Ο Αντετοκούνμπο και η κοινωνία της επίδοσης

Προς τι η υπερεπίδοση; Υπεραποδοτικός γιατί, προς τι και για ποιον; (Photo by Stacy Revere/Getty Images/Idealimage).

Έχουμε τον δικαίως λατρεμένο και γλυκύτατο Αντετοκούμπο, τον ωραίο Τσιτσιπά, την ολοκληρωμένη Στεφανίδου. Είτε είμαστε αθλητικοί τύποι είτε όχι, θαυμάζουμε τον Γουσέιν Μπολτ ή τον Ρονάλντο που σκίζονται να είναι πρώτοι. Οι πάντες, αρχίζοντας απ’ τα παιδιά, μαθαίνουν ότι πρέπει νά ‘ναι οι καλύτεροι. Η έννοια της «επίδοσης» δεσπόζει σε κάθε τομέα της ζωής, ανά πάσα στιγμή. Ο επιχειρηματίας πρέπει να νικήσει τον αντίπαλό του, ένας πωλητής να ξέρει να πουλάει φύκια για μεταξωτές κορδέλες. Ακόμα και οι επιδόσεις μας στο κρεβάτι μπαίνουν στο μικροσκόπιο.

Στο τέλος, δεν μπορείς να μην αναρωτηθείς: Προς τι η υπερεπίδοση; Υπεραποδοτικός γιατί, προς τι και για ποιον; Ποιος ενθαρρύνει τούτο το κατασκεύασμα; Με ποια κριτήρια; Γιατί αποτελεί σύγχρονο φετίχ, μυθολογία, κοινωνικό φαντασιακό;

Η «επίδοση» προϋποθέτει τον ανταγωνισμό, είναι μετρήσιμη και απειροστή. Απολαμβάνει πολύ θετικότερου προσήμου από την «προσπάθεια». Όταν μιλάμε για μια «κοινωνία της επίδοσης», έχουμε κατά νου μια κοινωνία εντός της οποίας τα μέλη παράγουν αποτελέσματα εξαιρετικά, πάνω από τη νόρμα, σε τομείς δύσκολους.

Τα άτομα αυτά μοιράζονται ένα οργανωμένο και ισχυρό σύστημα αξιών που λειτουργεί με τον τρόπο της θρησκευτικής πίστης, επιβάλλεται στις συνειδήσεις, εσωτερικεύεται και καθορίζει ατομικές και συλλογικές συμπεριφορές. Είτε μέσω του αθλητισμού είτε π.χ. της κατανάλωσης.

Μια ολόκληρη πανοπλία βιβλίων κυκλοφορεί επί του θέματος, τα οποία διδάσκουν το πώς θα διαχειρίζεσαι πιο παραγωγικά το χρόνο σου. Γιατί, φυσικά, στόχος μιας επιχείρησης είναι η επίδοση. Κι όλα πρέπει να ξεκινάνε από τα παιδικά χρόνια. «Να υποχρεώνω τον γιο μου να κάνει διαρκώς επαναλήψεις, ακόμα κι αν δεν θέλει;» Ποιος γονιός δεν έχει θέσει το ερώτημα; «Τρεις φορές τένις τη βδομάδα είναι πολύ; Γιατί κάθεται και κωλοβαράει;» Τα παιδιά έχουν υποχρέωση να διακρίνονται, στον αθλητισμό κυρίως, στη μουσική ίσως, στο σχολείο φυσικά. Κι έχεις τον μικρό κρετίνο που μάζεψε 19.700 μόρια στις Πανελλαδικές να εμφανίζεται ως πρότυπο στα Μέσα λέγοντας πως «πρέπει κανείς να προετοιμάζεται από το Γυμνάσιο», προσπαθώντας να μιλήσει καθαρευουσιάνικα, για να φανεί πιο σοβαρός.

Η υψηλή επίδοση οφείλει να είναι ο κανόνας. Τα παιδιά πρέπει να είναι ανταγωνιστικά, ώστε να ευτυχήσουν και ν’ ανθίσουν. Αυτό ισχυρίζονται παιδαγωγοί, ψυχολόγοι και προπονητές. Γι’ αυτούς τους «ελεύθερα σκεπτόμενους», τα σπορ είναι η ζωή. Ο ανταγωνισμός είναι πανταχού παρών: στην καθημερινότητα, στη δουλειά, στο σχολείο, μεταξύ των καλλιτεχνών. Μεταφράζεται σε αδιάκοπες μάχες, σε προκλήσεις, σε αγώνες, όπου καθένας πρέπει να προασπίσει την άποψή του, τις φιλοδοξίες του, το μισθό του, το ταλέντο του.

Η έννοια της επίδοσης υπάρχει από παλιά και είναι ελκυστική. Ο Χάιντεγκερ, στο Είναι και Χρόνος, υπογραμμίζει ότι αυτή η θέληση δεν είναι ούτε μοντέρνα ούτε μεταμοντέρνα. O Mπετόβεν που όλη του τη ζωή προσπαθούσε να συνθέσει το opus magnum του, θεώρησε ότι στο τέλος το κατάφερε με το Missa Solemnis. Δηλώνοντας πως «αυτό που μετράει στην προσπάθεια είναι πάνω απ’ όλα η δράση, όχι το αποτέλεσμα».

Τούτος ο ορισμός της επίδοσης είναι που κάνει τους ανθρώπους Da Sein, να υπάρχουν, να διαφεύγουν της μετριότητας, να πραγματώνονται. Οι σύγχρονοι «performers» δεν κατανοούν μια τέτοια προσέγγιση. Ο Χάιντεγκερ επιμένει στον ιδιωτικό χαρακτήρα της ύπαρξης. Το Da Sein είναι «ο άνθρωπος που λάμπει διά της απουσίας του», δηλαδή που διαφεύγει του βλέμματος των άλλων. Αντίθετα, η επίδοση σήμερα δεν έχει νόημα αν δεν κυκλοφορήσει στη δημόσια σφαίρα. Ανεβάζοντας φωτογραφίες όπου κάνουμε jogging ή δείχνουμε τους κοιλιακούς μας.

Η λατρεία της επίδοσης έχει γίνει ιδεολογία. Όμως, η ιδεολογία είναι η γνώση εκείνων που δεν τη διαθέτουν. Όταν το άτομο εγκλωβιστεί μέσα σ’ αυτή, υπακούει σε μια νέα ηθική, μια νέα θρησκεία. Εγκιβωτίζεται σε δόγματα που δεν το κάνουν καλύτερο άνθρωπο.

Το ίδιο ισχύει για τον Κριστιάνο Ρονάλντο. Η λατρεία της επίδοσης έχει γίνει ιδεολογία. Όμως, η ιδεολογία είναι η γνώση εκείνων που δεν τη διαθέτουν. (Photo by Pakawich Damrongkiattisak/Getty Images/Idealimage).

Το αίτημα της επίδοσης είναι πανταχού παρόν και, κατά συνέπεια, παντοδύναμo. Είναι ο κέρσορας των κοινωνιών και των ζωών μας. Ωστόσο, δεν υπάρχει καμία αυτονομία ή πραγμάτωση σ’ αυτήν την τρελή κούρσα για το αποτέλεσμα, τους αριθμούς, το χρονόμετρο ή το καλάθι. Ο άνθρωπος που επενδύει αποκλειστικά στην επιδίωξη της επίδοσης στη δουλειά, το έργο και τη δράση του (δημόσια και πολιτική) αφιερώνεται αποκλειστικά στη vita activa και παραμελεί τη vita contemplativa.

Κάποτε, η μοίρα μας ήταν προκαθορισμένη από γεννησιμιού μας, λόγω της καταγωγής μας. Ανακάλυψαν ότι το μοντέλο δεν ήταν αποδοτικό. Καλά ως εδώ. Αλλά, μ’ αυτά που βλέπουμε γύρω μας, παίρνουμε άραγε πρέφα ότι η διαρκής πίεση σε χαλάει;

Σήμερα, οι εικόνες που λατρεύονται είναι εκείνες του μαχητή, του τυχοδιώκτη και του leader. Ο αθλητισμός έγινε ξάφνου σικ (οι κινηματογραφικοί αστέρες στα ματς του NBA, οι παναμάδες στα κορτ του Roland Garros). Συμβολίζει την εικόνα του αυτόνομου ατόμου, που φροντίζει τη φυσική του κατάσταση όπως και την ψυχική του ισορροπία, την εμφάνισή του, την επαγγελματική του ζωή, το status του, αλλά και το άγχος του, παίρνοντας τη ζωή στα χέρια του. Μας διδάσκει ότι μπορούμε να γίνουμε μάστορες της ευτυχίας μας προσπαθώντας.

Ο επιχειρηματίας δεν είναι πλέον ο αιμοδιψής καπιταλιστής, αλλά σημείο αναφοράς. Κι αν όλοι εμείς οι μαχητές της ζωής στο τέλος τα φτύνουμε, υπάρχει λύση: οι φαρμακευτικές φροντίζουν ώστε αντικαταθλιπτικά και διεγερτικά να είναι πάντα στη διάθεσή μας. Μαζί η βιομηχανία τροφίμων: ενεργειακές μπάρες και ποτά προσφέρουν τα δεκανίκια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η διαφημιστική καμπάνια της Red Bull. Κι ακόμα στο χορό Lurpak, Adidas, Nike, Samsung, Visa, Coca Cola, Mercedes…

Επιπλέον, ο «καπιταλιστής» έχει χάσει την κοιλιά του. Τώρα, τα κιλά είναι αντιστρόφως ανάλογα της θέσης που καταλαμβάνεις στην ιεραρχία της επιχείρησης. Αν έχετε δει το Suits, θα καταλάβετε. Διότι σημαίνει πως αν δεν είστε σπορτίφ, υπολείπεστε σε δυναμισμό. Γιατί νομίζετε ότι οι επιχειρήσεις σπονσοράρουν ομάδες; Κύριοι, πρέπει να αποδεικνύετε διαρκώς, χωρίς ανάσα, ότι η ζωή σας σάς αξίζει. Ότι είστε ένας «survivor». Κάποιος που τη «σκαπούλαρε». Ο επιζών δίνει μια ηρωική απάντηση στην αβεβαιότητα του μέλλοντός μας. Κι ο επιχειρηματίας που ρισκάρει, ένας αθλητής της κοινωνικής επιτυχίας. Μια ολόκληρη παιδαγωγική.

Ένα σωρό νεαρά και δυναμικά στελέχη υποστηρίζουν με πάθος ότι η προσωπική ένθερμη εμπλοκή τους στο γίγνεσθαι μια επιχείρησης τα ολοκληρώνει ως άτομα. Το κακό είναι ότι χάνεται η διάκριση μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής. Γεγονός που επαυξάνεται από τη διαθεσιμότητα στην οποία υποχρεώνει η τεχνολογία. Ακόμα κι οι διακοπές αξιοποιούνται ώστε να γίνουμε ακόμα πιο αποδοτικοί και πιο «ευκίνητοι». Όχι ελεύθερος χρόνος, αλλά δια βίου μάθηση για την προσωπική πραγμάτωση. Όμως, το μοντέλο παρατάει στην άκρη του δρόμου τους μη συμμετέχοντες, πουσάροντας τους κάθε λογής οπορτουνιστές.

Η λατρεία της επίδοσης γίνεται ακόμα πιο ανήθικη από τη στιγμή που δημιουργεί μια σχέση εξουσίας όπου ο άνθρωπος είναι απλώς το μέσο για την επίτευξη ενός σκοπού. Εργαλειοποιείται από έναν ψευδαισθητικό κόσμο όπου η αυτονομία σου δεν είναι παρά καρπός της φαντασίας σου.

Στην Ιαπωνία, η ιδεολογία του ακάματου μυρμηγκιού μετράει θανάτους από υπερκόπωση ή αυτοκτονίες. Το ίδιο και στη Δύση. Το burn out (επαγγελματική εξάντληση) είναι μια αρρώστια που το όνομά της δεν υπήρχε πριν από κάποια χρόνια. Η επίδοση δεν είναι ούτε επιθυμητή ούτε κατορθωτή απ’ όλους. Ωστόσο, οι πάντες υφίστανται την πίεση.

Με βαριές συνέπειες. Εθισμός στο σεξ και τον τζόγο, στρες, αλκοόλ, ναρκωτικά, χρέη και προβληματικές σχέσεις, διαλυμένες οικογένειες. Ακραίος ατομισμός και απομόνωση. Αϋπνία. Κατάθλιψη. Μοναξιά. Τα παιδιά του Λυκείου καταναλώνουν ψυχοτρόπα για τις εξετάσεις. Στη Silicon Valley, το 60% καταφεύγει σε ψυχολόγους κι ένα 35% πηγαίνει μαστουρωμένο στη δουλειά. Οι παρέες αποτελούνται από ανθρώπους που όλοι τους παίρνουν μέρος στο μαραθώνιο, όλοι τους πίνουν Red Bull ή «δουλεύουν ένα project». Το πολιτισμικό crash δεν απέχει πολύ. Άμα τραβάς πολύ το σκοινί, σπάει. Ο μύθος του Ίκαρου είναι διδακτικός.

Η επιδίωξη της επίδοσης δεν είναι αρνητική καθεαυτή. Το γεγονός ότι, στην εποχή μας, τα πάντα για τον καθένα είναι εφικτά είναι μια κατάκτηση. Αρκεί να έχεις τη δυνατότητα της επιλογής. Το γεγονός ότι ο Αντετοκούμπο κατάφερε να φτάσει εκεί που έφτασε είναι θαυμαστό, γιατί πέρα από τα φυσικά του προσόντα μπόρεσε να απαλλαγεί από τα βαρίδια με τα οποία είχε αλυσοδεθεί η οικογένειά του και να πετύχει σ’ αυτό που αγαπάει.

Ωστόσο, η περίπτωσή του δεν πρέπει να εκλαμβάνεται ως μια μεταφορά της επιβεβλημένης στρατηγικής της επιτυχίας. Ταυτιζόμαστε με τους αθλητές γιατί προβάλλουν μια ιδανική εικόνα, αυτή ενός ατόμου που μπορεί και διαχειρίζεται την ίδια του την ύπαρξη. Θεωρούμε πως αντιπαρέρχονται ηρωικά την αβεβαιότητα και κάνουν την υπέρβαση μέσα από τη λογική της πρόκλησης, κερδίζοντας την ελευθερία τους. Όμως, αυτό δεν ισχύει. Η επιτυχία και η ευτυχία μιας ζωής δεν μετριέται σε καρφώματα, κοψίματα και τάπες. Το ζητούμενο της ιδιοπροσωπίας δεν λύνεται με τη γυμναστική. Και μην ξεχνάμε ότι η κατάρα των μεγάλων αθλητών είναι να ζουν αποκλειστικά από τις αναμνήσεις τους.

Διαβάστε ακόμα: Η θάλασσα είναι μια βιβλιοθήκη.

TAGS :
Γιάννης Αντετοκούμπο Κριστιάνο Ρονάλντο Στέφανος Τσιτσιπάς

x Ακολουθήστε το Andro στο Facebook