Πολλά χρόνια πάνε που έχει ανοίξει αυτή η κουβέντα, αλλά ποτέ δεν την είδαμε να τίθεται στο όλον της. Χρωστάμε από τους προηγούμενους Nεολογισμούς κάποιες σχετικές εξηγήσεις. Τόσο η ελευθερία, που αποτελεί τη βάση έδρασης για το ιστορικό ρεύμα του φιλελευθερισμού (ΦΙΛ), όσο και η ισότητα (εννοείται ισότητα των ευκαιριών), που αντίστοιχα στηρίζει το άλλο μεγάλο ρεύμα, τον σοσιαλισμό (ΣΟΣ), έχουν κάποια σχέση μεταξύ τους.
Πολλοί διανοητές του καθενός από αυτούς τους δύο μεγάλους -ισμούς έχουν περιγράψει ρητά ότι δεν εχθρεύεται η ελευθερία την ισότητα. Μάλιστα κάποιοι ένθεν και ένθεν κατά καιρούς έχουν πει ότι δεν γίνεται ισότητα χωρίς ελευθερία και τούμπαλιν.
Ο κορυφαίος ευρωκομμουνιστής Ενρίκο Μπερλινγκουέρ (Enrico Berlinguer), προσεγγίζοντας τον περίφημο ιταλικό «ιστορικό συμβιβασμό», είχε πει και ότι δεν μπορεί να υπάρξει σοσιαλισμός χωρίς δημοκρατία. Δηλαδή, δεν μπορεί να υπάρξει ισότητα χωρίς ελευθερία. Μάλιστα η προέκταση της σκέψης του υπερέβη τα εσκαμμένα και το πήγε παραπέρα: σοσιαλισμός είναι η ολοκλήρωση της δημοκρατίας. Τολμηρά ας το πούμε: η ισότητα είναι η ολοκλήρωση της ελευθερίας. Έτσι έριξε μια κλωτσιά στα διαβρωμένα θεμέλια του κομμουνιστικού κινήματος και του ιδεολογήματος που το στήριζε, του Μαρξισμού/Λενινισμού (Μ/Λ), οδηγώντας το λίγο αργότερα σε κατάρρευση. Αφού η δημοκρατία νοείται ως ελευθερία έκφρασης, χωρίς την οποία δεν μπορούσε να υπάρξει σοσιαλισμός, γι αυτό πήγε καλιά του ο Μ/Λ, που στηριζόταν δομικά στην Δικτατορία του Προλεταριάτου. Η οποία εξ ορισμού στηριζόταν στον περιορισμό της ελευθερίας όσων διαφωνούσαν με αυτήν.
Από τη μεριά του φιλελευθερισμού, λιγότεροι αλλά ρητά, έχουν πει τα αντίστοιχα. Βέβαια, αισθάνονται νικητές απέναντι στον καταρρεύσαντα υπαρκτό σοσιαλισμό και «περιφρονούν» κάπως το (σοσιαλιστικό) αίτημα της ισότητας. Μάλιστα μετά και την έπαρση του Φουκουγιάμα ότι επήλθε «Το τέλος της Ιστορίας» (δηλαδή έχουμε πλέον τον εσαεί κύκλο της φιλελεύθερης δημοκρατίας) είναι πιο συγκρατημένοι. Όμως ο αείμνηστος Ρόναλντ Ντουόρκιν (Ronald Dworkin), που οι φιλελεύθεροι αποδέχονται ως θεμελιωτή της σύγχρονης φιλοσοφίας του δικαίου, θέτει τον αντίπολο στο τραπέζι. Με τη «θεωρία της ισότητας» και το ερώτημα αν «οι δυο αξίες αντιμάχονται;», προσεγγίζει τη θέση ότι χωρίς ισότητα δεν έρχεται η ελευθερία. Δηλαδή, ότι η ελευθερία είναι η ολοκλήρωση της ισότητας.
Άρα, τα δύο μεγάλα αντίπαλα ιδεολογικά ρεύματα βλέπουν, ο μεν ΣΟΣ ότι χωρίς ελευθερία δεν έρχεται ισότητα, ο δε ΦΙΛ ότι χωρίς ισότητα δεν έρχεται ελευθερία. Συνεπώς, τίθεται έτσι ενώπιόν μας, ως ένα αβγό του Κολόμβου που ζητεί τη βοήθειά μας για να σταθεί όρθιο, η υπόθεση ότι η ισότητα και η ελευθερία είναι έννοιες συμπληρωματικές.
Αυτή η υπόθεση υποβοηθείται και από την βιωματική καθημερινότητα του λέγοντος. Στη δημόσια ζωή μας όλοι μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι τα δοχεία ΣΟΣ και ΦΙΛ είναι συγκοινωνούντα. Το φίλτρο που τα διαχωρίζει μάλιστα είναι διαπερατό και μέσω της ώσμωσης μεταξύ τους σταδιακά ομογενοποιούνται, αφότου διατυπώθηκαν θεωρίες σαν του Μπερλινγκουέρ και του Ντουόρκιν. Ο ΦΙΛ θεωρεί αναγκαίο κακό την ισότητα και την «ψάχνει» περισσότερο. Και ο ΣΟΣ θεωρεί αναγκαίο κακό την ελευθερία και επίσης την ενσωματώνει εντός του. Διάβασε σχετικά τα πρόσφατα κείμενα «Είναι ο σοσιαλφιλελευθερισμός, ηλίθιε!» και «Είναι ο σοσιαλφιλελευθερισμός, ηλίθιε! ΙΙ» .
Το αποτέλεσμα είναι ότι αυτοί οι μεγάλοι -ισμοί, που περιέχουν τις δύο σπουδαίες ανθρώπινες αξίες, της ισότητας ο ΣΟΣ και της ελευθερίας ο ΦΙΛ, έρχονται τόσο κοντά και αγκαλιάζονται. Και πλέον ολοκληρώνονται στην ενιαία σύνθεσή τους, στον σοσιαλφιλελευθερισμό. Η υπόθεση αυτή έχει κάποια κενά. Ποια είναι η θέση αυτού του νέου -ισμού, σε σχέση με τα «προηγούμενα τεύχη» της πολιτικής φιλοσοφίας, όπως «ποιος είναι η βάση και ποιος το εποικοδόμημα, η ύλη ή το πνεύμα»; Και άμα ενοποιηθούν οι δύο παλιοί -ισμοί, ποιος θα είναι ο νέος αντίθετος πόλος, που θα υποκαθιστά την παλιά αντίφαση που υπήρχε μεταξύ ΣΟΣ και ΦΙΛ; Αυτά και άλλα πολλά μπαίνουν για συζήτηση.
Όπως, μαζί τους μπαίνουν και άλλα θέματα. Τι είναι η «ανοιχτή κοινωνία»; Και στη συνέχεια, πώς μπορούμε να μιλήσουμε για τα παρεπόμενα ανοιχτά και κλειστά ιδεολογήματα, τα οποία μοιραία οδηγούν σε ανοιχτά και κλειστά συστήματα; Και ποια είναι τα ατού και ποια τα κουσούρια αυτών των ανοιχτών και των κλειστών ιδεολογημάτων και συστημάτων;
Μη μας τρομάζουν οι έννοιες. Όταν κανείς τις προσεγγίζει με εποπτικό τρόπο, έτσι που να τις καταλαβαίνει και η γιαγιά του, τότε βοηθούν να κατανοούμε τι συμβαίνει γύρω μας. Και πώς μπορούμε να λύνουμε τα προβλήματα που μας ταλανίζουν. Και φυσικά, ακόμα σημαντικότερο, πώς να ξεμπουκώνουμε τα οδυνηρά αδιέξοδα και γενικά πώς να αποφεύγουμε τις θρομβώσεις στην κυκλοφορία των ιδεών και των εφαρμογών τους.
Ιδού λοιπόν λαμπρό πεδίο για τους Νεολογισμούς. Και για την κουβέντα που υποσχεθήκαμε να ανοίξουμε τώρα, περί καλού και κακού. Η οποία, φυσικά, επειγόντως θα χρειαστεί να «διολισθήσει» στα επίγεια πεζά πεδία της θλιβερής τσιφτετελληνικής καθημερινότητας.
Ο Σακελλάρης Σκουμπουρδής είναι δημοσιογράφος.