Ήταν ο Μάρκος Βαμβακάρης αστροφυσικός;

«Τα μάτια μας δεν είναι πύλες για να βλέπουμε τον έξω κόσμο. Όλα όσα βλέπουμε και νιώθουμε, είναι μια διαδικασία που συμβαίνει μέσα στον εγκέφαλό μας» σύμφωνα με τον επιστήμονα Robert Lanza. (Φωτογραφία από τον χρήστη του Flickr jay greinsky)

Έρχονται σήμερα ορισμένοι επιστήμονες, νευρολόγοι, και μου λένε: Νομίζεις ότι θέλεις αυτό που θέλεις; Ο εγκέφαλος σου σε ξεγελάει, η αίσθηση της συνειδητής ελεύθερης βούλησης είναι αυταπάτη που δημιουργείται από το «γνωσιακό μηχανισμό σου» (cognitive machinery).

Στην πραγματικότητα, η επιλογή σου είναι προαποφασισμένη από καταστάσεις (αίτια) που σε οδήγησαν εκεί ερήμην σου, προτού το πάρεις χαμπάρι, επιμένουν – το μυαλό σου ανασκευάζει τη σειρά των πραγμάτων κι εσύ το πιστεύεις.

Αν με ξεγελάει, πάντως, ο εγκέφαλός μου σε τέτοιο βαθμό που δεν παίρνω τίποτε χαμπάρι, σκέπτομαι, το κάνει τόσο καλά που είναι σίγουρα πολύ πιο έξυπνος από μένα: αλλά αν ο εγκέφαλός μου είναι κάποιος άλλος που ψεύδεται σε μένα, τότε ποιος είμαι εγώ;

Λυπάμαι, κυρίες κύριοι, δεν θα με διχοτομήσετε έτσι. Άλλοι φυσικοί βέβαια, όπως ο Ching-Hung Woo, υποστηρίζουν πως το γεγονός ότι υπάρχει αιτιότητα κι ότι ίσως δεν αντιλαμβανόμαστε πάντα συνειδητά το αίτιο δεν αντιβαίνει πως υπάρχει ελευθερία θέλησης: είμαστε ένα όλον, τόσο το συνειδητό όσο και το ασυνείδητο που αλληλοεπηρεάζονται.

Αλλά έρχονται άλλοι επιστήμονες μετά και μου λένε: ο κόσμος που βλέπεις είναι ψευδαίσθηση. Στην πραγματικότητα, υπάρχει ένας ωκεανός ενέργειας, ένα συνεχές όπου τίποτε δεν ξεχωρίζει από τίποτα, ούτε μυρωδιές ούτε χρώματα ούτε σχήματα, όπως λέει η διδάκτωρ Αστροφυσικής Βάλια Λυρατζή σε πρόσφατη συνέντευξή της.

Πώς, όμως, εγώ βλέπω τόσα πράγματα να ξεχωρίζουν το ένα από το άλλο; Αυτό το απαντάει ο διακεκριμένος επιστήμων και ερευνητής της ιατρικής Robert Lanza. «Τα μάτια μας», λέει ο Lanza, «δεν είναι πύλες για να βλέπουμε τον έξω κόσμο. Όλα όσα βλέπουμε και νιώθουμε, είναι μια διαδικασία που συμβαίνει μέσα στον εγκέφαλό μας. Εμείς είμαστε αυτή η διαδικασία, όπου ακόμη και ο χώρος δημιουργείται από τον εγκέφαλό μας». Η φυσιολογία μας δημιουργεί τη λεγόμενη «υλική πραγματικότητα», λέει η Βάλια Λυρατζή.

Άρα, συμπεραίνω συνεχίζοντας τον συλλογισμό, αν κλείσω τα μάτια μου, σκοντάψω και σπάσω το πόδι μου, θα νομίζω πως σκόνταψα σε κάτι υπαρκτό, παρότι δεν υπάρχει και, παράλληλα, θα ξεγελάω τον εαυτό μου πονώντας. Το σπασμένο πόδι μου είναι μια κατασκευή του εγκεφάλου μου, όπως και το εμπόδιο. Στην πραγματικότητα, είμαι στο χώρο Μινκόφσκι κι ο πόνος μου απλώς καθρέφτισμα στον ευκλείδειο (ψευδο)χώρο, αποτέλεσμα μιας μαθηματικής πράξης, όπως όλα. Και, επιπλέον, φταίει η όραση, η αφή και η ακοή μου που πονάει το πόδι μου κι όχι το εμπόδιο πάνω στο οποίο έπεσα. Ο Lanza μάλιστα φτάνει να υποστηρίξει πως ακόμη και ο θάνατος είναι ίσως αυταπάτη, υπό το φως της κβαντικής φυσικής, της θεωρίας του πολυσύμπαντος και της θεωρίας της σχετικότητας.

Όχι, λοιπόν, δεν το δέχομαι. Παρότι το είχε πει με κάποιον τρόπο και ο Πλάτωνας. Παρ’ όλο που ορισμένα χαρακτηριστικά της πραγματικότητας ασφαλώς μπορεί να είναι υποκειμενική κατασκευή του παρατηρητή, για παράδειγμα, άλλος ο κόσμος ενός σκύλου και άλλος ενός ανθρώπου. Ή δεν βλέπουμε όλοι τα χρώματα με τον ίδιο τρόπο και ο κόσμος που μπορούμε να παρατηρούμε σχετίζεται με το τι είδος παρατηρητές είμαστε (ανθρωπική αρχή), ένα άλλο μέρος των όσων  παρατηρούμε ανταποκρίνεται σε αυτά που υπάρχουν «πραγματικά» εκεί έξω, με όποια έννοια μπορεί να έχει η λέξη «πραγματικό» για όλους μας.

Διαβάστε ακόμα – Φίλιππος Δραγούμης: Υπάρχει η θρησκεία;

Αν δεν ήταν έτσι, δεν θα είχε κανένα νόημα εξ αρχής τα έμβια όντα να αναπτύξουν αισθήσεις χρήσιμες για την επιβίωσή τους μέσα στο φυσικό κόσμο. Δεν θα είχε κανένα νόημα να αναπτυχθούν καν αισθήσεις ή εγκέφαλοι που ψεύδονται ασύστολα για το τι ισχύει και τι όχι. Ένας αετός πρέπει να βλέπει με ακρίβεια πού είναι το θήραμά του, για να εφορμήσει, και χρειάζεται την ενέργεια που θα του προσφέρει η κατανάλωση της λείας του για να επιβιώσει.

Η μεταφορά των συμπερασμάτων της κβαντικής φυσικής και η παράδοξη σχέση τους με το ποιος παρατηρεί και τι αποφάσεις παίρνει, ώστε να εφαρμόζουν στο επίπεδο της πραγματικότητας που υποχρεωτικά εμείς ζούμε, δεν σημαίνει τίποτε ακόμη, δεν μπορεί να γενικευτεί, να περάσει αβρόχοις ποσί από το ένα επίπεδο στο άλλο.

Παραμένει μεν αλήθεια στη μικροκλίμακα των υποατομικών σωματιδίων, αλλά η επέκταση των παρατηρήσεων για εξαγωγή συμπερασμάτων σε όλες τις άλλες κλίμακες είναι μεταφυσική και όχι επιστημονική αντίληψη. Ασφαλώς, δημιουργούνται αινίγματα, αλλά η απάντηση θέλει προσοχή. Δεν την έχουμε ακόμη βρει κι είναι αμφίβολο αν ποτέ θα απαντηθούν όλα μονοκοντυλιά.

Το αν η ύλη αποτελείται από υπο-ατομικά σωματίδια που έχουν τις δικές τους ιδιότητες και νόμους δεν σημαίνει πως και στο δικό της πολύ μεγαλύτερο επίπεδο διατηρούνται οι ίδιες ιδιότητες παρά κάτι άλλο έχει δημιουργηθεί, με τους δικούς του νόμους, το οποίο δικαιούται να είναι εξίσου πραγματικό. Δεν αναιρείται η νευτώνεια και η ευκλείδια πτυχή της πραγματικότητας, λόγω της κβαντικής φυσικής. Η πραγματικότητα, είχε πει ο Gilles Deuleuse, είναι προσθετική, αναπτύσσεται σαν ρίζωμα με εκβλαστήσεις και παραφυάδες, υπάρχει ένα συνεχές «και».

Προς το παρόν κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί πως η εμπειρία μου αφορά στον έξω κόσμο και δεν είναι παραξενιά του μυαλού. Αν δεχθούμε πως ο έξω κόσμος δεν είναι όπως τον βλέπουμε, αλλά κάτι άλλο, δεν μπορεί να εξηγηθεί η εξέλιξη των αισθήσεων μέσω της φυσικής επιλογής, η οποία θα επέτασσε με σαφήνεια πως ένα θηλαστικό που δεν βλέπει, εκτός κι αν είναι τυφλοπόντικας και δεν το χρειάζεται, θα πέφτει σε εμπόδια και δεν θα επιβιώσει, ενώ τα άλλα γύρω του θα ανθούν. Οι αισθήσεις εξελίχθηκαν για να αποφεύγονται τα εμπόδια ή να βρίσκουμε την τροφή μας και όχι για να μας ξεγελάνε.

Για πολλούς επιστήμονες, ο κόσμος που βλέπουμε είναι μια ψευδαίσθηση. (Φωτογραφία από τον χρήστη του Flickr Nick Kenrick)

Τελικά, εισβάλλοντας, ως νεοφώτιστοι και όχι επαρκώς διαβασμένοι, οι επιστήμονες στο χώρο της φιλοσοφίας, δημιουργούν μια δικιά τους «μεταφυσική», προκειμένου να ενοποιήσουν τα πάντα σε μία μόνο θεωρία των πάντων και να εξηγήσουν όλα τα ανεξήγητα. Όλα αυτά, όμως, ξεφεύγουν από την εμπειρική επιστήμη (διότι είναι μη διαψεύσιμα από την εμπειρία) και θα ήταν καλό να υπάρξει λίγη υπομονή και ταπεινότητα.

Η επιστήμη δεν πρέπει να εμφανίζεται ως παντογνώστρια ενώ δεν είναι. Το τέλος της φιλοσοφίας δεν έχει έρθει ακόμη, όπως ανήγγειλε ο Στίβεν Χόκινγκ. Η φιλοσοφία όμως χρειάζεται μελέτη, κατανόηση των εννοιών, αυτογνωσία, προσοχή και υπομονή. Η βιασύνη για μια μονιστική εξήγηση των πάντων, αν υπάρχει, ασφαλώς θα αργήσει.

Με χαρά, όμως, βλέπω πως οι επιστήμονες επιβεβαιώνουν τον Μάρκο Βαμβακάρη που τραγούδησε:
«Ψεύτικος είναι ο ντουνιάς και ψεύτικη η ζωή μας».

Νευρολόγος κι αστροφυσικός λοιπόν ο Μέγας Βαμβακάρης, εκτός από ρεμπέτης, μάγκας ήταν και προφήτης της επιστημονικής προόδου. Αυτός όμως, τουλάχιστον, είχε την σοφία να συνεχίσει:
«Αυτήν την ψεύτικη ζωή
πρέπει να τη χαρούμε,
 πρέπει να τη γλεντήσουμε
 όπως και να τη βρούμε».

—————–

Αναφορές:

• “Biocentrism: How Life and Consciousness are the Keys to Understanding the True Nature of the Universe”, Robert Lanza & Robert Berman 2009
• “Free Will Is An Illusion, But Freedom Isn’t”, Ching-Hung Woo, Philosophy now, April /May 2016
• «Στο Σύμπαν δεν υπάρχουν μορφές, σχήματα, χρώματα, ήχοι, οσμές και γεύσεις!» Η διδάκτωρ Αστροφυσικής Βάλια Λύρατζη μιλά για τον ενιαίο και αδιάσπαστο ωκεανό ενέργειας, τα άλλα σύμπαντα και τις ζωές που δεν ξέρουμε, Αρης Δημοκίδης, Lifo, 17/4/16
• “What Neuroscience Says about Free Will- We’re convinced that it exists, but new research suggests it might be nothing more than a trick the brain plays on itself”, By Adam Bear on April 28, 2016, Scientific American
• Hawking contra Philosophy, Christopher Norris | Issue 82 | Philosophy Now.

Διαβάστε ακόμα: Με τόση διαθέσιμη γνώση, γιατί δεν γινόμαστε σοφότεροι;

TAGS :
Βαμβακάρης επιστήμη χοκινγκ

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook