Οι περισσότεροι άνθρωποι θεωρούν ότι ο Χίτλερ και ο Στάλιν είναι οι πιο αιμοσταγείς δικτάτορες της ιστορίας, καθώς φέρονται υπεύθυνοι για οκταψήφιο αριθμό θυμάτων. (Εικονογράφηση: Erdur Design Studio)

Αν σας ρωτήσουν ποιοι ήταν οι πιο αιμοσταγείς δικτάτορες της ιστορίας, πιθανά θα απαντήσετε ο Χίτλερ και ο Στάλιν, καθώς φέρονται υπεύθυνοι για οκταψήφιο αριθμό θυμάτων. Ερασιτέχνες όμως και οι δυο μπροστά στον Τζένγκις Χαν που κάποιοι ιστορικοί του χρεώνουν περισσότερους νεκρούς απ όσους στο Χίτλερ και τον Στάλιν μαζί. Κι ο Ταμερλάνος δεν πήγαινε πίσω, δεκάδες εκατομμύρια νεκροί κι έχτιζε λέει πυραμίδες με τα κομμένα κεφάλια των ηττημένων. Εν πάση περιπτώσει, ούτε ειδικός είμαι στους αιμοσταγείς της ιστορίας, ούτε είναι αυτοί το θέμα μας.

Λοιπόν, να αρχίσουμε να μπαίνουμε στο θέμα μας: όταν οι Σύμμαχοι απελευθέρωναν τους σκελετωμένους που επέζησαν από το ολοκαύτωμα στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, τους ανατρίχιασε μεταξύ άλλων ότι οι δεσμοφύλακές τους δε θεωρούσαν πως έκαναν κάτι κακό, αντιθέτως θεωρούσαν πως έκαναν κάτι απόλυτα φυσιολογικό και σωστό. Οι άνθρωποι που κρατούσαν άλλους ανθρώπους αιχμάλωτους σε καταναγκαστικά έργα κάτω από άθλιες συνθήκες κι όσους δεν άντεχαν τους ξερίζωναν ό,τι είχαν πάνω τους που είχε ακόμα κάποια αξία, χρυσά δόντια και μαλλιά, κι ύστερα τους σκότωναν σε θαλάμους αερίων με το δηλητηριώδες αέριο Ζικλόν-Β πριν τους αποτεφρώσουν στα κρεματόρια, δεν φαινόταν ν αντιλαμβάνονται ότι διέπραξαν κάποιο λάθος, ότι έκαναν κάτι που δεν έπρεπε, κάτι κακό. Αυτοί οι ίδιοι άνθρωποι όταν τελείωνε η βάρδια τους στο Άουσβιτς και το Νταχάου γύριζαν σπίτι τους, έκαναν μπάνιο, χάιδευαν τρυφερά το κατοικίδιό τους, έπαιζαν με τα παιδιά τους, έκαναν έρωτα με τη γυναίκα τους.

Οι δεσμοφύλακες του Άουσβιτς δεν θεωρούσαν πως έκαναν κάτι κακό, αντιθέτως θεωρούσαν πως έκαναν κάτι απόλυτα φυσιολογικό και σωστό. (Φωτογραφία: Wikipedia)

Κάτι δεν πάει καλά εδώ με το κλασικό αφήγημα, που λέει ότι αυτά τα εγκλήματα έγιναν επειδή ήταν τέρατα αυτοί που τα έκαναν και την επόμενη φορά απλά δε θα ξαναδώσουμε δύναμη σε τέρατα, οπότε ας κοιμηθούμε ασφαλείς, δεν κινδυνεύουμε από υποτροπιασμό της ανθρωπότητας σε τέτοιες ακρότητες. Κατ αρχήν, πώς ακριβώς θα ξεχωρίσουμε τα τέρατα πριν τους δώσουμε δύναμη; Δεν είχαν ουρές, ούτε κόκκινα μάτια οι δεσμοφύλακες των κρεματόριων. Ο δόκτωρ Μέγκελε σύμφωνα με τις περιγραφές ήταν ένας αγγελοπρόσωπος μορφωμένος άντρας που κάθε γυναίκα θα ονειρευόταν γι άντρα της και κάθε πεθερά για γαμπρό.

O επίκουρος καθηγητής ψυχολογίας του Γέιλ Στάνλεϊ Μίλγκραμ. (Φωτογραφία: The Chronicle of Higher Education)

Προσπαθώντας να δώσει απάντηση στο ερώτημα, αν τα τέρατα είναι κάποιοι συγκεκριμένοι άνθρωποι με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, αν έφταιγε η αυστηρή τευτονική παιδεία κι η καταπιεσμένη παιδική ηλικία που οδήγησε τους Γερμανούς στα τρομακτικά τους εγκλήματα κατά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο, το 1961 ο 27χρονος τότε επίκουρος καθηγητής ψυχολογίας του Γέιλ Στάνλεϊ Μίλγκραμ προχώρησε σ ένα ανορθόδοξο και αντιδεοντολογικό πείραμα, σχεδόν μια φάρσα, που πάγωσε την επιστημονική κοινότητα. Γιατί με το πείραμά του απέδειξε στην πράξη ότι το 95% των ανθρώπων (των φοιτητών συγκεκριμένα) ήταν έτοιμοι να βασανίσουν έναν τελείως άγνωστό τους άνθρωπο, το 65% μάλιστα να τον βασανίσουν μέχρι θανάτου, αν έτσι τους ζητούσε ένα πρόσωπο εξουσίας (ένας σεβάσμιος καθηγητής). Το πείραμα επαναλήφθηκε στο μεταξύ κι από άλλα πανεπιστήμια, κι έδωσε τα ίδια αποτελέσματα, με ανάλογα ή και χειρότερα ποσοστά: πλην εξαιρέσεων, οι άνθρωποι δεν διαχωρίζουν το ηθικό από το ανήθικο, το σωστό από το λάθος, παρά μόνο αυτό που θα τους κάνει αρεστούς στην εξουσία από αυτό που θα τους απομακρύνει από αυτή. Το πρώτο τους συμφέρει και το κάνουν, το δεύτερο είναι ασύμφορο.

Το πείραμα του Μίλγκραμ έδειξε ότι το 95% των ανθρώπων (των φοιτητών συγκεκριμένα) ήταν έτοιμοι να βασανίσουν έναν τελείως άγνωστό τους άνθρωπο. (Φωτογραφία: The Chronicle of Higher Education)

Εύκολα ερμηνεύεται αυτή η συμπεριφορά. Για εκατομμύρια χρόνια ο άνθρωπος, όπως όλα τα πρωτεύοντα θηλαστικά, φρόντιζε να ανήκει σε ομάδα ώστε να αισθάνεται δυνατός απέναντι στα μεγάλα αιλουροειδή, των οποίων γινόταν εύκολος στόχος αν τον άφηνε πίσω η ομάδα καθώς ήταν μάλλον αργός και αδύναμος,. Δείτε γιατί: ένα τσίτα επιταχύνει στα 120 χλμ/ώρα, ενώ οι πιο γρήγοροι ολυμπιονίκες μόλις ως τα 40, κι όσον αφορά τη μυϊκή δύναμη, είναι υπόθεση λίγων δευτερολέπτων για κάθε μεγάλη γάτα να σκοτώσει τον άνθρωπο μ ένα δάγκωμα στο λαιμό. Κι ακόμα και μετά την εμφάνιση του πολιτισμού που εξαφάνισε τα μεγάλα αιλουροειδή από πολλές περιοχές (τα τελευταία ευρωπαϊκά λιοντάρια Panthera leo europea αναφέρθηκαν στη ρωμαϊκή εποχή) ένας απόβλητος από την κοινωνία άνθρωπος αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα επιβίωσης και πολλούς καθημερινούς κινδύνους. Μόλις τον τελευταίο αιώνα ένας άνθρωπος μπορεί πλέον να ζήσει μόνος με την ίδια άνεση και ασφάλεια όπως αν είναι αποδεκτός από τους άλλους. Κι αυτό θα χρειαστεί πολλούς αιώνες να περάσει στο υποσυνείδητο, αν ποτέ περάσει.

Καλό είναι όταν κάνεις στον άλλον αυτό που θα ήθελες να σου κάνουν. Και κακό όταν κάνεις αυτό που δεν θα ήθελες να σου κάνουν.

Το βέβαιο πάντως είναι ότι όποιος δεν έχει τα κότσια να σταθεί μόνος, δυσκολεύεται να σκεφτεί ελεύθερα, και δυσκολεύεται να ξεχωρίσει το καλό απ το κακό. Έτσι σχεδόν όλοι έσπευδαν πριν δυο-τρεις γενιές να κοροϊδέψουν και να βασανίσουν κι αυτοί τον τρελό του χωριού (δεν είναι εισαγόμενο το μπούλινγκ στην κοινωνία μας, εισαγόμενος είναι ο όρος μπούλινγκ καθώς και η θέση πως πρόκειται για κάτι άθλιο) ώστε να γελάσουν όλοι μαζί οι γνωστικοί και να γίνει κι αυτός αποδεκτός στη μικρή κοινωνία. Πολύ σπάνια μπορεί κάποιος να τολμούσε να σταθεί πλάι στον τρελό του χωριού και να πει στους άλλους πως αυτό που κάνουν είναι λάθος. Και κάπως έτσι στα οροπέδια της κεντρικής Ασίας σπεύδουν ακόμα πρώτοι να λιθοβολήσουν την αδερφή ή τη γειτονοπούλα τους, επειδή έτσι αποφάσισε το συμβούλιο των γερόντων.

Θα πουν κάποιοι, το καλό και το κακό είναι σχετικό και εξαρτάται από την κοινωνία, τα ήθη και τα έθιμα. Εδώ ταιριάζει ένα οργισμένο, ουαί υμίν γραμματείς και φαρισαίοι υποκριταί. Κι ένα μικρό παιδί μπορεί να ξεχωρίσει το καλό απ το κακό. Καλό είναι όταν κάνεις στον άλλον αυτό που θα ήθελες να σου κάνουν. Και κακό όταν κάνεις αυτό που δεν θα ήθελες να σου κάνουν. Στην πρώτη περίπτωση κάνεις ένα βήμα προς τον άγγελο. Στη δεύτερη ένα βήμα προς το τέρας.

Ο καθηγητής ανθρωπολογίας του Γέιλ Ντέιβιντ Γουάτς για χρόνια παρακολουθούσε τους χιμπατζήδες της δυτικής Ουγκάντα για να δει τη συμπεριφορά τους. (Φωτογραφία: Yale University)

Έτυχε μήπως ποτέ να δείτε συγκρίσεις DNA ανάμεσα σε διαφορετικά είδη πρωτευόντων θηλαστικών; Συμβαίνει κάτι πολύ εντυπωσιακό εδώ: οι χιμπατζήδες έχουν λιγότερες διαφορές στο DNA τους από τους ανθρώπους απ όσες έχουν από τους γορίλες. Στις 29 Οκτωβρίου 2002 ο καθηγητής ανθρωπολογίας του Γέιλ Ντέιβιντ Γουάτς που για χρόνια παρακολουθούσε τους χιμπατζήδες της δυτικής Ουγκάντα βρέθηκε εμπρός σ ένα τρομακτικό θέαμα. Μια ομάδα χιμπατζήδων είχε επιτεθεί και χτυπούσε ανελέητα, λιντσάριζε τον Γκραπέλι, ένα νερό φιλόδοξο χιμπατζή που όμως ήταν αντιπαθής ανάμεσά τους. Ξαφνικά συνέβη κάτι αναπάντεχο. Εμφανίστηκε μέσα από τη βλάστηση ένας άλλος χιμπατζής, ο Χέιρ και πήγε και στάθηκε πλάι στον Γκραπέλι, κραυγάζοντας στους άλλους χιμπατζήδες να φύγουν. Ο Χέιρ δεν ήταν φίλος του Γκραπέλι, δεν είχαν καν σχέσεις. Απλώς ο Χέιρ πήγε και στάθηκε μόνος πλάι στον Γκραπέλι θεωρώντας λάθος αυτό που γινόταν. Οι άλλοι χιμπατζήδες πράγματι αποτραβήχτηκαν. Ο Γκραπέλι υπέκυψε στα τραύματά του λίγες μέρες αργότερα, όμως αυτή η στάση του Χέιρ ήταν κάτι αναπάντεχο για χιμπατζή.

Ο καθηγητής Γουάτς περιγράφει τον Χέιρ σαν μια πολύ ιδιαίτερη περίπτωση χιμπατζή. Είχε επικοινωνιακό χάρισμα και με τους άλλους χιμπατζήδες και με τους ανθρώπους. Επίσης έδειχνε μια βαθιά σοφία στη συμπεριφορά του. Το 1999 είχε αποσυρθεί μόνος στη ζούγκλα για μήνες και πενθούσε το θάνατο του μοναδικού του στενού φίλου. Μολονότι ήταν αποδεκτός από τους άλλους χιμπατζήδες που τον αντιμετώπιζαν με σεβασμό, περνούσε μόνος το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου του. Ο Χέιρ έφτασε σε βαθιά γεράματα. Στα τελευταία του χρόνια τον περιτριγύριζαν τα παιδιά χιμπατζήδες της ομάδας, με τα οποία ήταν πολύ χαρούμενος να κάνει παρέα. Τον βρήκαν νεκρό στις 4 Μαρτίου 2017. Η νεκροψία έδειξε γαλήνιο θάνατο από γεράματα.

Θέλετε στα αλήθεια να γλιτώσετε από τα τέρατα; Δώστε δύναμη στους «ανιχνευτές» με αντικειμενική ματιά και σε όσους έχουν τα κότσια να σταθούν μόνοι μπροστά στο άδικο.

Από την Αφρικανική ζούγκλα ας μεταφερθούμε στη ζούγκλα της Ινδοκίνας, στον πόλεμο του Βιετνάμ, στις 16 Μαρτίου 1968. Ο Αμερικανικός στρατός αναζητά αντάρτες Βιετκόγκ στο χωριό Μι Λάι. Καθώς δεν τους βρίσκουν, ο επικεφαλής υπολοχαγός θεωρεί ότι τους κρύβουν οι χωρικοί και διατάζει τους άντρες του να βάλουν κατά κάθε ζωντανού στόχου, ανθρώπου ή ζώου. Στις επόμενες ώρες στο Μι Λάι εκτελούνται εν ψυχρώ 504 άμαχοι σύμφωνα με τους Βιετναμέζους, με ηλικία από 1 ως 82 ετών, 347 σύμφωνα με τους Αμερικανούς. Οι στρατιώτες σκοτώνουν επίσης όλα τα ζώα του χωριού ενώ υπάρχουν αναφορές ότι τις νέες κοπέλες τις βίαζαν πριν τις εκτελέσουν. Κι αυτοί εδώ δεν ήταν Γερμανοί στρατιώτες που μεγάλωσαν με καταπιεστική παιδεία, ούτε Σοβιετικοί που δέχονταν στο Κατίν και στα γκουλάγκ και σ όλη την ανατολική Ευρώπη διαταγές από έναν αιμοσταγή δικτάτορα. Ήταν στρατιώτες μιας δημοκρατικής χώρας που απλώς υπάκουαν στις εντολές του επικεφαλής τους.

Κάπου άκουσα ότι υπάρχουν μόλις δυο ειδών στρατιωτικοί: οι στρατιώτες, που μπορεί να έχουν βαθμό στρατιώτη ως και βαθμό αρχιστράτηγου, και οι ανιχνευτές. Οι στρατιώτες θεωρούν μονόχνοτα ως δίκαιο ό,τι κάνει η δική τους παράταξη και άδικο ό,τι κάνει ο εχθρός, και όσο πιο φανατισμένα το πιστεύουν αυτό τόσο καλύτεροι στρατιώτες θεωρούνται. Ο ανιχνευτής αντιθέτως πρέπει να έχει αντικειμενική ματιά. Να βλέπει την αλήθεια και όχι αυτό που θα του υπαγόρευε ο φανατισμός της παράταξης, ώστε να μπορέσει να δώσει ακριβή αναφορά στο στρατηγείο του, έτσι που να καταστρωθούν σωστά σχέδια μάχης. Αν ο ανιχνευτής δεν μπορεί να δει αντικειμενικά την πραγματικότητα και αναφέρει στο στρατηγείο ό,τι θα ήθελε το στρατηγείο ν’ ακούσει, τότε η παράταξη κινδυνεύει να οδηγηθεί σε συντριβή.

Ο ανθυπασπιστής Τόμπσον που προσπάθησε να σταματήσει τη σφαγή του Μι Λάι κατά την διάρκεια του πολέμου του Βιετνάμ. (Φωτογραφία: vietnamfulldisclosure.org)

Πάνω λοιπόν από το Μι Λάι κατά τη διάρκεια της σφαγής έτυχε να πετάει το ανιχνευτικό ελικόπτερο του ανθυπασπιστή Τόμπσον. Ο άξιος Αμερικανός ανιχνευτής κοίταξε κάτω και με την αντικειμενική ματιά του δεν είδε Αμερικανούς στρατιώτες να εκκαθαρίζουν το χωριό από αντάρτες όπως υποτίθεται πως θα γινόταν αλλά κάποιους πάνοπλους άντρες να σκοτώνουν γυναίκες, παιδιά και γεροντάκια. Με μιας προσγείωσε το ελικόπτερό του ανάμεσα στους στρατιώτες και σε κάποιους τραυματίες που σάλευαν ακόμα δίνοντας εντολή στο πλήρωμά του να οπλίσουν τα πολυβόλα του ελικοπτέρου και να τα στρέψουν κατά των συμπατριωτών του στρατιωτών αν τον εμπόδιζαν να πάρει στο ελικόπτερο τους άμαχους τραυματίες. Τους μετέφερε πίσω στο νοσοκομείο στα μετόπισθεν και 10 από αυτούς έζησαν.

Το 1998 προτάθηκε στον ανιχνευτή Τόμπσον να τον βραβεύσουν με το μετάλλιο του στρατιώτη, τη μέγιστη τιμή για Αμερικανό στρατιωτικό. Αρνήθηκε, εκτός κι αν βράβευαν μαζί του όλο του το πλήρωμα που είχε εκείνη τη μέρα στο ελικόπτερο.

Θέλετε στα αλήθεια να γλιτώσετε από τα τέρατα; Δώστε δύναμη στους «ανιχνευτές» με αντικειμενική ματιά σαν τον ανθυπασπιστή Τόμπσον και σε όσους έχουν τα κότσια να σταθούν μόνοι μπροστά στο άδικο της ομάδας, όπως ο σοφός γέρος χιμπατζής Χέιρ. Αν βέβαια αποδεχτούν τη δύναμη. Είναι βλέπετε οι μόνοι άγγελοι πάνω στη γη.

//Ο Βασίλης Γούσιας είναι MSc του Πολυτεχνείου Πατρών και υποψήφιος PhD του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Έχει επίσης ένα από τα ψηλότερα IQ και είναι μέλος και εξεταστής της Mensa.

 

Διαβάστε ακόμα: Γιατί έχουμε την ψευδαίσθηση πως σήμερα ζούμε μέσα στη βία;

 

 

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook

Button to top