Η ιστορία της φουστανέλας και πώς θα μπορούσε να γίνει επίσημο ένδυμα

Αριστερά: ο σημερινός φουστανελάς όπως τον εμπνεύστηκε ο Βαγγέλης Κύρης. Δεξιά: η κόκκινη εκδοχή φουστανέλας του Γκωτιέ.

Πιτσιρικάς, είχε πέσει στα χέρια μου ένα ευπώλητο βιβλίο τσέπης –κατά πάσα πιθανότητα επρόκειτο για τον «Έλληνα» του Pierre Rey του 1972- και θυμάμαι πως μού ‘χε κάνει μεγάλη εντύπωση η περιγραφή μέσα ενός γυναικείου χαρακτήρα που την έβρισκε να πηγαίνει μόνο με άνδρες που φορούσαν φούστα, Εύζωνες και Σκοτσέζους. Δεν είχα δει ακόμα τους πίνακες του Ντελακρουά ή τον Σον Κόνερι με κιλτ.

Ωστόσο, φουστανέλα και κιλτ δεν έχουν καμιά πολιτιστική συγγένεια. Η Σκοτία απέχει 2.000 χλμ. απ’ τα Βαλκάνια και τη χωρίζει η Μάγχη από την Ευρώπη. Πολλοί μελετητές συμφωνούν πως η πρώτη είναι μια εξέλιξη του αρχαιοελληνικού χιτώνα όπου έχει προστεθεί ζώνη, ενώ οι πτυχώσεις προέρχονται από τη ρωμαϊκή στολή, για την καλύτερη αντιμετώπιση του κρύου. Το μοντέρνο Κilt προέρχεται από το Great Plaid. Η παρανόηση για τη σχέση τους οφείλεται στο ότι οι Άγγλοι περιηγητές χρησιμοποιούσαν και για τα δύο τη λέξη «kilt». Λογικό, αφού αυτό ήταν το σημείο αναφοράς τους.

Φαίνεται πως η φουστανέλα αποτέλεσε μια αλβανική φορεσιά που πέρασε στα ελληνικά εδάφη κάποια στιγμή κατά την οθωμανική περίοδο από την περιοχή της Toskeria. Είναι μια στολή κατάλληλη για ορεινό πόλεμο, γι’ αυτό και ήταν σε χρήση τόσο απ’ τους Βλάχους και Αρβανίτες όσο και, προγενέστερα, απ’ τους ακρίτες της βυζαντινής εποχής. Την άλειβαν μάλιστα και με χοιρινό λίπος, για να είναι αδιάβροχη.

Ιδού η περιγραφή του Άγγλου συνταγματάρχη William Martin Leake, για την αυλή του Αλή Πασά, το 1805: «Όλα τα πρόσωπα και οι γιοι τού βεζύρη συνηθίζουν την αρβανίτικη φορεσιά: καμιζόλα με χρυσό γαϊτάνι και φουστανέλλα με δίπλες, που πέφτει πάνω στο μπενοβράκι, όπως ο χιτώνας των ρωμαϊκών αγαλμάτων. Όμορφη φορεσιά, όταν είναι καινούρια και καθαρή. Αλλά κι αυτοί ακόμα οι αφεντάδες δεν χαίρονται την πολυτέλεια να αλλάζουν φουστανέλα κάθε βδομάδα. Οι στρατιώτες την αφήνουν λερή, ώσπου να λειώσει επάνω τους. Κάπου-κάπου τη βγάζουν και την απλώνουν πάνω στη φωτιά έτσι που οι ψείρες, ζαλισμένες από τον καπνό, πέφτουν στις φλόγες».

Aριστερά: ο Δημήτρης Μαυρομιχάλης (έργο του Λουί Ντυπρέ). Δεξιά: ο Οθωνας φορώντας φουστανέλα.

Με τους διάφορους αλβανικούς εποικισμούς στον ελλαδικό χώρο, η φουστανέλα καθιερώθηκε μεταξύ των ελληνόφωνων χριστιανικών πληθυσμών, ενώ το 17ο και 18ο αι. έγινε η κυρίαρχη ενδυμασία της Ρούμελης και του Μοριά, συμβολίζοντας σιγά-σιγά το έθνος, τους αγώνες, την αγνότητα, τη λεβεντιά. Τον Λόρδο Μπάιρον τον γοήτευε τόσο πολύ που γράφει ότι το ένδυμα αυτό είναι «το πιο υπέροχο στον κόσμο».

Είναι φτιαγμένη από λευκό βαμβακερό ύφασμα 30 μ. κομμένο σε πολυάριθμα, ορθογώνια ανισοσκελή τρίγωνα ενωμένα λοξό με ίσιο, η υποτείνουσα δηλαδή του πρώτου ενώνεται με την κάθετη πλευρά του δεύτερου τριγώνου. Έτσι, δημιουργείται πλούσια σούρα που ξεκινά από το ζωνάκι της μέσης. Στο ζωνάκι περνιέται κορδόνι για να δημιουργηθεί το φρύλι, ένα είδος στενού και επιμήκους συμπαγούς κυλίνδρου που συγκρατεί τη φουστανέλα σταθερά στη μέση. Οριζόντια διατεταγμένα στο ζωνάκι, τρία λευκά κουμπιά που εφαρμόζουν σε ισάριθμες κουμπότρυπες, επιτελούν τον ίδιο σκοπό. Υπάρχει ο μύθος ότι ο αριθμός των πτυχώσεων της φουστανέλας είναι ίσος με τη διάρκεια της περιόδου της Τουρκοκρατίας, δηλαδή 400.

Οι σημερινοί εύζωνες συνεχίζουν την παράδοση (George Vitsaras / SOOC).

Αρχικά φορέθηκε από τους αρματολούς, τους κλέφτες και τους αγωνιστές. Στη συνέχεια εξαπλώθηκε ως η επίσημη (γιορτινή) ενδυμασία όλων των αγροτικών και ποιμενικών πληθυσμών της χώρας. Καθιερώθηκε από τον Όθωνα ως αυλικό ένδυμα για την ανακτορική φρουρά, όταν επέλεξε να εμφανιστεί μ’ αυτό στις 6/2/ 1836, στην τρίτη επίσημη επέτειo τoυ ερχoμoύ τoυ στην Αθήνα, κατά τη θεμελίωση των ανακτόρων του Συντάγματος. Ένας ράφτης του Ναυπλίου μεταφέρθηκε με πολεμικό πλοίο στον Πειραιά, για να ντύσει ελληνοπρεπώς τον βασιλέα. Ο Όθων θα συνεχίσει να το φοράει ακόμα κι εξόριστος, ώς το θάνατό του 31 χρόνια αργότερα.

Τω καιρώ εκείνω, η επιβολή της δυτικής ενδυμασίας ήταν μια από τις κυρίαρχες μεταρρυθμίσεις στο πλαίσιο του εξευρωπαϊσμού, από τη Ρωσία και την Τουρκία ως την Ιαπωνία. Οι εθνικές στολές δεν είχαν πλέον θέση. Το ίδιο επιχείρησαν να κάνουν και οι Βαυαροί αντιβασιλείς που είχαν την επιτροπεία του Όθωνα, πιστεύοντας πως έτσι θα αποβαλλόταν η ανατολίτικη νοοτροπία. Ξεκίνησαν από τους αξιωματικούς τους οποίους έντυσαν στα «ψαλλιδοκέρια», όπως έλεγε ο λαός, ο οποίος είχε ενοχληθεί σφόδρα.

Ο Όθων αγαπούσε τη νέα του πατρίδα. Ακολούθησε λοιπόν την παρότρυνση του φιλέλληνα πατέρα του, Λουδοβίκου Α΄, ώστε να γίνει δημοφιλής στους υπηκόους του. Εξάλλου, ενδιαφερόταν περισσότερο για τη Μεγάλη Ιδέα και το Βυζάντιο παρά για τον εκδυτικισμό της χώρας. Το 1860, ο αντιδυτικός Αχιλλέας Παράσχος γράφει τους στίχους:

«Εγείρου ο διάδοχος τοσούτων ημιθέων!
Σχίσε του Φράγκου την στολήν, υιέ της φουστανέλλας!
Αρνήσου τον πολιτισμόν των πλάνων Ευρωπαίων
Και γίνου πάλιν Λιακατάς και Δράκος και Τζαβέλλας»!

Οι φουστανέλες του Γκωτιέ.

Ο Ηλίας Πετρόπουλος στη «Φουστανέλλα» του 1993 καταφέρεται εναντίον της εκδοχής της κοντής φουστανελίτσας των τσολιάδων της προεδρικής φρουράς (Ο Όθων τη φόραγε κάτω από το γόνατο). Σταχυολογώ:

– «Αυτό, που πρωταρχικά με ενοχλεί είναι η ασχήμια των ευζώνων σαν θέαμα. Γιατί, η φουστανέλλα των ευζώνων και όλα τα καμώματά τους μπρος στο μνημείο τού Άγνωστου Στρατιώτη δεν είναι παρά ένα άθλιο θέαμα. Για την ακρίβεια, η Φρουρά των Ευζώνων συμπεριφέρεται σαν ένα κακόγουστο μπαλέτο».
– «Η φουστανέλλα είναι αλβανική ενδυμασία και η τωρινή μίνι φουστίτσα των ευζώνων δεν μοιάζει σε τίποτα με την παληά μακρυά φουστανέλλα. Πρόκειται περί απάτης, αλλά και γελοιογράφησης».
– «Αφού το ευζωνικό είναι μια σκηνοθεσία, θα πρέπει να είναι μια σωστή σκηνοθεσία. Ώστε, οι εύζωνοι θα πρέπει να αφήσουν μακρυά μαλλιά και, προπάντων, στριφτά μουστάκια. Επιπλέον, όταν φοράνε τη φουστανέλλα, θα πρέπει να βγάζουν το ρολόι τού χεριού».
– «Η κοντή φουστανελλίτσα κάνει τούς τσολιάδες να μοιάζουν με μπαλαρίνες. Οι αρμόδιοι τού σεβαστού υπουργείου εθνικής άμυνας θα πρέπει να παραγγείλουν καινούριες φουστανέλλες μακρυές ως το γόνατο. Αυτό διδάσκει η Ιστορία. Όσο για το μίνι, πέρασε, προ πολλού, η μόδα του».

O Dizzy Gillespie φορώντας φουστανέλα.

Διαφωνώ με την άποψη του αγαπημένου μου Πετρόπουλου για το θέαμα, αλλά συμμερίζομαι τη διαφωνία του σχετικά με το μήκος. Πρόκειται για φολκλόρ που χαροποιεί εθνικόφρονες, αντιευρωπαϊστές, τουρίστες και την ηρωΐδα του Pierre Rey.

Μπορεί, εντέλει, από το 1890 και μετά η φουστανέλα να αντικαταστάθηκε από «τα φράγκικα», δηλαδή το παντελόνι, αλλά δεν έπαψε ποτέ να επηρεάζει τις τάσεις της μόδας. Ως παραδοσιακό στοιχείο άρρηκτα συνυφασμένο με την ιστορία του έθνους, όχι μόνο δεν έμεινε στις προθήκες των λαογραφικών μουσείων, αλλά ξέφυγε από το φολκλόρ εμπνέοντας τη μόδα και την τέχνη, εξελισσόμενη σε σύγχρονο iconic ένδυμα. Ξένοι σχεδιαστές, όπως ο Gohn Galliano και ο Jean Paul Gaultier, αλλά και Έλληνες, όπως η Σοφία Κοκκοσαλάκη και η Ορσαλία Παρθένη έχουν παρουσιάσει συλλογές που ανάγουν τη φουστανέλα σε trend.

Πρόκειται για ένα item κομψό και μεγαλοπρεπές, το οποίο θα μπορούσε να είναι το επίσημο ένδυμα σε χοροεσπερίδες, εορτές και επετείους, και κάλλιστα μπορεί να προσαρμοστεί στο πνεύμα των καιρών. Μπορείτε να τη φορέσετε με γκέτες, ψηλές κάλτσες και oxford, monk strap και leggings. Τη συνοδεύετε με «ζώνη λουστρινίου» και «ζώνη ανασπάστου» που θα γίνουν η χαρά των σχεδιαστών και των smartphones. Ο ντουλαμάς μπορεί να περιοριστεί στο ύψος της μέσης, με κεντητό γιακά και μεταλλικά κουμπιά και να συνοδεύεται από υποδήτη με λαιμοδέτη. Ο ντουλαμάς, κατά τη θερινή περίοδο, μπορεί να αντικατασταθεί με μια χρυσοποίκιλτη φέρμελη. Στα μεγάλα κρύα, η επιστροφή της κάπας γίνεται απολύτως ευπρόσδεκτη, προσθέτοντας σε ποιητικότητα. Φανταστείτε πόσο ευτυχής θα αισθανόταν τώρα δίπλα σας ο Κάρολος της Αγγλίας. Η τιμή θα ήταν όλη δίκη του.

Διαβάστε ακόμα: Κυρίες, σας αγαπάμε όπως είστε. Μην κάνετε πλαστικές.

TAGS :
1821 Gaultier Επανάσταση του 1821 Ηλίας Πετρόπουλος φουστανέλα

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook