Γιατί έχουμε την ψευδαίσθηση πως σήμερα ζούμε μέσα στη βία;

Οι έρευνες δείχνουν ότι κάθε μορφή βίας παγκοσμίως περιορίζεται στον 21ο αι., εκτός από τη βία που σχετίζεται με θρησκευτικές διαμάχες. (Φωτό: IMDB)

Αν δει κανείς τα δελτία ειδήσεων, θα μείνει με την εντύπωση ότι τα τελευταία χρόνια ζούμε σε έναν εξαιρετικά βίαιο κόσμο. Η πραγματικότητα όμως είναι τελείως διαφορετική, όπως μας την αποκαλύπτουν τα μεγάλα ινστιτούτα μέσα από ψυχρούς αριθμούς: κάθε μορφή βίας παγκοσμίως περιορίζεται στον 21ο αιώνα, εκτός από τη βία που σχετίζεται με θρησκευτικές διαμάχες, η οποία βρίσκεται σε έξαρση, καθώς το 2015 ήταν χειρότερη χρονιά από το 2014 που ήδη μετρούσε περισσότερα θύματα από τα άλλα σχετικά πρόσφατα χρόνια.

Πόσο λιγότεροι πόλεμοι συμβαίνουν σήμερα σε σχέση με το παρελθόν; Ο Στήβεν Πίνκερ του Χάρβαρντ, με βάση τα ανθρωπολογικά στοιχεία και τις έρευνες που γίνονται στις φυλές του Αμαζονίου και της Νέας Γουινέας, υπολόγισε πως στα πρωτόγονα χρόνια το 15% των ανθρώπων έχαναν τη ζωή τους στον πόλεμο ενώ στον 20ο αιώνα μόλις το 0,7% του παγκόσμιου πληθυσμού σκοτώθηκε στους πολέμους –υπολογίζοντας και τους δύο παγκόσμιους. Ακόμη κι αν συνυπολογίσουμε τους θανάτους από ασθένειες και πείνα στη διάρκεια των πολέμων, λόγω έλλειψης φαρμάκων και τροφίμων, πάλι ανεβαίνουμε μόλις στο 3%. Τα ποσοστά αυτά έχουν περιοριστεί ακόμα περισσότερο μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Στον Μεσαίωνα προβλεπόταν θανατική ποινή ακόμα και για όποιον μιλούσε ασεβώς για τον βασιλιά. (Φωτό: Αrheon)

Πραγματικά, δείτε τη χώρα μας, είναι η πρώτη φορά εδώ και πολλούς αιώνες που συμπληρώνουμε κοντά 70 χρόνια χωρίς πόλεμο – ούτε 20 δε φτάνανε παλιότερα. Τρεις γενιές Ελλήνων γεννηθήκαμε, μεγαλώσαμε και ζούμε χωρίς να έχουμε ακούσει ούτε μια πολεμική τουφεκιά, ενώ οι παππούδες κι οι προπάπποι μας στη διάρκεια της ζωής τους βρέθηκαν στη δίνη πέντε τρομακτικών πολέμων – Βαλκανικός, Α’ ΠΠ, Μικρασιατικός, Β’ ΠΠ, Εμφύλιος.

Για να μην υπολογίσουμε τη βία από το σύστημα προς το άτομο: στη Βίβλο προβλέπονταν θανατική ποινή ακόμα και για όποιον μιλούσε ασεβώς στους γονείς του ενώ στο Μεσαίωνα για όποιον μιλούσε ασεβώς για τον βασιλιά. Και όχι μετά από σοβαρή δίκη, αλλά από μια παρωδία 2-3 λεπτών όπου εμφανίζονταν κάποιος, κατέθετε ότι πράγματι άκουσε τον κατηγορούμενο να υβρίζει τον μονάρχη, κι ακολουθούσε η δημόσια εκτέλεση, με το πλήθος να διασκεδάζει καθώς ένας άνθρωπος καιγόταν ζωντανός πάνω σ ένα δεμάτι ξύλα ή διαμελίζονταν δεμένος ανάμεσα σε δυο άλογα. Δεν ακούγεται και τόσο ρομαντικό το παρελθόν. Άλλωστε, στη μάλλον πρόσφατη Ιστορία μπορεί κανείς να βρει αρκετά μαζικά εγκλήματα του συστήματος ενάντια στον άνθρωπο -Λεοπόλδος, Χίτλερ, Στάλιν κ.α.- και μάλιστα αδιαμαρτύρητα από την πλειοψηφία των πολιτών που συμμετείχαν σε αυτά τα συστήματα.

Στην πρόσφατη Ιστορία μας, μπορεί κάποιος να βρει αρκετά μαζικά εγκλήματα του συστήματος ενάντια στον άνθρωπο –Λεοπόλδος, Χίτλερ, Στάλιν, Μάο κ.ά. (Φωτό: Psychology Today)

Στη βία του συστήματος κατά του ανθρώπου, προσθέστε τις ανθρωποθυσίες, που πλέον έχουν εκλείψει στο σύγχρονο κόσμο. Στους ιθαγενείς της Αμερικής μάλιστα ήταν μαζικές (εκατοντάδες και χιλιάδες θύματα ταυτόχρονα) πριν από μόλις 500 χρόνια. Ή θέλετε να σας μιλήσω για μια άλλου είδους ανθρωποθυσία, στον τόπο μας; Για τον χαζό του χωριού; Μέχρι πριν δυο τρεις γενιές, σε κάθε χωριό είχαν έναν άμοιρο που τον βάφτιζαν «χαζό» με το έτσι θέλω, τον περιθωριοποιούσαν και διασκέδαζαν βασανίζοντάς τον σε όλη του τη ζωή. Αυτό που συνέβη πέρσι με τον άτυχο Βαγγέλη Γιακουμάκη, συνέβαινε πριν 100 χρόνια σε κάθε χωριό. Και όχι μόνο κανείς δε στεκόταν να υποστηρίξει τον «χαζό», συμμετείχαν σχεδόν όλοι στο βασανισμό του. Για ποιες αγαθές κοινωνίες άραγε μιλούν όσοι νοσταλγούν το παρελθόν; Πού υπήρχαν αυτές οι κοινωνίες;

Ναι, πολλά κορίτσια, και όχι άδικα, φοβούνται να κυκλοφορήσουν μόνες τη νύχτα. Μα πριν δυο-τρεις γενιές θα φοβόταν να κυκλοφορήσουν και τη μέρα, ακόμα και με παρέα: στη γιαγιά μου, όταν ήταν παιδούλα κι έπρεπε να μετακινηθεί από το χωριό της στα Τζουμέρκα ως τη Λευκάδα, της φόρεσαν καμπούρα και ρούχα γριάς, ώστε οι κλέφτες που καραδοκούσαν στη διαδρομή να μην ασχοληθούν με το καραβάνι που τη μετέφερε.

Όσον δε αφορά τους μεμονωμένους φόνους, από άνθρωπο σε άνθρωπο, ο Μανουέλ Άισνερ, καθηγητής εγκληματολογίας του Καίμπριτζ, έχει κάνει με τους φοιτητές του μια εξαιρετικά σημαντική έρευνα, μοναδική παγκοσμίως στο είδος της: μελέτησε έναν προς έναν όλους τους φόνους που έγιναν στη Βρετανία από τον Μεσαίωνα (που τηρούνται αρχεία) ως σήμερα. Και ανακάλυψε πως, ενώ στο Μεσαίωνα συνέβαιναν 100 φόνοι ανά 100.000 κατοίκους το χρόνο, σήμερα συμβαίνουν λιγότεροι από 1 φόνος στην ίδια αναλογία.

Και τότε; Γιατί πολλοί άνθρωποι έχουν αυτή την ψευδαίσθηση πως δήθεν παλιά υπήρχε λιγότερη βία; Η απάντηση είναι απλούστατη: 1) επειδή έχουμε την τάση να κρατάμε κυρίως τις θετικές αναμνήσεις από το παρελθόν και 2) επειδή σήμερα έχουμε τα ΜΜΕ και ό,τι συμβεί οπουδήποτε στον κόσμο το μαθαίνουμε, ενώ παλιά οι άνθρωποι μάθαιναν μόνο ό,τι γινόταν στο χωριό τους, άντε και στο γειτονικό χωριό. Επιπλέον, τα τελευταία χρόνια με τα σμάρτφον όλοι πια έχουμε μια κάμερα μαζί μας, και τη δυνατότητα να καταγράψουμε και μοιραστούμε άμεσα μέσω του διαδικτύου με όλη την υφήλιο κάθε πράξη βίας που ίσως εκτυλιχθεί μπροστά μας. Πριν 10 χρόνια, που δεν υπήρχε αυτή η δυνατότητα, τα περισσότερα βίαια περιστατικά, που χάρη στη δύναμη της εικόνας γίνονται σήμερα με μιας παγκόσμια είδηση, έμεναν σε τοπικό επίπεδο.

Πριν από 10 χρόνια που δεν υπήρχε αυτή η δυνατότητα, τα περισσότερα βίαια περιστατικά, τα οποία σήμερα γίνονται με μιας παγκόσμια είδηση, έμεναν σε τοπικό επίπεδο. (Φωτό: IBT)

Ποιος είναι άραγε ο λόγος που η βία περιορίζεται; Πολλά θα μπορούσε κανείς να αναφέρει. Ο διαφωτισμός, η σύγχρονη παιδεία, τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα, οι νέες αξίες και τα νέα πρότυπα, όπου το να έρχεσαι δηλαδή στη θέση του αδύναμου θεωρείται σημαντικότερη αρετή από το να τον κατατροπώνεις, η κοινωνική πρόνοια, η επιτήρηση με σύγχρονα μέσα, η συνειδητοποίηση πως η ειρήνη και η συνεργασία είναι πιο επικερδής από τον πόλεμο και τη βία, κι ακόμα ο τουρισμός και η εύκολη πλέον επικοινωνία και γνωριμία με άλλες κουλτούρες και άλλους τρόπους σκέψης. Όλα αυτά παίζουν το ρόλο τους που όλο και περισσότεροι άνθρωποι αποστρέφονται τη βία.

Αυτό βέβαια δε σημαίνει πως μπορούμε να επαναπαυθούμε. Το είδος μας ρέπει στη βία, όπως φανερώνει η Ιστορία, και απαιτείται διαρκής αγώνας ώστε να εδραιωθεί και να γενικευθεί η πρόσφατη (μόλις λίγων δεκαετιών) τάση των περισσότερων σύγχρονων ανθρώπων να επιλύουν ειρηνικά τις διαφορές, έτσι που η βία από άνθρωπο σε άνθρωπο (και από άνθρωπο σε ζώα βεβαίως) ν αποτελέσει ύστερα από κάποιες γενιές μακρινή ανάμνηση ενός σκοτεινού παρελθόντος της ανθρωπότητας.

Διαβάστε ακόμα: Περί «Αισιοδοξίας» και «Απαισιοδοξίας»

TAGS :
άνθρωπος βία ειρήνη

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook