επαγγελματικής και ακαδημαϊκής, στη βρετανική πρωτεύουσα.

Σκοπός της σύντομης αυτής συνέντευξης/συζήτησης, είναι να μας μεταφέρει ο Αλέξανδρος την εμπειρία του από ένα περιβάλλον, του μητροπολιτικού Λονδίνου, για το οποίο, στο δικό μας χώρο, αυτόν της αρχιτεκτονικής, ακούγονται πολλά και ταυτόχρονα γίνονται πολλά. Αλλά και να τεθεί ακροθιγώς, στον σύντομο χρόνο που διαθέτουμε, το θέμα της μετανάστευσης «εγκεφάλων» που μαστίζει τη χώρα μας κατά την περίοδο της κρίσης. Δεκάδες χιλιάδες νέοι επιστήμονες έχουν εγκαταλείψει και εξακολουθούν να εγκαταλείπουν μαζικά την Ελλάδα τα τελευταία χρόνια, για να αναζητήσουν την τύχη τους στο εξωτερικό.

Architectural Association Greece Visiting School 2014, Πάτρα. (Photo credit: Architectural Association Greece Visiting School)

Αλέξανδρε, ήδη ζεις και δραστηριοποιείσαι 8 χρόνια στο Λονδίνο. Κατά την γνώμη σου, τι είναι αυτό που σε έλκει ή σε «αναγκάζει» να συνεχίζεις τη ζωή σου μακριά από την πατρίδα σου; Εκτιμώ, ότι πέρα από το αυτονόητο –αναφέρομαι στις δυσμενείς επιπτώσεις της κρίση – κάτι βαθύτερο και ουσιαστικότερο θα πρέπει να υπάρχει.

Η ζωή μου εκτός Ελλάδας ξεκίνησε με διάθεση να ανακαλύψω νέους τρόπους σκέψης και εφαρμογής ιδεών στην αρχιτεκτονική, πέραν αυτών που ήδη γνώριζα από τις σπουδές και την εργασιακή μου εμπειρία στη χώρα μας. Ήταν περισσότερο μία πρωτοβουλία για προσωπική εξέλιξη παρά μία «απόδραση». Πράγματι, λοιπόν, υπάρχει κάτι πέρα από τη δυσκολία διαβίωσης στην Ελλάδα, που με κρατά να συνεχίζω τη ζωή μου στο εξωτερικό. Είναι η δυνατότητα μιας συνεχούς προσωπικής ανάπτυξης, τόσο επαγγελματικά όσο ακαδημαϊκά και κοινωνικά. Το πιο ελκυστικό ίσως κομμάτι είναι το ότι αυτή η εξέλιξη διαμορφώνεται στο πλαίσιο μίας διεθνούς σκηνής δίχως τους τοπικούς περιορισμούς της πόλης στην οποία τώρα ζω – εννοώ το Λονδίνο.

Architectural Association Istanbul Visiting School 2013, Κωνσταντινούπολη. (Photo credit: Architectural Association Istanbul Visiting School)

Εργάζεσαι σε ένα από τα πιο φημισμένα διεθνώς αρχιτεκτονικά γραφεία, αυτό των Zaha Hadid Architects (ZHA). Υποθέτω ότι οι εμπειρίες, γενικότερα οι ευκαιρίες «συνθετικής απελευθέρωσης» που σου παρέχει ένα τόσο δημιουργικό εργασιακό περιβάλλον, πρέπει να είναι και πολλές και συναρπαστικές. Κατά την άποψή σου, θα μπορούσε να υπάρξει η πιθανότητα να σου προσφερθούν αντίστοιχες ευκαιρίες στον δικό μας επαγγελματικό στίβο, της Ελλάδας εννοώ – και δεν αναφέρομαι μόνον στην περίοδο της κρίσης, αλλά και προ κρίσης;

Η «συνθετική αυτή απελευθέρωση» αποτελεί όντως σημαντικό κομμάτι της επαγγελματικής πλευράς της ζωής μου. Είναι κάτι που αναζητώ συνεχώς στη δουλειά μου και προσπαθώ να την εφαρμόζω όπου οι προϋποθέσεις το επιτρέπουν. Δεν είναι αυτονόητη ούτε αποτελεί δεδομένο χαρακτηριστικό στο γραφείο. Είναι επακόλουθο μίας πιο γενικής απελευθέρωσης στον τρόπο εργασίας και στις επαγγελματικές δραστηριότητες.

Είναι επίσης αποτέλεσμα της διαρκούς δράσης που αναγνωρίζει την παγκόσμια πραγματικότητα σε θέματα συνεργασίας, σχεδιασμού και κατασκευής. Μία τέτοια απελευθέρωση σκέψης και δράσης τη συναντά κάποιος όλο και πιο σπάνια πλέον στον ελληνικό επαγγελματικό στίβο, αλλά υπάρχει. Οι δυσμενείς οικονομικές συνθήκες της Ελλάδας δεν έχουν παρά επισπεύσει κάτι που ήδη συνέβαινε, δηλαδή το θέμα της υποβάθμισης των στόχων της αρχιτεκτονικής, αλλά ταυτόχρονα έχουν επίσης «διυλίσει» το χώρο από υπερφίαλες προσεγγίσεις.

Γι’ αυτόν το λόγο. ελπίζω περισσότερο στη νέα γενιά, αλλά και σε συναδέλφους που συνεχίζουν να δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα περισσότερο ακόμη και πριν από την περίοδο της κρίσης. Είναι αυτοί που αναγνωρίζουν τις θεμελιώδεις αξίες του κτισμένου περιβάλλοντος, οι οποίες παραμένουν σημαντικές έστω και αν φαινομενικά, λόγω οικονομικών συνθηκών, δείχνουν να είναι είτε υπερβολικές είτε ήσσονος σημασίας.

Architectural Association Greece Visiting School 2016, Χανιά. (Photo credit: Architectural Association Greece Visiting School)

Πες μας σε παρακαλώ με λίγα λόγια τη διαδικασία που ακολουθείτε στους ZHA κατά το σχεδιασμό ενός project, από τη σύλληψη της βασικής «ιδέας» μέχρι και την ολοκλήρωση των σχεδίων εφαρμογής. Ποιες οι πηγές έμπνευσης και πού δίνεται το κέντρο βάρους κατά την συνθετική επεξεργασία; Τι «κρύβεται» πίσω από τις φιγούρες των κτιρίων σας; Επίσης, πώς εντάσσονται στη διαδικασία αυτή άλλες ειδικότητες μελετητών, όπως ο στατικός ή ο μηχανολόγος, και ποιος ο ρόλος τους, η συμβολή τους στο έργο, πέρα από το προφανές;
Το γραφείο δραστηριοποιείται σε όλες τις κλίμακες, από το σχεδιασμό ενός προϊόντος καθημερινής χρήσης μέχρι το σχεδιασμό έργων αστικής κλίμακας, και ενώ υπάρχει μία κοινή γλώσσα σχεδιασμού, για κάθε έργο η προσέγγιση είναι ξεχωριστή.

Σε κάθε project αναγνωρίζονται όχι μόνο οι πρακτικές ανάγκες αλλά και αυτές που είναι στενά συνδεδεμένες με τις διαχρονικές αρχιτεκτονικές αξίες. Πίσω από τη μορφή λοιπόν του κάθε κτιρίου «κρύβεται» μία μοναδική «ιστορία». Μία «ιστορία» που έρχεται να δημιουργήσει χώρους που σε προϊδεάζουν για το μέλλον, όπως είναι η περίπτωση της Όπερας στο Rabat του Μαρόκου, όπου η σύνθεση λειτουργεί ως απόηχος των κινήσεων των ανθρώπων και των οχημάτων.

Αναφέρομαι σε μια αίσθηση ροής των σχημάτων που ήδη παρατηρείται σε πολλά έργα, όπως για παράδειγμα στον Σταθμό Hoenheim-Nord στο Στρασβούργο. Είναι όμως παράλληλα και μία «ιστορία» υψηλής τεχνολογίας υλικών και κατασκευής, όπως αυτή των πύργων στο Nanjing της Κίνας, για το Διεθνές Κέντρο Πολιτισμού Νέων.

Και είναι «ιστορίες» βασισμένες σε συνεργασίες με συναδέλφους μηχανικούς από όλες τις άλλες ειδικότητες. Η μεγάλη συμβολή τους είναι το γεγονός ότι επιδιώκουν εξίσου τη δημιουργία μιας αρχιτεκτονικής που προσβλέπει στο μέλλον. Έτσι, η συνεργασία είναι συνεπής, ολοκληρωμένη και με ουσιαστικό χαρακτήρα, όπου οι επιλύσεις στοχεύουν σε αυθεντικές εκφραστικές προτάσεις.

Διαβάστε ακόμα: Αρχιτεκτονική, η τέχνη που κινδυνεύει να χαθεί στην Ελλάδα

Architectural Association Summer Design Laboratory 2016, Beaminster, Αγγλία.

Πώς θα περιέγραφες την προσωπικότητα της Zaha, ως άνθρωπο και ως αρχιτέκτονα, ποια η εμπειρία που αποκόμισες δουλεύοντας κοντά της; Τι μνήμες φέρνεις από όλη αυτήν την περίοδο; Κυρίως θα ήθελα να μας πεις, πώς έχει επηρεάσει βιωματικά η συνεργασία σας τον τρόπο σκέψης σου, όχι μόνον αρχιτεκτονικά, αλλά και γενικότερα σε πολιτισμικό επίπεδο –ακόμη και σε επίπεδο κοσμοθεωρίας– τόσο εννοιολογικά όσο και πραγματολογικά; Σε ποιους ορίζοντες ταξιδεύεις πια;
Το αστείρευτο ταλέντο της Zaha υπήρξε ανέκαθεν ένα χαρακτηριστικό που  σε συνδυασμό με την αφοσίωσή της στην αρχιτεκτονική λειτούργησε ως στοιχείο έμπνευσής μου, κυρίως ιδεολογικά. Υπήρξε καλόκαρδος άνθρωπος και ταυτόχρονα σκληροτράχηλη επαγγελματίας. Η παρουσία της στο γραφείο ήταν κυρίαρχη, ήταν δυναμική, αλλά ταυτόχρονα και ανοιχτή σε διαφορετικές ιδέες και σκέψεις, κάτι το οποίο συνεχίζει να ισχύει ακόμη σήμερα και να εμπνέει το εργασιακό μας περιβάλλον. Αυτό, μιας δημιουργικής καθημερινότητας.

Η ασυμβίβαστη βούληση και το θάρρος της ήρθαν να συναντήσουν την προσωπική μου επιμονή και υπομονή σε ζητήματα όχι μόνο αρχιτεκτονικού περιεχομένου αλλά και καθημερινής δράσης. Παράλληλα, το γεγονός ότι το γραφείο αποτελείται από περίπου 400 άτομα από χώρες καταγωγής διαφορετικών ηπείρων δημιουργεί μία ευχάριστη διαπολιτισμική ατμόσφαιρα, εναρμονισμένη με τη σύγχρονη πραγματικότητα του κόσμου, όπου επαγγελματικά και προσωπικά γνωρίσματα αναγνωρίζονται και επιβραβεύονται. Πλέον, έστω και υποσυνείδητα, αυτό αποτελεί κομμάτι και της δικής μου πραγματικότητας όπου κάθε διαφορετική οπτική από αυτές που έχω συνηθίσει στην Ελλάδα την «καλωσορίζω» ως εμπειρία και ως ευκαιρία να «εξερευνήσω» κάτι νέο.

Architectural Association Greece Visiting School 2014, Πάτρα. (Photo credit: Architectural Association Greece Visiting School)

Δραστηριοποιείσαι και ακαδημαϊκά –θα πρέπει πραγματικά το καθημερινό σου πρόγραμμα να είναι ιδιαίτερα φορτωμένο και συνάμα ενδιαφέρον. Έχεις σπουδάσει όμως και στην Ελλάδα –αποφοίτησες από την Αρχιτεκτονική Σχολή της Πάτρας– επομένως θα πρέπει πλέον να έχεις διαμορφώσει ολοκληρωμένη άποψη για τις συγκριτικές διαφορές που υπάρχουν (ή δεν υπάρχουν) ανάμεσα στις σπουδές αρχιτεκτονικής στη χώρα μας και αντίστοιχα στη Μ. Βρετανία; Ποιες θεωρείς τις πιο σημαντικές και πού οφείλονται κατά τη γνώμη σου;
Στις ακαδημαϊκές μου δραστηριότητες αφιερώνω, εκτός του γραφείου, ισότιμο μέρος της προσοχής και της καθημερινότητάς μου. Πράγματι, ο συνδυασμός της έρευνας και της εφαρμογής κρατά το πρόγραμμά μου φορτωμένο, αλλά ταυτόχρονα και πολύ ζωντανό. Με αυτόν τον τρόπο μπορώ να συμβάλω ενεργά στις εξελίξεις στον χώρο της αρχιτεκτονικής. Είχα την τύχη να βιώσω πολλά και διαφορετικά ερεθίσματα κατά τη διάρκεια των σπουδών μου στην Σχολή της Πάτρας, απόψεις και θεωρίες από καθηγητές με διαφορετικό ιστορικό και γνώσεις. Το χαρακτηριστικό αυτό με χαρά το συνάντησα σε διεθνές επίπεδο και στην Architectural Association του Λονδίνου.

Στην Ελλάδα, οι φοιτητές αρχιτεκτονικής διατηρούν ένα υψηλό επίπεδο σε σχέση με αρκετές χώρες, ωστόσο η κατάσταση έχει αρχίσει να αλλάζει την τελευταία δεκαετία. Η μορφή της εκπαίδευσης δείχνει να έχει την τάση να διατηρεί αυτό το οποίο γνωρίζει επί πολλά χρόνια και να είναι «συγκρατημένη» ως προς τις παγκόσμιες εξελίξεις. Φαίνεται να διατηρείται η ανάμνηση του μοντερνισμού και να συντηρείται μια απλοποίηση στην επιλογή και αξιοποίηση των αρχιτεκτονικών εργαλείων. Η γενιά μου ίσως να είναι από τις λίγες γενιές όπου τα βασικά εργαλεία στη διδασκαλία αρχιτεκτονικής ήταν ακόμη η σινική μελάνη, το ξυραφάκι και το διαφανές χαρτί. Είναι επίσης η γενιά που βίωσε τη μεταβολή από το χαρτί στον υπολογιστή.

Η μεταβολή αυτή δεν έγινε ωστόσο πανελλαδικά ούτε ταυτόχρονα. Και, ενώ οι τάσεις συνεχίζουν να εξελίσσονται στο εξωτερικό, στην Ελλάδα υπάρχει ακόμη ο «φόβος» της κυριαρχίας των υπολογιστών. Ενώ λοιπόν σε πολλές χώρες εφαρμόζονται νέες ιδεολογίες –όπως αυτή του υπολογιστικού σχεδιασμού – και νέες τεχνικές κατασκευής, όπως η χρήση ψηφιακών μηχανών και χρησιμοποιούνται νέα υλικά,  όπως τα υλικά ανακύκλωσης – στη χώρα μας επικρατεί, με μερικές εξαιρέσεις, μία «παύση» ή έστω μία διαφορά φάσης με τα διεθνή δρώμενα στην αρχιτεκτονική θεωρία και εφαρμογή.

Zaha Hadid Architects, Rabat Opera House. (Photo credit: Zaha Hadid Architects)

Μια τελευταία ερώτηση: Αναρωτιέμαι, αν θα υπήρχε ποτέ περίπτωση να επιστρέψεις στην πατρίδα σου, και εάν ναι, κάτω από ποιες προϋποθέσεις; Προφανώς αντιλαμβάνεσαι ότι επιστήμονες της δικής σου γενιάς, με προσόντα –τυπικά και ουσιαστικά– σαν τα δικά σου, είναι περισσότερο από πολύτιμοι, κατ’ αρχάς για την ανάκαμψη και στη συνέχεια για το απώτερο μέλλον της Ελλάδας. Καταλαβαίνω ότι το τίμημα αυτής της επιστροφής είναι βαρύ. Αντέχεται μια τέτοια θυσία; Έχω ένα όραμα: θέλω (και οφείλει) η ελληνική κοινωνία να σπουδάζει και να αξιοποιεί τα παιδιά της προς όφελος της χώρας μας. Τα τελευταία χρόνια χάνουμε ένα πολύ μεγάλο και το πιο ποιοτικό κομμάτι το ανθρώπινου δυναμικού της. Πώς τοποθετείσαι απέναντι σε αυτό το μείζον πρόβλημα;

Το ενδεχόμενο επιστροφής στην Ελλάδα είναι μία σκέψη την οποία διατηρώ, σε αντίθεση με φίλους και φίλες που βλέπουν πλέον τη ζωή τους μόνιμα στο εξωτερικό. Ωστόσο, τα επίπεδα ζωής (επαγγελματικής, ακαδημαϊκής, καθημερινής) που είμαι διατεθειμένος να αποδεχτώ είναι συγκεκριμένα. Αξίζει να σημειωθεί ότι όσοι ζούμε ήδη εκτός Ελλάδας βιώνουμε ένα αντίστοιχο συναίσθημα με τους μετανάστες εργασίας του ’50 και ’70, αλλά σε διαφορετικό επίπεδο, λόγω της σύγχρονης τεχνολογίας. αλλά και του επιπέδου των γνώσεων μας.

Δεν έχουμε «μεταναστεύσει» στη «γη της επαγγελίας». Ζούμε σε τόπους με διαφορετικό τρόπο σκέψης και πολιτισμό, όπου όμως αναγνωρίστηκαν οι αξίες μας –πρώτα και πριν από την πατρίδα μας– και με τρόπο ουσιαστικό και πρακτικό. Αυτό θα πρέπει να λειτουργεί ως βασική ανάγκη επαναπροσδιορισμού συγκεκριμένων προτεραιοτήτων στην Ελλάδα. Η πολυετής οικονομική κρίση αποτελεί αναμφισβήτητα βαρύ πλήγμα, ωστόσο το μεγαλύτερο πλήγμα είναι η απαξίωση αρχών και αξιών με αποτέλεσμα τις ατέλειωτες άκαρπες συζητήσεις, οι θετικότερες των οποίων έχουν τη μορφή αναμονής ενός «θαύματος σωτηρίας».

Οι έννοιες κόστους και αξίας φαίνεται πια να χάνουν το νόημά τους, δίχως να μπορεί να διακρίνει πλέον κάποιος τη διαφορά τους. Σε μία τέτοια πραγματικότητα, η αρχιτεκτονική δεν κινδυνεύει μόνο από τις κοινωνικές εξελίξεις, αλλά κινδυνεύει και εκ των έσω, όπου καλλιεργείται ένα ισοπεδωτικό κλίμα από άτομα όχι μόνο του χώρου αλλά κυρίως από ανθρώπους που  δεν έχουν σχέση με την αρχιτεκτονική και προβάλλουν αποσπασματικές εικόνες της δίχως κριτική σκέψη.

Η αρχιτεκτονική ουσία τότε απαξιώνεται, καθώς η γλώσσα της γίνεται όλο και πιο ρηχή, ενώ η κοινωνία στερείται προτύπων και σημείων αναφοράς, τα οποία έχουν πρώτα απολέσει οι ίδιοι οι αρχιτέκτονες. Σε αυτήν την κατάσταση οφείλουμε να μη μένουμε απαθείς, είτε δραστηριοποιούμαστε εντός είτε εκτός της πατρίδας μας. Προσωπικά, ενεργώ με ρόλο κυρίως εκπαιδευτικό στην Ελλάδα και είμαι πραγματικά χαρούμενος όταν ανακαλύπτω κάθε φορά συναδέλφους που συμμερίζονται τις ανησυχίες και τις πεποιθήσεις για την αναβάθμιση των σπουδών, έστω και αν αυτοί είναι ελάχιστοι.

Με προσωπική πρωτοβουλία διοργανώνω την τελευταία πενταετία μία σειρά διεθνών αρχιτεκτονικών σεμιναρίων και εκπαιδευτικών προγραμμάτων σε μία προσπάθεια ενημέρωσης φοιτητών και νέων συναδέλφων για τις σύγχρονες εξελίξεις του χώρου μας. Η αρχική μου λοιπόν διάθεση για εξέλιξη συνεχίζεται σε επίπεδο όχι μόνο ατομικό αλλά και συλλογικό, μέσω της «διύλισης» των αρχιτεκτονικών ψευδαισθήσεων και της «απαγκίστρωσης» από «παρωχημένες» ιδεολογίες. Και οι προσπάθειες αυτές, έστω και με αργό ρυθμό, δείχνουν πλέον να καρποφορούν.

Architectural Association Istanbul Visiting School 2013, Κωνσταντινούπολη. (Photo credit: Architectural Association Istanbul Visiting School)

Διαβάστε ακόμα: Εκτός και επί τα αυτά. Η περίπτωση του Βασίλη Μπαρτζώκα

TAGS :
Zaha Hadid Architects Αλέξανδρος Καλλέγιας αρχοτεκτονική Λονδίνο

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook