Αρχιτεκτονική: Γιατί οι γυναίκες στην Ελλάδα δεν πιάνουν κορυφή;

Εσωτερικό από την όπερα Guangzhou στην Κίνα. Έργο που περάτωσε το γραφείο της Zaha Hadid (Simon Bertrand/Zaha Hadid Architects).

Είναι γνωστό ότι η πλειοψηφία των φοιτητών είναι γυναίκες, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στα πιο πολλά κράτη του κόσμου. Μπορεί επίσης να καταλαμβάνουν στη χώρα μας όλο και περισσότερες πρωτιές σε σχολές υψηλής ζήτησης, παρ’ όλα αυτά ο χάρτης της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης σε σχέση με το φύλο των φοιτητών δεν διαφοροποιείται αισθητά με την πάροδο του χρόνου – οι άνδρες κυριαρχούν ακόμη στις περισσότερες πολυτεχνικές σχολές και στις θετικές επιστήμες, ενώ οι γυναίκες υπερισχύουν στη θεωρητική κατεύθυνση.

Τα παραδοσιακά «ανδρικά κάστρα» στα Πολυτεχνεία είναι τα τμήματα Μηχανολογίας και Πληροφορικής – τα οποία, όμως, αρχίζουν κι αυτά να δέχονται γυναίκες, οι οποίες έχουν φτάσει να αποτελούν πάνω από το 15% του αριθμού των φοιτητών – αντίθετα, την πλειοψηφία αποτελεί το λεγόμενο «ασθενές φύλο» στις αρχιτεκτονικές σχολές (π.χ. το 71% στην αρχιτεκτονική σχολή του ΕΜΠ, έναντι του 29% των ανδρών).

Η Μάριον Μαχόνι Γκρίφιν (1871-1961) ήταν Αμερικανίδα αρχιτέκτων και καλλιτέχνης.

Η ανώτατη εκπαίδευση στην Ελλάδα του 21ου αιώνα είναι, λοιπόν, γένους θηλυκού. Ωστόσο, μόλις οι σπουδές τελειώσουν τα δεδομένα αντιστρέφονται. Οι γυναίκες παρουσιάζουν σημαντικά μεγαλύτερο ποσοστό ανεργίας, λάμπουν δια της απουσίας τους σε υψηλόβαθμες θέσεις-«κλειδιά» και εξακολουθούν να βασανίζονται από το αιώνιο δίλημμα μεταξύ καριέρας και οικογένειας.

Όπως όλα δείχνουν, η ακαδημαϊκή επιτυχία τους ελάχιστα έχει καταφέρει να ανατρέψει τους παραδοσιακούς συσχετισμούς δυνάμεων στην αγορά εργασίας. Αναρωτιέται κάποιος, εντέλει η «απουσία» των γυναικών από τα πεδία δουλειάς, κυρίως τα προνομιακά, είναι κοινωνικό φαινόμενο ή συνειδητή απόφαση; Η επιλογή της οικογένειας έναντι της καριέρας είναι φυσική τάση ή αναγκαστικός συμβιβασμός;

Η Άντα Λουίζ Χάξτεμπλ (1921-2013) ήταν Αμερικανίδα κριτικός και συγγραφέας ειδικευμένη στην αρχιτεκτονική.

Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι στη Διοίκηση Επιχειρήσεων χρησιμοποιείται ένας ειδικός όρος για να περιγραφεί η εξέλιξη της γυναίκας στην εταιρική ιεραρχία: «Γυάλινη Οροφή», και είναι αυτό το αόρατο εμπόδιο που της επιτρέπει να βλέπει την κορυφή, αλλά για μια σειρά κοινωνικών και άλλων αιτιών να τη φτάνει σπάνια. Μια επιχείρηση αποτελεί αντανάκλαση της κοινωνίας και αντίστροφα, η οργανωσιακή κουλτούρα των επιχειρήσεων αντανακλά τις πατριαρχικές δομές της.

Ας επιστρέψουμε, όμως, στο χώρο της αρχιτεκτονικής. Εκεί, όπου στις σπουδές ο γυναικείος πληθυσμός υπερβαίνει τον ανδρικό – πέρα από το ότι πολλοί υποστηρίζουν πως οι καλύτεροι φοιτητές είναι συνήθως γυναίκες – ενώ το ποσοστό συμμετοχής τους στο επάγγελμα φτάνει μόνο το 35%, τα τελευταία χρόνια. Οι ερμηνείες για τη «διάκριση» σε βάρος των γυναικών ποικίλουν και περιστρέφονται συχνά γύρω από τη λεγόμενη συμφιλίωση μεταξύ καριέρας και οικογένειας. Όμως, το ζήτημα είναι πολύ πιο σύνθετο, καθώς ο «αποκλεισμός» αυτός πραγματοποιείται σε πολλά επίπεδα, από την εκπαίδευση μέχρι και την άσκηση του επαγγέλματος.

Η Ντενίζ Σκοτ Μπράουν, μια από τις επιδραστικότερες γυναίκες στην Αρχιτεκτονική του 20ου αιώνα (Frank Hanswijk).

Παρ’ όλο που δεν υπάρχουν ολοκληρωμένες έρευνες, και θα ήταν ίσως παρακινδυνευμένο να βγουν συμπεράσματα, ακριβώς λόγω της πολυπλοκότητας του θέματος, ένα πρώτο στοιχείο που μοιάζει να προκύπτει είναι ότι υπάρχει μια σαφής συσχέτιση μεταξύ των επιλογών ζωής και εργασίας, όποιες κι αν είναι αυτές. Καθώς και το ότι οι έμφυλοι ρόλοι και τα κοινωνικά καθορισμένα πρότυπα, ή στερεότυπα, επηρεάζουν ακόμη και σήμερα τις εργασιακές συνθήκες των γυναικών. Φαίνεται, λοιπόν, ότι τα «πρέπει» που σχετίζονται με το φύλο και ο έμφυλος καταμερισμός των ρόλων στην εργασία και στην οικογένεια δεν έχουν διαφοροποιηθεί σημαντικά, ώστε να επιτρέψουν στις γυναίκες αρχιτέκτονες να παίρνουν αποφάσεις που σχετίζονται με την καριέρα τους ανεξάρτητα από τις υποχρεώσεις του παραδοσιακού καταμερισμού.

Η Μάια Λιν είναι Αμερικανίδα designer, καλλιτέχνης και αρχιτέκτων.

Ορισμένοι, μάλιστα, προχωρούν την επιχειρηματολογία τους ακόμη περισσότερο. Διαβάζω έτσι στο άρθρο «Φύλο και Χώρος, Πράξη 2: Όταν η αρχιτέκτονας είναι γυναίκα», της Ελεονώρας Αντωνιάδου: «…Το ανδροκρατούμενο κοινωνικό μας σύστημα και οι καλά εδραιωμένες συνθήκες του επαγγέλματος δεν αφήνουν και πολλά περιθώρια στη γυναίκα να συμμετέχει. Η ανισότητα στις ευκαιρίες και την αμοιβή των γυναικών στο επάγγελμα δεν είναι μύθος. Στην κοινή αντίληψη, το πρότυπο του αρχιτέκτονα είναι άμεσα συνδεδεμένο με αυτό του ελεύθερου επαγγελματία με καλλιτεχνική φύση, ελευθερία στη λειτουργία και εξαιρετικά απασχολημένο πρόγραμμα, κόντρα στη δυσκολία των καιρών μας.

Ένα τέτοιο πρότυπο προβάλλεται και αναπαράγεται από τα αρχιτεκτονικά περιοδικά, διαμορφώνοντας ένα “star system” που “βλέπει” κάθε αρχιτεκτονικό γραφείο σαν μία πυραμίδα με τον Αρχιτέκτονα στην κορυφή. Αυτός ο αρχιτέκτονας είναι κατά τεκμήριο άνδρας, οργανώνει την καθημερινότητά του με άξονα το επάγγελμα και ασκεί την Αρχιτεκτονική από την οπτική της κυρίαρχης ομάδας των λευκών, ντόπιων και ετεροφυλόφιλων ανδρών της μεσαίας τάξης, απαλλαγμένων από οικογενειακές ή άλλες υποχρεώσεις. Για τις περισσότερες γυναίκες αρχιτέκτονες αποτελεί ζητούμενο η ανάδειξη των ίδιων των γυναικών ως υποκείμενα (και βέβαια και ως αντικείμενα) μελέτης του χώρου.

Η Ζάχα Χαντίντ ήταν Ιρακινή-Βρετανή αρχιτέκτονας, εκπρόσωπος της σχολής της αποδόμησης.

Η γυναίκα, εκτός από τη δυσκολία που αντιμετωπίζει στην αποδοχή και την ίση μεταχείριση σε θέματα ευκαιριών και αμοιβής στο επάγγελμα, όταν φτάσει η στιγμή που αποφασίζει να βάλει στη ζωή της τη μητρότητα-οικογένεια, ο χώρος από μόνος του τη διαγράφει. Η καριέρα και η οικογένεια στο επάγγελμα του αρχιτέκτονα δεν είναι συνυφασμένα. Ακόμα και πρότυπα σύγχρονων μεγάλων και επιτυχημένων γυναικών, όπως η Zaha Hadid, δεν έχουν καταφέρει να σπάσουν τον κανόνα της ισορροπημένης επιτυχίας, πόσο μάλλον μεγενθύνουν την αντίληψη που υπάρχει για τον αρχιτέκτονα “star”, απαλλαγμένο από οποιαδήποτε οικογενειακή ή άλλη υποχρέωση…»

Η Γιαπωνέζα αρχιτέκτων Kazuyo Sejima.

Αλήθεια είναι πως κάποιες αλλαγές που έχουν σημειωθεί στη χώρα μας στις εργασιακές και οικογενειακές δομές και στις αντίστοιχες αντιλήψεις επιτρέπουν σε μεγαλύτερο αριθμό γυναικών να στρέφονται στον κλάδο των αρχιτεκτόνων. Όμως, παράλληλα, οι υποχρεώσεις των παραδοσιακών ρόλων και μαζί το σκληρό όριο της λεγόμενης «Γυάλινης Οροφής» τις καθιστούν συχνά αρχιτέκτονες «υπό περιορισμό».

Προς το παρόν, φαίνεται ότι η αριθμητική αύξηση των γυναικών στις σπουδές και στον εργασιακό στίβο δεν συνεπάγεται αυτόματα αλλαγές και στους τρόπους άσκησης του επαγγέλματος, οι οποίες θα τις διευκόλυναν τόσο στους εργασιακούς όσο και στους υπόλοιπους ρόλους τους. Παρ’ όλα αυτά, και παρότι παραδοσιακά τη γυναίκα την απορροφούσαν οι οικογενειακές της υποχρεώσεις, η ιστορία, τόσο διεθνώς όσο και στην Ελλάδα, έχει να επιδείξει πολλές και πετυχημένες γυναίκες αρχιτέκτονες, η κάθε μία από τις οποίες με το δικό της τρόπο πρόσθεσε, εκτός από τη δημιουργική της συνεισφορά, στη συνολική προσπάθεια ίσων ευκαιριών και σεβασμού στο επάγγελμα του αρχιτέκτονα.

Διαβάστε ακόμα: Γιατί στην Ελλάδα δεν έχουμε σπουδαία σύγχρονη αρχιτεκτονική; 

TAGS :
αρχιτεκτονική

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook