Η δολοφονία του αφροαμερικανού George Floyd από έναν αδίστακτο αστυνομικό στη Μινεάπολη, έχει φουντώσει ξανά τις ρατσιστικές διαφορές στις ΗΠΑ.

Η Αμερική συγκλονίζεται από τη δολοφονία του αφροαμερικανού George Floyd από έναν αδίστακτο αστυνομικό στη Μινεάπολη. Πριν από ένα μήνα, ένας άλλος αφροαμερικανός που έκανε τζόγκινγκ σε ένα πάρκο στη Τζόρτζια, δολοφονήθηκε εν ψυχρώ από λευκούς ρατσιστές.

Και στην Ελλάδα, όπως και σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, η έννοια της «φυλής» έχει ξανάρθει βίαια στο προσκήνιο όχι μόνο σε επίπεδο δημόσιου λόγου αλλά και σε εκείνο των κοινωνικών συγκρούσεων, εξαιτίας των μεταναστευτικών ρευμάτων από Μέση Ανατολή και Βόρεια Αφρική.

Πώς έχει προκύψει αυτή η ιδέα της «ράτσας»; Όχι από το DNA μας, αφού η επιστήμη έχει αποδείξει ότι είναι κοινό στο 99,9% της ανθρωπότητας. Το κατασκεύασμα είναι κοινωνικό και ζόρικο. Η πανεπιστημιακός Nell Irvin Painter, πετάει ουσιαστικά ένα βιβλίο στο κεφάλι του κάθε Χρυσαυγίτη, καταφεύγοντας σε μια επαναστατική προσέγγιση: αντί να μελετήσει όλα αυτά περί «Νέγρων», εκείνη εξετάζει το πώς έχει φτιαχτεί εκ των ενόντων η έννοια της «Λευκής Φυλής» και της ανωτερότητάς της.

H Painter αφηγείται πως η ιδέα να καθίσει να γράψει το «The History of White People» της ήρθε διαβάζοντας τους New York Times. Μια φωτογραφία έδειχνε το Γκρόζνι, την πρωτεύουσα των Τσετσένων, να έχει ερειπωθεί από τους Ρώσους. Ξαφνικά της ήρθε φλασιά: «Γιατί αποκαλούμε τους Λευκούς Αμερικανούς “Καυκάσιους”;» Μιας και διδάσκει στο περίφημο Πρίνστον, ρώτησε τους συναδέλφους της. Κανένας δεν ήξερε να της απαντήσει.

Σκηνή από την ταινία «Green Book» που πήρε το Όσκαρ και θίγει με καίριο τρόπο τη σχέση των λευκών με τους μαύρους (Patti Perret / Universal Studios).

Είμαστε στο millennium και η Αφροαμερικανίδα ιστορικός μπαίνει στη διαδικασία μιας μακράς έρευνας που θα τελειώσει δέκα χρόνια αργότερα. Πηγαίνει πρώτα στο Göttingen, στη Γερμανία, αναζητώντας τα ίχνη του δόκτορα Johann Friedrich Blumenbach (1752-1840), του επινοητή της «Καυκάσιας Φυλής». Ο τύπος κατατάσσει στην κατηγορία αυτή «όλους τους Ευρωπαίους, με εξαίρεση τους Λάπωνες και τους Φινλανδούς», αλλά συμπεριλαμβάνει τους πληθυσμούς γύρω από το Γάγγη κι εκείνους της Βόρειας Αφρικής. Εξηγεί πως έδωσε το όνομα αυτό γιατί στις υπώρειες του όρους βρίσκεται «η πιο όμορφη ανθρώπινη ράτσα, η Γεωργιανή».

Η ιστορικός μας, ακολουθώντας το νήμα, συνεχίζει τις έρευνές της στη Γαλλία, στα σαλόνια της Mme de Stael και στο ευπώλητο βιβλίο της του 1810 «Περί Γερμανίας». Σειρά έχει η Αγγλία του συγγραφέα Thomas Carlyle, του οποίου η θεωρία της «Σαξονικής φυλής» θα διασχίσει τον Ατλαντικό και θα ασκήσει μεγάλη επίδραση στον Αμερικανό ποιητή Emerson (1803-1882).

Το να αναφέρεσαι σε «Λευκή Φυλή», που δεν είναι παρά μια χρωματική ιδιότητα, δεν είναι άλλο από το να επενδύεις σε μια σχέση εξουσίας.

Αυτός, πατέρας της αμερικανικής φιλοσοφίας και υπέρμαχος της κατάργησης της δουλείας, συνέδεσε την εικόνα του «ιδανικού Αμερικανού» με εκείνη του Άγγλου, εξόχου δείγματος ομορφιάς και αρρενωπότητας. Η «αγγλοσαξονική» του ιδεολογία σημάδεψε τον τρόπο πρόσληψης του Λευκού Αμερικανού ώς τις αρχές του 20ου αι. Από ιδρύσεώς τους, οι ΗΠΑ θεωρούν πως είναι το έθνος των Χλωμών Προσώπων. Εξ ου και το φαινόμενο του ρατσισμού.

Ο Ντόναλντ Τραμπ είναι η χαρακτηριστικότερη περίπτωση πολιτικού που υμνεί τη λευκή φυλή (Photo by Zach Gibson/Getty Images).

Στην Ευρώπη, το να μιλάς για «Λευκούς», περισσότερο από το να μιλάς για «Μαύρους» ή «Σκούρους», προκαλεί αντιπαραθέσεις. Κι αυτό γιατί το να αναφέρεσαι σε «ράτσα» ή χρώμα δέρματος, είναι σαν να δίνεις υπόσταση σε κάτι που δεν υπάρχει. Κι επίσης γιατί, είναι δύσκολο για μια πλειοψηφική ομάδα, η οποία αντιλαμβάνεται τον εαυτό της ως λευκή, να αποδεχθεί ότι διαθέτει προνόμια που δεν έχει συνειδητοποιήσει.

Το να αναφέρεσαι σε «Λευκή Φυλή», που δεν είναι παρά μια χρωματική ιδιότητα, δεν είναι άλλο από το να επενδύεις σε μια σχέση εξουσίας: τη ρατσιστική ιδεολογία, η οποία εξακολουθεί να συνδέει το ασπρουλιάρικο δέρμα με την καθαρότητα και την παγκοσμιότητα. Οπότε μη στέργετε να μαυρίσετε στις παραλίες.

Στις ΗΠΑ, οι whiteness studies γνώρισαν πιένες τις δεκαετίες του ’80 και του ’90, με πανεπιστημιακά τμήματα και βομβαρδισμό εκδόσεων. Ήταν τα χρόνια του Ρίγκαν, ο οποίος έγινε ο porte-parole των Λευκών που «εγκατέλειψαν» οι Δημοκρατικοί… Τα ίδια που τσαμπουνάνε σήμερα επί Τραμπ.

Το ζήτημα του ρατσισμού είναι αδιαχώριστο από το κοινωνικό πρόβλημα. Για παράδειγμα, οι Ιταλοί εμιγκρέδες, στην αρχή, έπεσαν χοντρά θύματά του. Άρχισαν να «μπλανσάρονται» άμα της κοινωνικής τους ανόδου. Όταν είμαστε ο τελευταίος τροχός της κοινωνικής αμάξης, δεν μοιάζουμε ποτέ τελείως λευκοί. Μαρξιστικό: Η ιεράρχηση των φυλών είναι και μια ιεράρχηση των τάξεων.

Oι Αρχαίοι δεν σκέφτονταν με όρους ράτσας. Οι Έλληνες, π.χ., διέκριναν τους ανθρώπους ανάλογα με τον τόπο καταγωγής τους ή του κλίματος της περιοχής τους.

Όμως, το βιβλίο της Nell Irvin Painter το πάει πολύ πιο μακριά. Φτάνει μέχρι την Αρχαιότητα. Για να δείξει ότι η έννοια της «φυλής» είναι πολύ πρόσφατη. «Σε αντίθεση με αυτό που πιστεύουν ακόμα και πολύ μορφωμένοι άνθρωποι σήμερα, οι Αρχαίοι δεν σκέφτονταν με όρους ράτσας», λέει. Οι Έλληνες διέκριναν τους ανθρώπους ανάλογα με τον τόπο καταγωγής τους ή του κλίματος της περιοχής τους. Οι Ρωμαίοι, με βάση το επίπεδο του πολιτισμού τους. Οι Λευκοί λοιπόν δεν είναι οι επιφανείς και αποκλειστικοί απόγονοι των Ελλήνων δημοκρατικών. «Είναι ο 19ος αι. που “ρατσιστοποίησε” την Αρχαιότητα», διευκρινίζει.

Eίναι στα 1973 όταν εξτρεμιστικές ομάδες λευκών διαδήλωναν υπέρ της ανωτερότητας της λευκής φυλής στην Ουάσινγκτον(Photo by Hulton Archive/Getty Images).

Ιστορικοί τέχνης, όπως ο Johann Joachim Winckelmann, το έκαναν για να υμνήσουν τους λευκούς Ευρωπαίους, αυτή τη φορά μέσα από μια οπτική αισθητικής: “Δεν είμαστε μόνο ιδιοφυείς στη διακυβέρνηση των άλλων, αλλά είμαστε κι οι πιο ωραίοι”. Ένας πίνακας στο Boston Museum απεικονίζει έτσι τους Έλληνες όμορφους και ξανθούς. Ακόμα και τα άλογά τους είναι ξανθά.

Η ανθρωπότητα πέρασε λοιπόν το μεγαλύτερο μέρος του καιρού της απαλλαγμένη από την κατασκευασμένη έννοια της «ράτσας». Στην πραγματικότητα, αυτή γεννήθηκε το 18ο αι., μέσα από τις εργασίες των φυσιοδιφών που κατέτασσαν τα πάντα όλα: φυτά, πουλιά, πετρώματα, μέλισσες… και, στη συνέχεια, και τους ανθρώπους. Η οπτική τους δεν ήταν ρατσιστική, αλλά μάλλον σοβινιστική, εθνοκεντρική.

Είναι, όμως, μια άλλη εσφαλμένη ιδέα που υποδείκνυε τη βασική διαφορά μεταξύ Λευκών και Μαύρων: ότι το να είσαι Μαύρος σημαίνει πως υπήρξες σκλάβος. Αλλά ξεχνάμε ότι συχνά στην ιστορία οι Λευκοί ήταν δούλοι ή υποτελείς: οι Βίκινγκς μετατόπισαν μαζικά τους ευρωπαϊκούς λαούς και, τον 11ο αι., τουλάχιστον το 1/10 του βρετανικού πληθυσμού ήταν υπόδουλο. Για να μη μιλήσουμε για την Τουρκοκρατία και τους Γενίτσαρους.

«Παντού όπου υπάρχουν φτωχοί άνθρωποι υπάρχει και σκλαβιά», διαπιστώνει η Painter. «Αν την ταυτίζουμε σήμερα με τους Μαύρους είναι γιατί το δουλεμπόριο στην Αφρική συνέπεσε με την εμφάνιση των φυλετικών θεωριών». Η δουλεία δεν έχει να κάνει με τη ράτσα, αλλά με τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Ο όρος «Καυκάσιος», ο οποίος με το πέρασμα των αιώνων θα γινόταν ο συνδετικός κρίκος μεταξύ των απανταχού «ανώτερων Λευκών», προέρχεται τελικά από μια μικρή σκλάβα του σεξ.

Είναι, ωστόσο, και κάτι άλλο αξιοσημείωτο: ποτέ δεν υπήρξε λευκή «φυλή» σαφώς καθορισμένη. Πρόκειται για μια κοινωνική και φαντασιακή κατασκευή, προϊόν ενός ομιχλώδους και μεταβλητού λόγου. Τον 19ο αι., θεωρούσαν ότι οι Σάξονες ήταν ανώτεροι Λευκοί από τους Κέλτες (πράγμα το οποίο εξηγεί εν μέρει το ρατσισμό των Αμερικανών Άγγλων απέναντι στους Ιρλανδούς). Η ιστορία των Λευκών Αμερικανών στερείται νοήματος έτσι και δεν λάβεις υπ’ όψιν σου τα διαδοχικά μεταναστευτικά κύματα που κατέκλυσαν τις ΗΠΑ.

Προοδευτικά, Ιρλανδοί, Ιταλοί, Εβραίοι της Ανατολικής Ευρώπης, Έλληνες, με διαδοχικές “διευρύνσεις”, θα ολοκληρώσουν και θα κατασκευάσουν την αμερικανική ταυτότητα, περνώντας από λεύκανση. Η εποχή Ομπάμα είναι το τελικό της στάδιο. «Είτε το δέρμα σου είναι μαύρο είτε σταρένιο, αρκεί να είσαι πλούσιος, ισχυρός ή ωραίος για να έχεις πρόσβαση στα πλεονεκτήματα και τα προνόμια της λευκότητας», καταλήγει η Painter.

Κι εκτιμά ότι η εκλογή Τραμπ αντιπροσωπεύει μια οπισθοδρόμηση: «Πριν από τον Τραμπ, οι Λευκοί αντιλαμβάνονταν τους εαυτούς τους ως άτομα. Οι “ράτσες” και οι “κοινότητες” ήταν οι άλλοι: οι Μαύροι, οι Μεξικανοί… Αλλά, κατά τη διάρκεια της προεκλογικής του καμπάνιας, το σλόγκαν “Make America great again” ακούστηκε καθαρά ως “Make America white again”. Και οι Λευκοί, ακόμα κι εκείνοι που δεν ήταν ρατσιστές, ανακάλυψαν ότι είναι λευκοί». Κανονικοί…

Κατά τη διάρκεια της έρευνάς της, η Painter βρήκε φυσικά από πού προέρχεται η λέξη «Καυκάσιος». Στο εργαστήριό του, ο ανθρωπολόγος μας Blumenbach από το Göttingen διατηρούσε κρανία. Έβρισκε ότι το «τελειότερο» όλων ήταν εκείνο ενός νεαρού κοριτσιού από τη Γεωργία, το οποίο βιάστηκε και πέθανε από κάποιο αφροδίσιο νόσημα. Ο όρος «Καυκάσιος», ο οποίος με το πέρασμα των αιώνων θα γινόταν ο συνδετικός ιστός μεταξύ των απανταχού «ανώτερων Λευκών», προέρχεται τελικά από μια μικρή σκλάβα του σεξ.

Μου θυμίζει το ανέκδοτο με τους αστροναύτες: «- Συναντήσατε τον Θεό; -Ναι, και είναι Μαύρη».

 

Διαβάστε ακόμα: Γιώργος Θ. Μαυρογορδάτος, «μόνον η Αρχαία Μακεδονία είναι μια και ελληνική, τα άλλα είναι βλακείες».

 

 

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook

Button to top