Οι κοινωνίες μας σε υστερία

Ένα είδος συλλογικής τρέλας επικρατεί όπου η καθημερινή βία είναι κοινός τόπος (Φωτογραφία Sooc).

«Παλιότερα, όταν συναντούσες κάποιον πολιτικό σου αντίπαλο στο εστιατόριο, του έσφιγγες το χέρι. Σήμερα, υπάρχει ο κίνδυνος να σε τουφεκίσει!» Να τι δήλωνε με κακεντρέχεια ο Λούλα, για τις προεδρικές εκλογές στη Βραζιλία. Δυο φράσεις και μια εικόνα που περιγράφουν το απειλητικό κύμα που έρχεται να κατακλύσει όλες τις δημοκρατίες του ντουνιά.

Αυξανόμενη δυσκολία να συζητήσεις, να ανεχτείς. Η όλο και ισχυρότερη τάση να θεωρείς τον Άλλον, τον αντιπολιτευόμενο, ως εχθρό παρά ως αντίπαλο. Κοινωνίες όπου προτιμάμε όλο και περισσότερο να σηκώνουμε το μεσαίο δάχτυλο αντί της σφιγμένης γροθιάς.

Μια μελέτη που έγινε σε 12 πλούσιες χώρες του πλανήτη, έχοντας ξεκινήσει από τη δεκαετία του ’70, δείχνει πως η συναισθηματική πόλωση στις κοινωνίες μας έχει πάρει εκρηκτικές διαστάσεις. Ανεχόμαστε όλο και λιγότερο εκείνους που δεν συμμερίζονται τις απόψεις μας κι είμαστε έτοιμοι να τους πάρουμε το σκαλπ. Το 1990, στις ΗΠΑ, μόνον το 20% των Δημοκρατικών που προσήλθαν στις κάλπες είχαν αρνητική γνώμη για του Ρεπουμπλικάνους. Σήμερα, το ποσοστό αυτό ανέρχεται στο 80%.

O δημοσιογράφος Jonathan Curiel (Φωτογραφία: AFP).

Προσπαθούσα να καταλάβω αυτό που εκτυλίσσεται μπροστά στα μάτια μας. Για καλή μου τύχη, ένα δοκίμιο έπεσε στα χέρια μου με τίτλο La société hystérisée (Η κοινωνία σε υστερία) που κυκλοφόρησε τον Οκτώβριο. Το υπογράφει ο δημοσιογράφος Jonathan Curiel, αναπληρωτής γενικός διευθυντής προγράμματος του γαλλικού ιδιωτικού καναλιού Μ6.

Είναι γεγονός ότι περίοδοι υστερίας ανέκαθεν υπήρχαν. Το κυνήγι των μαγισσών του Σάλεμ, η υπόθεση Ντρέιφους, ο μακαρθισμός. Σήμερα, οι μεγάλες οικονομικές κρίσεις τις εικονογραφούν τέλεια: συλλογικός παραλογισμός, απόκλιση μεταξύ πραγματικής και χρηματοπιστωτικής οικονομίας, αγελαίες συμπεριφορές κι επιλογές βασισμένες στις φήμες και το φόβο.

Παραδείγματα τα Κίτρινα Γιλέκα στη Γαλλία από τα τέλη του 2018, η εισβολή στο Καπιτώλιο στις ΗΠΑ τον Ιανουάριο του 2021, οι «Άνω» και «Κάτω» της πλατείας Συντάγματος, οι ενέργειες των αντιεμβολιαστών. Η υστερία αυτή αναπαράγεται και στις τηλεοπτικές σειρές: House of Cards, Baron Noir, Years and Years.

Το καινοφανές της τωρινής περιόδου είναι πως τα φαινόμενα αυτά δεν είναι απλώς τοπικού χαρακτήρα, χρονικά περιορισμένα, δεν αποτελούν εξαιρέσεις, αλλά έρχονται να ζεματίσουν την κοινωνία στο σύνολό της. Αποτελούν μια σταθερά, είναι σε συνεχή ροή. Η κοινωνία είναι πολωμένη και ριζοσπαστικοποιημένη.

Ένα είδος συλλογικής τρέλας επικρατεί όπου η καθημερινή βία είναι κοινός τόπος, με διαξιφισμούς όλο και πιο αμετροεπείς. Και όπου όλοι έχουν γνώμη για όλα, αμέσως. Η άποψη αποκτά ταυτοτικό χαρακτήρα και η αμφισβήτησή της θεωρείται προσωπική επίθεση. Στα Μέσα δεν αναζητούμε πλέον πληροφορίες, αλλά τα χρησιμοποιούμε για να διαδηλώσουμε την ταυτότητά μας, τις πεποιθήσεις και τις αξίες μας.

Αναλογιστείτε πόσες κρίσεις έχουμε περάσει εδώ και πάνω από μια πενταετία. Για όλο αυτό μπορούν να κατηγορηθούν εν μέρει τα κοινωνικά δίκτυα, αλλά όχι μόνο. Ο κατακερματισμός της κοινωνίας, η αύξηση των ανισοτήτων, η αναδίπλωση στον εαυτό μας, η αψήφιση της Ιστορίας που οι ίδιες οι ελίτ και η πολιτική υποκινούν, το τέλος των μεγάλων αφηγήσεων ενισχύουν το φαινόμενο. Συν αυτό που έλεγε ο Ρολάν Μπαρτ: «Ο πολιτισμός των media ορίζεται από την απόρριψη των αποχρώσεων».

Σοβαρά επεισόδιο σε πρόσφατη πορεία αντιεμβολιαστών στο Βέλγιο (Φωτογραφία: breakinglatest.news).

Για τον Τζόναθαν Κιριέλ, σ’ όλα αυτά έρχεται να προστεθεί κι ένας ορισμένος αριθμός προκαταλήψεων που επιτρέπουν την εξήγηση αυτής της νέας αγριότητας στις συναλλαγές μας. Τις πταίει; Οι πολιτικοί ηγέτες που αποδίδουν με περισσή ευκολία τους χαρακτηρισμούς «προοδευτικός» και «συνωμοσιολόγος». Οι διανοούμενοι του ποδαριού που αρέσκονται στις «καθαρές θέσεις» και όχι στις ιδέες. Οι δημοσιογράφοι και οι επιλογές μας. Εγώ, εσείς… Η ευθύνη βαραίνει τους πάντες, είναι θαυμαστά μοιρασμένη.

Η νέα υστερία είναι μια πληγή, ένας κίνδυνος, καθώς συνεπάγεται τον εκχυδαϊσμό της συναλλαγής και την αδυναμία διαλόγου. Αλλά το ζήτημα δεν είναι να καταδικάσουμε τη συγκρουσιακή ιδιότητα καθαυτήν. Γιατί η σύγκρουση, αναγκαία έκφραση των σχέσεων ισχύος που διαπερνούν το κοινωνικό σώμα, φέρει εντός της γονιμοποιούς σπόρους. Υπό την προϋπόθεση ότι θεμελιώνεται στον ορθό λόγο, την αναγνώριση και το σεβασμό του συνομιλητή. Την παραδοχή της συναλληλίας.

Διαβάστε ακόμα: Ελεγεία των σημείων στίξης.

TAGS :
βία διαδήλωση θεωρίες συνωμοσίας

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook