Μίσησε τον πλησίον σου ως εαυτόν

Ποιος επωφελείται από τη χειραφέτησή του μίσους στα social media; Ποιον εξυπηρετούν οι λυμένες γλώσσες και οι αχαλίνωτες ορμές; (Εικονογράφηση: Andro).

Εδώ και κάποια χρόνια, το μίσος ξεχειλίζει από παντού, δίχως φραγμό, ασύστολα, αναίσχυντα, ακομπλεξάριστα. Τροφοδοτούμενο από τα media, καλλιεργούμενο από πολιτικάντηδες για ψηφοθηρικούς λόγους, να το ουρλιάζουν σε δρόμους και πλατείες ή στα κοινωνικά δίκτυα, το μίσος έχει κάνει κατά κάποιον τρόπο το δικό του coming out. Βρίσκεται στους διαλόγους που διαμείβονται, βγαίνει στην επιφάνεια με την παραμικρή διαφωνία, μεταξύ γειτόνων, οπαδών, στα ζευγάρια, στην οικογένεια, στη δουλειά και, βέβαια, στην πολιτική. Καθένας το νιώθει μέσα του, έστω κι αν το θέμα είναι ταμπού. Ή μάλλον ήταν… Γοητεύει τους νέους. Γίνεται διεκδίκηση.

Πώς και γιατί το μίσος, το οποίο οι κοινωνίες ανέκαθεν προσπαθούσαν να ελέγξουν, βρήκε ξαφνικά διεξόδους δημόσιας έκφρασης; Ποιος επωφελείται από τη χειραφέτησή του; Ποιον εξυπηρετούν οι λυμένες γλώσσες και οι αχαλίνωτες ορμές;

Δαρβινικό

Κατ’ αρχάς, το μίσος είναι ένας αμυντικός μηχανισμός του εγκεφάλου, αλλά σήμερα μοιάζει να κανονικοποιείται σ’ έναν όλο και πιο εικονικό κόσμο. Από εξελικτικής πλευράς, είναι ουσιώδες για την ατομική και συλλογική επιβίωση. Ένα ιδιαίτερο κύκλωμα ενεργοποιείται στο τσερβέλο μας όταν αντιλαμβανόμαστε ένα πράγμα, ένα ζώο ή ένα άλλο άτομο ως απειλή για τη ζωή μας. Ο μηχανισμός προκαλεί τέτοια περιφρόνηση ή απέχθεια ώστε μας ωθεί να επιτεθούμε σωματικά στο αντικείμενο του μίσους μας, σε σημείο να θέλουμε να το εξολοθρεύσουμε, να το σκοτώσουμε, να το κάνουμε κομμάτια.

Η πληρέστερη μελέτη σχετικά με τις περιοχές του εγκεφάλου που ευθύνονται για το μίσος έλαβε χώρα στο University College του Λονδίνου το 2008. Χρησιμοποιώντας την τεχνική του Λειτουργικού Μαγνητικού Συντονισμού (fMRI, ένα είδος μαγνητικής τομογραφίας), οι ερευνητές έδειχναν σε εθελοντές φωτογραφίες ανθρώπων που απεχθάνονταν. Το πείραμα αποκάλυψε 4 περιοχές του εγκεφάλου που ενεργοποιούνταν ταυτόχρονα για να σχηματίσουν το χαρακτηριστικό νευρικό κύκλωμα του μίσους: το νησιωτικό φλοιό, το κέλυφος, τον προ-κινητικό φλοιό και τη μετωπιαία έλικα.

Λιντσάρισμα 2.0

Τα κοινωνικά δίκτυα δίνουν συχνότερα από την πραγματικότητα ερεθίσματα που προκαλούν το μίσος. Τα οποία ερεθίσματα ουδεμία σχέση έχουν με νύχια αρκούδας στη Βάλια Κάλντα ή επίθεση ορδής Ούννων. Σε μια πρόσφατη δημοσκόπηση του καναδικού Ινστιτούτου Léger, ένα 60% των ερωτηθέντων παραδέχτηκε ότι εκτέθηκε. Επιπλέον, το μίσος αυτό που προκαλείται από εικόνες ή λέξεις που εμφανίζονται πάνω σε μια οθόνη είναι ακόμα περισσότερο στρεσογόνο, αφού η φυσική εξόντωση του Άλλου είναι μια αδυνατότης. Φυσικά, με την πανδημία τα πράγματα χειροτέρεψαν. Οι άνθρωποι προτιμούν να ξεσπάνε μέσα εκεί παρά μπροστά στην καφετιέρα τους.

Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να χτυπήσουμε λεξούλες στο πληκτρολόγιό μας ως υποκατάστατο μιας πράξης βίας. Με τον τρόπο αυτό, το μίσος γεννά μίσος δημιουργώντας μια τοξική σπείρα. Ωστόσο, το καινοφανές που η επιστημονική έρευνα αποκαλύπτει είναι πως αυτός ο πόλεμος των λέξεων, αδιανόητος πριν από δέκα χρόνια, έχει τη δύναμη να μετατρέπεται σε πραγματικές πράξεις μίσους. Πρόσφατες έρευνες μεγάλης κλίμακας δείχνουν ότι υπάρχει άμεση διασύνδεση μεταξύ των ερεθισμάτων που προκαλούν μίσος στα media και την εμφάνιση εγκληματικών ενεργειών σε συγκεκριμένο χώρο και χρόνο.

Η πιο σημαντική απ’ αυτές δημοσιεύτηκε το 2019. Ερευνητές του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης εξέτασαν 532 εκατ. τουιταρίσματα μεταξύ 2011 και 2016. Ύστερα, καταχώρησαν τα μηνύματα ανάλογα με την προέλευσή τους, εν προκειμένω μια εκατοστή αμερικανικές πόλεις, ώστε να συγκρίνουν την παραγωγή των tweets με τα εγκλήματα μίσους που διαπράχθηκαν σε κάθε πόλη. Εμφανίστηκε σαφής στατιστική σχέση μεταξύ τους.

Μια άλλη μελέτη μεγάλης κλίμακας έγινε στη Μεγάλη Βρετανία, επ’ αφορμή των βιαιοτήτων που έγιναν στο δημοψήφισμα για το Brexit του 2016. Μετρήθηκε άμεση σχέση μεταξύ της αύξησης του αριθμού των tweets μίσους κατά ισλαμιστών και μαύρων και την επακόλουθη άνοδο της θρησκευτικής και ρατσιστικής βίας, της παρενόχλησης και των εγκληματικών πράξεων. Φαίνεται πως το Twitter λειτουργεί ως πολλαπλασιαστής, ένα είδος μεγαφώνου του περιρρέοντος μίσους, στο οποίο ξαφνικά συμμετέχουν άπαντες.

Tο Facebook αποκάλυψε ότι περιέκοψε περί τα 27 εκατ. περιεχόμενα μίσους μεταξύ Οκτωβρίου και Δεκεμβρίου 2020 (Illustration: Taylor Callery/TIME).

Σε παγκόσμια κλίμακα, το Facebook δηλώνει ότι περιέκοψε περί τα 27 εκατ. περιεχόμενα μίσους μεταξύ Οκτωβρίου και Δεκεμβρίου 2020 στην τελευταία τριμηνιαία αναφορά «διαφάνειας» που δημοσιεύτηκε πέρυσι το Φεβρουάριο. Μιλάμε για μια αύξηση της τάξης των 5 εκατ. μηνυμάτων σε σχέση με το προηγούμενο τρίμηνο. Η επιχείρηση ισχυρίζεται ότι μόνο ένα 0,10% των δημοσιευμάτων έχει αυτόν το χαρακτήρα.

Τα δεδομένα αυτά δεν περιλαμβάνουν άλλες κατηγορίες, όπως τη σεξουαλική παρενόχληση ή το bulling (6,3 εκατ., σχεδόν ο διπλάσιος αριθμός) ή ακόμα περιεχόμενα που συνδέονται με την τρομοκρατία, την παιδική πορνογραφία ή τη βία.

Στο Instagram, ιδιοκτησίας Facebook, ο αριθμός των περιεχομένων μίσους που φιλτραρίστηκαν κατά την ίδια περίοδο ανέρχεται σε 6,6 εκατ. Συν 5 εκατ. για την παρενόχληση και τον εκφοβισμό. Οι αριθμοί αυτοί κάθε άλλο παρά ασφαλείς είναι, αφού οι πλατφόρμες δίνουν τα στοιχεία που τις βολεύουν.

Hate speech

Το hate speech αντλεί τη συμβολική του δύναμη μέσα από ένα σύνολο προϋποθέσεων, μοιρασμένων αξιών που συγκροτούν δοξασίες στο πλαίσιο μιας κοινότητας. Βασίζεται σε αντιθετικά δίπολα (καλό/κακό, μέσα/έξω, εμείς/οι άλλοι) και αναπαράγει έναν «τόπο», εκείνον της κοινωνικής αταξίας και απαξίας, επικαλούμενος την αδικία και την αγανάκτηση. Συχνά επίσης, επικαλείται το ήθος του συνομιλητή και δομείται από στερεότυπα.

Τα σχόλια μίσους στα μέσα έχουν συγκεκριμένο περίγραμμα δράσης: κατηγορώ, προστάζω, περιγράφω, συσχετίζω, απειλώ, επικρίνω, προτρέπω, φιμώνω κ.λπ. Διαθέτουν εξελικτικές ικανότητες. Μπορούν επίσης να επιβεβαιώνουν ένα αίσθημα του ανήκειν, όπως συχνά συμβαίνει με τις κλειστές ομάδες που έχουν στηθεί γύρω από μια κοινή ιδεολογική θέση. Ή να πάρουν τη μορφή σώρευσης «αντιρρήσεων» μεταξύ συνομιλητών, διευκολύνοντας έτσι τον ευτελισμό του μίσους.

Πάντως, τα δύο σύμπαντα, το «εντός δικτύου» και το «εκτός δικτύου», δεν αποτελούν στην τελική ζώνες διακριτές ή διαλεκτικά περιβάλλοντα διαφορετικά, αλλά μάλλον οντότητες που διεισδύουν η μία στην άλλη. Όπως λέει ο φιλόσοφος Luciano Floridi, το «online» σημαίνει μάλλον «onlife», από τη στιγμή που η διαρκής συνδεσιμότητα των δύο χώρων παράγει μια «επαυξημένη πραγματικότητα».

Αυτό το μίσος διαδίδεται με την ίδια ταχύτητα που το κάνουν οι φωτιές στην Εύβοια. Μισώ σημαίνει θεωρώ πως υπάρχει στην Πραγματικότητα κάτι ή κάποιος που περισσεύει, που κακώς κάνει και υπάρχει. Το μίσος είναι η άρνηση του όλου στο όνομα μιας ιδιαιτερότητας που από μόνη της αρκεί για την πλήρωση του κόσμου.

Στο έργο του Η κούραση να είσαι ο εαυτός σου, ο Alain Ehrenberg λέει ότι η εμβληματική ψυχική διαταραχή του καιρού μας δεν είναι πλέον, όπως την εποχή του Φρόιντ, η νεύρωση, η οποία είναι ένα δράμα της ενοχής, αλλά η κατάθλιψη, η οποία είναι μια τραγωδία της ανεπάρκειας.

Διαβάστε ακόμα: Γίνεται ο κόσμος μας όλο και πιο βίαιος; Πόσο αυξημένη είναι η εγκληματικότητα στην Ελλάδα;

TAGS :
facebook hate instagram βία

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook