Οι σατιρικές εκπομπές, το χιούμορ κι ο Σαμφόρ

Ο Σαμφόρ έλεγε πως «Η πιο χαμένη απ’ όλες τις μέρες είναι αυτή που δεν γελάσαμε» και ο Μπερξόν αναρωτιόταν γιατί η θέα ενός νέγρου προκαλεί τόσο γέλιο. (photo credit: philippesollers / famouspeopleinfo)

Δεν θα αναφέρω ονόματα. Δεν χρειάζεται. Είναι πάνω και μέσα μας καθημερινά σαν τα μικρόβια. Επιτρέψτε μου, όμως, να θυμάμαι τον Chamfort, τον Γάλλο γνωμικογράφο του 18ου αι. Έλεγε: «Η πιο χαμένη απ’ όλες τις μέρες είναι αυτή που δεν γελάσαμε». Γράφει «γελάσαμε» κι όχι «σπάσαμε πλάκα». Στην πραγματεία του για το «Γέλιο», ο Μπερξόν αναρωτιέται γιατί η θέα ενός νέγρου προκαλεί τόσο γέλιο. Θά ‘ταν καλύτερα να τιτλοφορούσε το δοκίμιό του «Το μπούγιο».

Αυτό που διαφοροποιεί το γέλιο από το μπούγιο είναι μια διανοητική στάση που αντιπαραθέτει την ευφυϊα στην πλάκα, το σκώμμα στο καλαμπούρι, την παραδοξότητα στο μήνυμα. Εξαιτίας ενός λεκτικού ολισθήματος, αποκαλούμε «χιουμορίστες» τους επαγγελματίες της πλάκας που κατακλύζουν τις τηλεοπτικές και ραδιοφωνικές συχνότητες. Δεν είναι άλλο από κωμικοί που αποστολή τους είναι να αυξήσουν ακροαματικότητα και θεαματικότητα – εξ ου και η αθυροστομία τους, την οποία συγχέουν με την παρρησία.

Το χιούμορ είναι πνευματικό και αριστοκρατικό. Σε αντίθεση με τον κωμικό, ο χιουμορίστας είναι εγγράμματος, ελέγχει τις αποχρώσεις της γλώσσας, χρησιμοποιεί την ειρωνεία, αποφεύγει τη χυδαιότητα και τη χοντράδα, επιδεικνύει μια στάλα ηθικής ωμότητας. Ο Chamfort ήταν μετρ του είδους. Η Madame du Deffand, η οποία επεδίωκε την παρουσία του στο σαλόνι της, έλεγε για κείνον: «Είναι φιλόφρονα περιποιητικός, σε σημείο να γίνεται δυσάρεστος».

Εκείνες τις εποχές, όπου η λεπτότητα του πνεύματος όφειλε να κεντρίζει ανελέητα την υπεροψία του εύπορου, του χολερικού, του ουτιδανού, δεν ενδιαφερόντουσαν για την τέχνη του να είσαι αστείος, αλλά για την ευγένεια του να είσαι χαριτωμένος.

Η Μαντάμ ντε Ντεφάν έλεγε για τον Σαμφόρ: «Είναι φιλόφρονα περιποιητικός,σ ε σημείο να γίνεται δυσάρεστος». (photo credit: philippesollers)

Έτσι διόρθωνες όλα τα ανάποδα των ανθρώπων και της κοινωνίας. Διαδήλωνες την ανωτερότητά σου απέναντι σε καταστάσεις και ανθρώπους που θεωρούσες άξεστους. Οι άνθρωποι κατώτερης τάξης που απολάμβαναν της φήμης ότι χειρίζονται επιδέξια αυτό το όπλο έχαιραν σεβασμού αντίστοιχου εκείνου των στρατιωτικών προς τους δεξιοτέχνες του ξίφους. Το αντιλαμβάνονταν ως ένα είδος μονομαχίας όπου δεν χύνεται αίμα, αλλά κάνει τους ανθρώπους πιο μετρημένους και πιο ευγενείς.

Παρόμοια αισθητική της περιφρόνησης διαθέτει ο Δανδής. Κάποιος τολμηρός θα μπορούσε να ανιχνεύσει εδώ τον απόηχο της παρρησίας, μιας έννοιας που χαρακτηρίζει τους Κυνικούς της Αρχαιότητας: Αυτή τη λεκτική και σωματική ειλικρίνεια που ασκούσε απλόχερα ο Διογένης ο Σινωπεύς. Ωστόσο, κι εδώ καλό είναι να γίνει διάκριση ανάμεσα στην προπέτεια του Δανδή και τη θρασύτητα του Κυνικού.

Διαβάστε ακόμα: Ώρα για μια νέα ηθική.

Ο Κυνικός είναι ένα αδέσποτο, που υποτίθεται ότι υπακούει μόνο στους νόμους της Φύσης, που γαβγίζει αδιάκοπα στους δρόμους των Αθηνών τις αρχές μιας υποτιθέμενης αληθινής ζωής, όχι ανόητης, όχι επίπλαστης, και που δαγκώνει το πόδι ακόμα και του Μ. Αλεξάνδρου αυτοπροσώπως.

Ενώ ο Κυνικός έχει καταληφθεί από ηθικοπλαστική λύσσα, ο Δανδής παριστάνει την αγέρωχη γαλή, που ψοφάει για πολυτέλεια και εμμονική καθαρότητα. Η αλαζονεία του πολιτισμού δεν αφίσταται της νωχέλειάς της παρά μόνο όταν κάποιος ασύνετος προσβάλλει την επικυριαρχία του Εγώ της.

Στον ιερέα που καλεί τον ετοιμοθάνατο να μεταλάβει την όστια, ο Σαμφόρ απαντά καγχάζοντας: «Ευχαριστώ, πάτερ, αλλά ο γιατρός μου έχει απαγορεύσει τα αλευρώδη». Και στον λόρδο που του προτείνει να τον πάρει μαζί του για να πάνε στο δείπνο, ο ωραίος Μπρούμελ αποκρίνεται: «Είναι αδύνατο. Δεν θα ήταν πρέπον να μας δουν να καταφτάνουμε, εγώ στην άμαξά σας κι εσείς να τρέχετε ξωπίσω».

Κατά τον Σιοράν, «μόλις κάποιος βγει στο δρόμο και δει τους ανθρώπους, εξόντωση είναι η πρώτη λέξη που τού ‘ρχεται στο μυαλό». (photo credit: sf)

Σκληρή, η απρέπεια αποφεύγει την αγένεια. Ο Δανδής τη σιχαίνεται και θεωρεί ότι έχουν τόση σχέση όση το μπαστούνι-ξίφος με το τακτ. Η ιταμότητα δεν συνάδει με την κομψότητά του.

Αν το χιούμορ συνίσταται στο να εκλαμβάνεις τη ζωή ως ανέκδοτο, έρχονται στιγμές που βλαστημάς την ώρα και τη στιγμή για τον αριθμό των φιλοσόφων που το στερούνται. Όταν όμως κάποιος απ’ αυτούς εντρυφεί, όταν κωδικοποιεί τους καγχασμούς του, μιλάμε για σκέτη απόλαυση. Τότε η καταφυγή στο σαρκασμό είναι αναπόφευκτη.

Του στυλ: «Υφίστατα βέλτιστον δείγμα πολιτισμού του λακωνίζειν;», αναρωτιόταν ο Cioran. Μειδίαμα ή γέλιο μπροστά στους αφορισμούς ενός στοχαστή προϋποθέτει τη λεπτότητα πνεύματος που ο Πασκάλ όριζε ως ζωηρό και οξύ βλέμμα στα σούρτα-φέρτα της ζωής, τους θνητούς της και τα πάθη της.

Ρόλος του διαυγούς στοχαστή είναι να εκθέτει ασύστολα μπροστά στα μάτια μας τις τραγικές, χάλι μαύρο, άθλιες, γελοίες, όψεις της μοίρας μας. Και τότε το γέλιο γίνεται ανατρεπτικό, σφάζοντας με το γάντι φρονήματα και λογικές, πολιτικές και θρησκευτικές πεποιθήσεις, προκαταλήψεις, υψηλά ιδανικά και μεταφυσικές χίμαιρες. Δεδομένου ότι, όπως λέει ο Cioran, «μόλις κάποιος βγει στο δρόμο και δει τους ανθρώπους, εξόντωση είναι η πρώτη λέξη που τού ‘ρχεται στο μυαλό».

Και σε ό,τι αφορά τους ιεροκήρυκες κάθε λογής, χρειάζεται να έχουμε κατά νου την παρατήρηση του Κολομβιανού πολιτικού στοχαστή Gómez Dávila, σύμφωνα με την οποία «πολλές απόψεις μοιάζει να στέκουν έως ότου αντικρίσεις τους υποστηρικτές τους».

Σε ό,τι αφορά τους ιεροκήρυκες κάθε λογής, χρειάζεται να έχουμε κατά νου την παρατήρηση του Gómez Dávila, σύμφωνα με την οποία «πολλές απόψεις μοιάζει να στέκουν έως ότου αντικρίσεις τους υποστηρικτές τους». (photο credit: biografieonline )

Διαβάστε ακόμα: Γιατί είναι χρήσιμο πράγμα το πρωτόκολλο.

TAGS :
Chamfort Cioran Gómez Dávila Madame du Deffand αβρότητες αποψη Μαντάμ ντε Ντεφάν Μπερξόν τάσεις

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook