Τζο Νέσμπο: «Ο Πούτιν θα χάσει τον πόλεμο της προπαγάνδας»

O συγγραφέας Τζο Νέσμπο σημειώνει πως τα ψέματα του Πούτιν δεν θα κερδίζουν για πάντα.

Ο Τζο Νέσμπο είναι ένας μετρ του αστυνομικού μυθιστορήματος. Ενας από τους πλέον αγαπημένους του ελληνικού κοινού (κι όχι μόνο) και σαφώς ένας συγγραφέας που με την οξύνοια του μπορεί να πιάσει τις λεπτές αποχρώσεις ενός γεγονότος. Πολύ περισσότερο όταν αυτό το γεγονός είναι ο πόλεμος στην Ουκρανία.

Γράφοντας για λογαριασμό της ιταλικής εφημερίδας Corriere della Serra, σημειώνει με εμβρίθεια πώς το συνολικό αφήγημα του Πούτιν είναι έωλο και πώς ο πόλεμος της προπαγάνδας, στον οποίο έχει αποδυθεί, δεν θα του φέρει κάποια νίκη. Όπως σημειώνει χαρακτηριστικά: «Αργά ή γρήγορα νικάει η αλήθεια».

Γράφει ο Τζο Νέσμπο στο άρθρο του: 

Η αφήγηση του Βλαντιμίρ Πούτιν ότι η Ρωσία αναγκάστηκε να εισβάλει στην Ουκρανία για να απελευθερώσει τον καταπιεσμένο λαό της από «μια συμμορία τοξικομανών και νεοναζί» έγινε δεκτή, τουλάχιστον στη Ρωσία. Ταυτόχρονα, ο Πούτιν φίμωσε κάθε φωνή που θα μπορούσε να τολμήσει να πει μια διαφορετική ιστορία. Η αφήγηση: είναι αυτό το πραγματικό πεδίο μάχης; Και τι ρόλο μπορεί να παίξει η μυθοπλασία όταν η αλήθεια έχει ήδη ηττηθεί;

Σε μια εποχή όπου η αλήθεια έχει απαξιωθεί από την προπαγάνδα και την παραπληροφόρηση, όπου οι πιο ισχυροί ηγέτες εκλέγονται με βάση το κύμα συναισθημάτων και όχι με βάση τα πλεονεκτήματα ή τις πολιτικές τους θέσεις, τα γεγονότα δεν έχουν πλέον την ίδια βαρύτητα όπως στο παρελθόν.

Τα γεγονότα έπρεπε να δώσουν τη θέση τους σε ιστορίες ικανές να διεγείρουν τα συναισθήματά μας, ιστορίες για εμάς και τι μας καθορίζει ως κοινότητα, έθνος, πολιτισμό, θρησκεία. Ίσως η αιτία της αποτυχίας των κατοχικών πολέμων στο Βιετνάμ και στο Αφγανιστάν να μην βρίσκεται στην έλλειψη εξοπλισμών και στρατιωτικής ισχύος, ίσως ήταν η έλλειψη ιστοριών ικανών να «κερδίσουν τις καρδιές και τα μυαλά του πληθυσμού». Πιο συγκεκριμένα: ίσως συνέβη ό,τι συνέβη γιατί οι αντίπαλοι μπόρεσαν να διαδώσουν καλύτερες ιστορίες.

«Eνας δικτάτορας όπως ο Βλαντιμίρ Πούτιν ακολουθεί τους δικούς του κανόνες παιχνιδιού, καταφεύγοντας σε ένα είδος λογοκρισίας και προπαγάνδας» (Φωτογραφία: Andrey Rudakov/Bloomberg).

Όταν γράφω για τον συνεχιζόμενο πόλεμο της Ρωσίας, ανάμεσα στα πιο συχνά αποσπάσματα βρίσκω αυτό του αμερικανού γερουσιαστή Hiram Johnson, ο οποίος έμεινε στην ιστορία επειδή δήλωσε το 1917 ότι «το πρώτο θύμα του πολέμου είναι η αλήθεια». Το σχόλιό του χρησιμοποιείται, μεταξύ άλλων, για να υπενθυμίσει στους δημοσιογράφους και τους συντάκτες πόσο ευάλωτη είναι η αλήθεια με βάση τα γεγονότα, καθώς οι δύο αντίπαλοι αγωνίζονται να επικρατήσουν από την πλευρά των γεγονότων τους. Αλλά είναι επίσης μια προειδοποίηση για το πόσο αφελές είναι να πιστεύει κανείς ότι ένας δημοσιογράφος, όσο κι αν εμψυχώνεται από τις ιερές αρχές της ακεραιότητας και της αυτονομίας, μπορεί να διαχωρίσει το ρεπορτάζ του από τη δική του κουλτούρα, εθνικότητα και από το όραμα του κόσμου που έχει μεταδοθεί σε αυτόν, ειδικά σε καιρό πολέμου.

Το 1937, όταν ο φασίστας στρατηγός Φράνκο βομβάρδισε την πόλη Γκερνίκα, σφαγιάζοντας τον άμαχο πληθυσμό, οι κάτοικοι θέλησαν να καταθέσουν για το τι είχε συμβεί. Καθώς άρχισαν να εμφανίζονται οι εικόνες και οι ιστορίες της καταστροφής, ο Φράνκο και οι στρατηγοί του κατάλαβαν τι συναισθήματα θα προκαλούσαν τόσο στην Ισπανία όσο και στο εξωτερικό και επέμειναν να υποστηρίζουν ότι ήταν οι ρεπουμπλικάνοι πολίτες της ίδιας περιοχής που είχαν ισοπεδώσει τη Γκερνίκα.

Αυτή η εκδοχή των γεγονότων πίστευαν για πολύ καιρό, τουλάχιστον από πολλούς που είχαν συμφέρον να την πιστέψουν. Αλλά οι Ρεπουμπλικάνοι είχαν έναν καλύτερο αφηγητή στο πλευρό τους. Ο Πάμπλο Πικάσο απάντησε με έναν από τους πιο διάσημους πίνακές του, τη Γκερνίκα, που απεικόνιζε την κόλαση που εξαπολύθηκε στη βασκική πόλη. Αυτό το έργο, ζωγραφισμένο από έναν ζωγράφο που ζούσε στο Παρίσι, μια μη αντικειμενική αναπαράσταση και προϊόν της φαντασίας και της εμπειρίας του καλλιτέχνη, ήταν αρκετή για να ανοίξει τα μάτια της Ευρώπης. Αποκαλύφθηκε στο κοινό του Παρισιού την ίδια χρονιά, και στη συνέχεια εκτέθηκε σε όλη την ήπειρο, συμβάλλοντας στην ενθάρρυνση της στρατολόγησης εθελοντών πολιτοφυλακών που συρρέουν στην Ισπανία για να πολεμήσουν στο πλευρό των Ρεπουμπλικανών.

H Γκερνίκα του Πικάσο νίκησε τα ψεύδη του Φράνκο (Φωτογραφία: Wikipedia).

Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, το Χόλιγουντ διέδωσε την εικόνα του αμερικανικού στρατού με ιδανικό τρόπο, και συνεχίζει να το κάνει και σήμερα. Αλλά σήμερα όλος ο κόσμος κάθεται στον ίδιο κινηματογράφο, παρακολουθώντας τον πόλεμο στην Ουκρανία. Ωστόσο, αυτό που βλέπουμε, μεταφορικά μιλώντας, είναι μεταγλωττισμένες εκδόσεις, με υπότιτλους στις διαφορετικές γλώσσες μας, και αυτό σημαίνει ότι δεν βλέπουμε όλοι την ίδια ιστορία.

Υπάρχει επίσης ένας πόλεμος μεταξύ των διαφορετικών εκδόσεων της ιστορίας, και η καλύτερη θα κερδίσει. Ή, όπως έγραψε ο νορβηγός δημοσιογράφος Mode Steinkjier, «ο πόλεμος δεν περιορίζεται στην καταστροφή αυτού ή του άλλου στρατιωτικού ή πολιτικού στόχου. Ο πόλεμος διεξάγεται επίσης φέρνοντας στο πλευρό κάποιου τις καρδιές και το μυαλό αυτού του παγκόσμιου κοινού που δεν εμπλέκεται άμεσα στη σύγκρουση».

Το ερώτημα, επομένως, περιστρέφεται γύρω από τα μέτρα που είμαστε διατεθειμένοι να λάβουμε για να κερδίσουμε αυτές τις καρδιές και τα μυαλά, ειδικά στην παρούσα κατάσταση, στην οποία ένας δικτάτορας όπως ο Βλαντιμίρ Πούτιν ακολουθεί τους δικούς του κανόνες παιχνιδιού, καταφεύγοντας σε ένα είδος λογοκρισίας και προπαγάνδας που νομίζαμε ότι είχαμε υποβιβαστεί στο πιο μακρινό και ζοφερό παρελθόν.

Είναι σκόπιμο -ή ηθικά σωστό- να συμμετάσχουμε στο παιχνίδι, ακολουθώντας το εγχειρίδιο του Πούτιν;  Άλλωστε, μια δημοκρατική χώρα που εγκαταλείπει τις αρχές της δημοκρατίας όπως η ελευθερία του λόγου και η διαφάνεια, έστω και για να προστατεύσει προσωρινά αυτές τις ίδιες ελευθερίες, είναι μια κατάφωρη αντίφαση. Ο Ουίνστον Τσόρτσιλ είπε: «Στον πόλεμο, η αλήθεια είναι τόσο πολύτιμη που πρέπει πάντα να συνοδεύεται από μια καλή προσφορά ψέματος».

Ο απαισιόδοξος μπορεί να προσθέσει ότι τα πολεμικά ψέματα είναι τόσο πολύτιμα που είναι απαραίτητο να τα προστατεύσουμε με νέα ψέματα, αλλά το πρόβλημα είναι ότι πάντα κάπου προκύπτουν νέοι πόλεμοι και νέες συγκρούσεις, που προσφέρονται ως πρόσχημα για την κήρυξη κατάστασης έκτακτης ανάγκης. Αλλά αν, όπως εγώ, είστε μάλλον αισιόδοξοι, μπορείτε να ελπίζετε ότι η αλήθεια -αυτή η ατελής και υποκειμενική αλήθεια του δημοσιογράφου, του καλλιτέχνη ή κάποιου αφηγητή που θέλει να εκφράσει κάτι αληθινό- θα επικρατήσει.

Δεν μπορείς να ξεγελάς τους πάντες για πολύ. Κάπως έτσι έφυγε και ο Τραμπ, σημειώνει ο Νέσμπο (Φωτογραφία: Chris Kleponis/Polaris/Bloomberg).

Ο Αβραάμ Λίνκολν είχε δίκιο όταν είπε «δεν μπορείς να ξεγελάσεις όλους τους πολίτες, σε όλες τις περιπτώσεις». Δεν λείπουν, άλλωστε, παραδείγματα, όπως η ΕΣΣΔ, που ανατινάχθηκε από μέσα ή όπως ο Τραμπ, που εκδιώχθηκε από τον Λευκό Οίκο, αλλά το πρόβλημα είναι ότι πάντα κάπου υπάρχουν νέοι πόλεμοι και νέες συγκρούσεις, που προσφέρονται ως πρόσχημα για την κήρυξη κατάστασης έκτακτης ανάγκης.

Αντιμέτωποι με ένα οδυνηρό κουβάρι διαφορετικών εκδοχών της πραγματικότητας, δεν πρέπει να αποδεχθούμε ότι κάθε εκδοχή είναι εξίσου αληθινή με τις άλλες. Κάποια είναι πιο αληθινή από άλλες. Ο Ross Burley, του Center for Information Resilience στο Λονδίνο, μιας ανεξάρτητης οργάνωσης που προωθεί αντικειμενικά ρεπορτάζ και καταπολεμά την παραπληροφόρηση και την προπαγάνδα παντού, λέει ότι η αφήγηση του Πούτιν για την αιτία του πολέμου στην Ουκρανία κερδίζει έδαφος στο μεγαλύτερο μέρος του κόσμου, επειδή ο ρωσικός πληθυσμός δεν έχει πρόσβαση σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή ξένες πηγές πληροφοριών.

Kάθε πόλεμος έχει πολλές καταστροφές, αλλά και πολλές αφηγήσεις (Φωτογραφία: euronews.com).

Επιπλέον, είναι καλύτερο να μην είμαστε τόσο αφελείς ώστε να πιστεύουμε ότι τα μεγαλύτερα διαδικτυακά ανοίγματα θα μπορούσαν να αντιστρέψουν την τάση εναντίον του Πούτιν, ο οποίος απολαμβάνει μεγάλης υποστήριξης από τον πληθυσμό για περισσότερα από είκοσι χρόνια. Ο Ross Burley, ωστόσο, επισημαίνει επίσης ότι η νέα γενιά στη Ρωσία χρησιμοποιεί εκτενώς το VPN και άλλα τεχνολογικά μέσα για να έχει πρόσβαση σε διαφορετικές απόψεις για το τι συμβαίνει.

Μπορεί ο αριθμός τους να είναι ακόμα μικρός, αλλά είναι ευρηματικοί αυτοί οι νέοι που με τη σειρά τους θα γίνουν δημοσιογράφοι, συγγραφείς και καλλιτέχνες και θα χρησιμοποιήσουν τις ιστορίες ως όπλα. Μέρα με τη μέρα παρακολουθούμε στρατιωτικές εξελίξεις, κυρώσεις, διπλωματικά βήματα, αλλά ο αφηγηματικός πόλεμος είναι μακρύς.

Ένας πόλεμος που ο Πούτιν είναι προορισμένος να χάσει, παρά το μεγάλο απόθεμα ψεμάτων του. Το πραγματικό άγνωστο παραμένει «πότε». Ο Φράνκο παρέμεινε επικεφαλής στην Ισπανία για σχεδόν σαράντα χρόνια, χρησιμοποιώντας την πλήρη λογοκρισία ως το κύριο αμυντικό του όπλο. Αλλά στο τέλος ηττήθηκε από την ιστορία και ο ισπανικός λαός διέλυσε την ιδεολογική του κληρονομιά.

Η Γκερνίκα εκτέθηκε για πρώτη φορά στην Ισπανία το 1981, έξι χρόνια μετά τον θάνατο του Φράνκο, και τους πρώτους δώδεκα μήνες θαυμάστηκε από πάνω από ένα εκατομμύριο ανθρώπους. Ακόμη και σήμερα είναι ένα από τα κύρια αξιοθέατα της γκαλερί Reina Sofia στη Μαδρίτη. Γιατί σε σύγκριση με τις αντικειμενικές, οι πιο αληθινές ιστορίες παραμένουν πάντα οι καλύτερες.

Διαβάστε ακόμα: Νόαμ Τσόμσκι. «Στην Ουκρανία συμβαίνει ένα μείζον έγκλημα πολέμου».

TAGS :
Βλαντιμίρ Πούτιν Νέσμπο ουκρανία ρωσία

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook